1918: 100 χρόνια από τη γέννηση του Λέοναρντ Μπερνστάιν

Συνθέτης, αρχιμουσικός, συγγραφέας, δάσκαλος… Ο Λέοναρντ Μπερνστάιν συνδύαζε αναμφίβολα πολλές ιδιότητες. Το χάρισμά του όμως να «παντρεύει» με τρόπο μοναδικό την αίθουσα συναυλιών της λεγόμενης σοβαρής μουσικής με τον κόσμο του Broadway ήταν αυτό που του χάρισε ξεχωριστή θέση ανάμεσα στις λαμπρές μουσικές προσωπικότητες της εποχής του. Hταν ένας από τους πρώτους αρχιμουσικούς που γεννήθηκαν και εκπαιδεύθηκαν στις ΗΠΑ και κατόρθωσαν να αποκτήσουν παγκόσμια αναγνώριση. Εγινε ιδιαίτερα γνωστός χάρη στη μακρά θητεία του στη θέση του μουσικού διευθυντή της Φιλαρμονικής Ορχήστρας της Νέας Υόρκης, ενώ παράλληλα συνεργάστηκε με κορυφαία συμφωνικά σύνολα στις δύο πλευρές του Ατλαντικού. Στο επίπεδο της σύνθεσης ασχολήθηκε με μια ευρεία γκάμα διαφορετικών στυλ (συμφωνική μουσική, μπαλέτο, κινηματογραφική και θεατρική μουσική, χορωδιακά έργα, όπερα, οπερέτα, μουσική δωματίου και έργα για πιάνο), με το περίφημο μιούζικαλ «West Side Story» (1957) να αποτελεί μακράν το γνωστότερο έργο του. Παράλληλα, υπήρξε ο πρώτος αρχιμουσικός που έδωσε μια σειρά τηλεοπτικών διαλέξεων αρχίζοντας από το 1954 και συνεχίζοντας ως τον θάνατό του. Την ίδια στιγμή, ήταν εξαιρετικός πιανίστας και συχνά διηύθυνε από το πιάνο κοντσέρτα για το συγκεκριμένο όργανο…

Γεννημένος στο Λόρενς της Μασαχουσέτης στις 25 Αυγούστου 1918 ο Λούις Μπερνστάιν –όπως ήταν το όνομά του αρχικά –ήταν γιος ρωσοεβραίων μεταναστών. Παιδί δειλό και φιλάσθενο, ερωτεύθηκε τη μουσική όταν κάποιος συγγενής χάρισε στην οικογένεια ένα παλιό πιάνο. Αρχισε να παίρνει μαθήματα και άλλαξε το όνομά του σε Λέοναρντ σε ηλικία 16 ετών. Σύντομα η οικογένεια μετακόμισε στη Βοστώνη όπου ο νεαρός τελείωσε το σχολείο, για να σπουδάσει αργότερα διοίκηση επιχειρήσεων στο Χάρβαρντ. Παρ’ όλο που από μικρός έπαιρνε μαθήματα πιάνου και ασχολούνταν με τη μουσική στη διάρκεια των σπουδών του, η σοβαρή σχετική εκπαίδευσή του άρχισε στα 1939, στο Ινστιτούτο Curtis. Το επόμενο καλοκαίρι γνώρισε τον Σεργκέι Κουσεβίτσκι που έγινε ο βασικός μέντοράς του στην πρώιμη φάση της καριέρας του.

Χάρη σε σχετική πρόταση του Κουσεβίτσκι, ο Αρτουρ Ροτζίνσκι έκανε τον Μπερνστάιν βοηθό αρχιμουσικό στη Φιλαρμονική της Νέας Υόρκης. Αν και η κίνηση αυτή συνάντησε αντιδράσεις, στις 14 Νοεμβρίου 1943, έχοντας ειδοποιηθεί μόλις ένα 24ωρο νωρίτερα και χωρίς πρόβα, ο Μπερνστάιν αντικατέστησε τον ασθενή Μπρούνο Βάλτερ σε μια συναυλία στο Κάρνεγκι Χολ, διευθύνοντας τη Φιλαρμονική της Νέας Υόρκης σε ένα εξαιρετικά δύσκολο πρόγραμμα. Στο τέλος της βραδιάς το κοινό είχε πλέον πειστεί ότι ένα νέο αστέρι γεννιόταν. Οι «New York Times» τού αφιέρωσαν χώρο στην πρώτη σελίδα την επόμενη ημέρα και η πορεία του νεαρού Μπερνστάιν προς τη δόξα ξεκινούσε. Τα επόμενα χρόνια συνεργάστηκε με όλες τις μεγάλες ορχήστρες των ΗΠΑ, ως το 1958 που ανέλαβε τη θέση του μουσικού διευθυντή της Φιλαρμονικής της Νέας Υόρκης, την οποία διατήρησε ως το 1969. Εκτοτε, ως το τέλος της ζωής του, κατείχε τη θέση του επίτιμου αρχιμουσικού του συνόλου…

Μετά τη λήξη της θητείας του στη Φιλαρμονική της Νέας Υόρκης συνέχισε την καριέρα του ως αρχιμουσικός, συνεργαζόμενος με κορυφαία σύνολα, μεταξύ των οποίων οι Φιλαρμονικές της Βιέννης και του Βερολίνου. Τις τελευταίες δεκαετίες της ζωής του συνέδεσε ιδιαίτερα το όνομά του με τις πόλεις αυτές. Ιδιαίτερη σχέση είχε επίσης με τη Συμφωνική Ορχήστρα του Λονδίνου, της οποίας υπήρξε πρόεδρος, αλλά και με τη Φιλαρμονική του Ισραήλ, με την οποία εμφανιζόταν συχνά. Πέρα από τη μουσική του καριέρα ωστόσο, ο Μπερνστάιν ήταν ιδιαίτερα γνωστός για τις πολιτικές του απόψεις αλλά και για την έντονη επιθυμία του για κοινωνική αλλαγή.

Στο πλαίσιο των επαγγελματικών ταξιδιών του, ο Μπερνστάιν είχε επισκεφθεί και την Αθήνα. Ενδιαφέρον έχουν οι περιγραφές του Θεόδωρου Κρίτα στο «Βήμα» το καλοκαίρι του 1997, όπου αποτύπωνε τις εντυπώσεις του από τη γνωριμία μαζί του. Πρωτογνωρίστηκαν το 1977, με αφορμή τη συναυλία του Μπερνστάιν με τη Φιλαρμονική της Βιέννης στο Ηρώδειο «[…]είχε φθάσει στην Αθήνα λίγο πριν από την έναρξη της παράστασης, το πρωί της επομένης είχε πρόβα με την Ορχήστρα για τη συναυλία που θα έδινε. Η δοκιμή γινόταν στο θέατρο «Ολύμπια» με τον Λένι στα μεγάλα κέφια. Εκεί πρόσεξα πρώτη φορά πόσο ζεστή και φιλική και ανθρώπινη ήταν η σχέση του με τον καθένα μουσικό της Ορχήστρας. Φορούσε ένα κοντομάνικο βυσσινί φανελάκι το οποίο σε κάθε διακοπή της πρόβας το έβγαζε και του φέρνανε άλλο να φορέσει. Τόση ήταν η ένταση που το φανελάκι μούσκευε από τον ιδρώτα. Οταν διέκοπτε την πρόβα για να ζητήσει από την Ορχήστρα να επαναλάβει κάποιο συγκεκριμένο μέρος της παρτιτούρας, δεν έδειχνε νευριασμένος. Το αντίθετο, καλούσε τον μουσικό που είχε κάνει το λάθος και του εξηγούσε χαμηλόφωνα το τι θα έπρεπε να προσέξει. Τον έστελνε μετά πίσω στη θέση του, ζητούσε συγγνώμη από την ορχήστρα για τη διακοπή, και συνέχιζε την πρόβα. Οταν γινόταν διάλειμμα για καφέ, ο Μπερνστάιν συγκέντρωνε τους μουσικούς γύρω του και τους υπεδείκνυε τι θα έπρεπε να προσέξει ο καθένας. Γιατί ο Μπερνστάιν πριν από όλα ήταν δάσκαλος».

Ο Μπερνστάιν ήρθε άλλη μία φορά στην Αθήνα, το 1985, καλεσμένος από τη φίλη του Μελίνα Μερκούρη. Εγραφε και πάλι ο Κρίτας: «Είχε μείνει τότε κοντά μας μία ολόκληρη εβδομάδα για να διδάξει και να εναρμονίσει μουσικά τα τρία διαφορετικά σύνολα που πρώτη φορά θα έπαιζαν μαζί. Προτού έρθει στην Αθήνα μού τηλεφώνησε από τη Νέα Υόρκη για να μου πει ανήσυχος ότι συγκέντρωνε επάνω του τρία στοιχεία που τον έκαναν στόχο των τρομοκρατών. Ηταν Αμερικανός, διάσημος και Εβραίος. Μου ζήτησε να του… εγγυηθώ ότι δεν θα κινδύνευε η ζωή του. Του το υποσχέθηκα. Ενημέρωσα τη Μελίνα, εκείνη τον υπουργό Δημόσιας Τάξης, και συνετελέσθη η… υπερβολή! Δύο μοτοσικλέτες της Τροχαίας πήγαιναν μπροστά από τη λιμουζίνα με την οποία μετεκινείτο ο Μπερνστάιν από το αεροδρόμιο στο ξενοδοχείο, στις πρόβες, στην ταβέρνα, παντού. Αλλες δύο από πίσω, και επιπλέον ένα αυτοκίνητο της Αμεσης Δράσης. Οταν όλη αυτή η διαδικασία πήρε τελικά μορφή σπάταλης φροντίδας, ο Μπερνστάιν τόσο είχε ξεθαρρέψει ώστε όταν έφευγε μετά την πρόβα για το ξενοδοχείο του δεν έμπαινε στη λιμουζίνα που του είχε διατεθεί αλλά καβαλούσε τη μοτοσικλέτα πίσω από την πλάτη του τροχαίου και με το καταϊδρωμένο φανελάκι του χαιρετούσε τον κόσμο που παρακολουθούσε απορημένος τη σκηνή! Αυτός ήταν ο Λένι. Χαρά Θεού άνθρωπος».