Το μπλοκ των αυταρχικών και οι προκλήσεις της ΕΕ για το 2018

Το 2017 η Ευρώπη επέζησε από τις ολλανδικές, γαλλικές και γερμανικές εκλογές που, μετά το Brexit και τον Τραμπ, πολλοί είχαν προβλέψει ότι θα σηματοδοτούσαν την αρχή του τέλους της. Το 2018 οι μεγαλύτερες απειλές προέρχονται από την Aνατολή.

Oταν η Πολωνία και η Ουγγαρία προσχώρησαν στην ΕΕ το 2004, η ενσωμάτωση των χωρών του πρώην κομμουνιστικού μπλοκ θεωρήθηκε κρίσιμη για την πρόοδο του ευρωπαϊκού εγχειρήματος στη μεταψυχροπολεμική εποχή. Μόλις μία δεκαετία αργότερα, κινδυνεύουν να γίνουν η μεγαλύτερη πηγή έντασης και ανησυχίας.

Το πώς θα αντιμετωπίσει η Ευρώπη τα μέλη που παραβιάζουν σκοπίμως τα βασικά δυτικά φιλελεύθερα πρότυπα και τις αξίες που προσπαθεί να ενσαρκώσει –κοινωνική ανοχή, σεβασμό της ελευθερίας του λόγου, ανεξάρτητη Δικαιοσύνη –θα μπορούσε να κυριαρχήσει το 2018 πολύ περισσότερο από την έξοδο της Βρετανίας.

Οι Βρυξέλλες ενεργοποίησαν ήδη μια διαδικασία που θα μπορούσε να οδηγήσει σε μια άνευ προηγουμένου επίσημη προειδοποίηση προς την Πολωνία ότι οι «θεμελιώδεις αξίες» διατρέχουν κίνδυνο, καθώς οι σχέσεις με την ΕΕ δοκιμάζονται από την αποφασιστικότητα του de facto ηγέτη της χώρας Γιάροσλαβ Κατσίνσκι να ασκήσει έλεγχο στα δικαστήρια και στα μέσα ενημέρωσης.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρέπεμψε επίσης την Ουγγαρία στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο σχετικά με τη συνεχιζόμενη επίθεση του πρωθυπουργού Βίκτορ Ορμπαν στις πολιτικές ελευθερίες, και παραπέμπει την Ουγγαρία και την Πολωνία στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο για την άρνησή τους να λάβουν πρόσφυγες στο πλαίσιο του υποχρεωτικού συστήματος ποσοστώσεων της ΕΕ.

Μια παρατεταμένη, πολιτικά φορτισμένη σύγκρουση φαίνεται όλο και πιο πιθανή. Με υψηλά ποσοστά στις δημοσκοπήσεις, αδύναμη και διχασμένη αντιπολίτευση και ανάπτυξη στις οικονομίες των χωρών τους, το ολοένα και πιο αυταρχικό Κόμμα Νόμου και Δικαιοσύνης του Κατσίνσκι και το παντοδύναμο Fidesz του Ορμπαν έχουν γίνει κυρίαρχα.

Είναι καθήκον της Πολωνίας, δήλωσε ο Κατσίνσκι στην ομιλία του για την εθνική επέτειο της ανεξαρτησίας τον Νοέμβριο, «να δείξει στην άρρωστη Ευρώπη του σήμερα την πορεία προς την υγεία, τις θεμελιώδεις αξίες, την αληθινή ελευθερία και έναν ισχυρότερο πολιτισμό βασισμένο στον χριστιανισμό».

Ο Ορμπαν, ο οποίος φαίνεται να οδεύει άνετα προς μια τρίτη θητεία στην πρωθυπουργία στις εκλογές αυτή την άνοιξη, ζητεί την υπεράσπιση της «χριστιανικής κουλτούρας» της Ευρώπης από τη «μουσουλμανική εισβολή». Η αντιμετώπιση χωρών που επιθυμούν τα οφέλη της ΕΕ, αλλά αντιτίθενται στις βασικές αξίες της, φαίνεται ότι θα γίνει πιεστικό ζήτημα το 2018, υπονομεύοντας πιθανώς το ευρωπαϊκό εγχείρημα πιο σημαντικά από την αποχώρηση της Βρετανίας.

Η επίσημη προειδοποίηση προς την Πολωνία, την οποία συνέστησε η Επιτροπή υπό την προϋπόθεση ότι θα εγκριθεί από τουλάχιστον 22 κράτη-μέλη της ΕΕ, είναι το πρώτο βήμα της διαδικασίας του άρθρου 7, της αποκαλούμενης «πυρηνικής επιλογής», η τελική κύρωση της οποίας είναι να στερήσει από ένα κράτος-μέλος τα δικαιώματα ψήφου στην ΕΕ.

Αλλά αυτό θεωρείται απίθανο, διότι απαιτεί την ομόφωνη ψήφιση όλων των κρατών-μελών –συμπεριλαμβανομένης της Ουγγαρίας, η οποία έχει ήδη δηλώσει ότι δεν θα το υποστηρίξει. Επίσης, ενέχει τον κίνδυνο να αποξενώσει τους πληθυσμούς που εξακολουθούν να είναι ουσιαστικά φιλοευρωπαϊκοί.

Οι εκκλήσεις για να δίνονται οι πόροι της ΕΕ –των οποίων η Πολωνία και η Ουγγαρία είναι από τους μεγαλύτερους καθαρούς αποδέκτες –υπό την προϋπόθεση ότι αυτές οι χώρες θα σέβονται το κράτος δικαίου θα αυξηθούν σίγουρα. Η Γερμανία, η Γαλλία και τα σκανδιναβικά κράτη τις υποστηρίζουν.

Η επεξεργασία του τρόπου αντιμετώπισης των προβληματικών μελών της από την Κεντρική και την Ανατολική Ευρώπη δεν θα είναι το μόνο μέλημα της ΕΕ το 2018. Εκτός από την Ουγγαρία, κάλπες θα στηθούν και σε άλλα δύο κράτη-μέλη: τη Σουηδία και την Ιταλία.

Και η λαϊκιστική απειλή παραμένει. Στο 14%, η στήριξη για τους σουηδούς ακροδεξιούς είναι κάτω από το ανώτατο όριο του 2015, αλλά θα μπορούσε να αποτρέψει σχηματισμό κυβέρνησης, αν το κεντροαριστερό ή το κεντροδεξιό μπλοκ δεν καταφέρουν να συγκεντρώσουν πλειοψηφία στις εκλογές του Σεπτεμβρίου.

Στην Ιταλία, όπου αναμένονται εκλογές στις αρχές Μαρτίου, ένας νέος νόμος που επιτρέπει στα κόμματα να κατέβουν στις εκλογές ως συνασπισμοί έχει επικριθεί ως πραξικόπημα από το αντισυστημικό Κίνημα 5 Αστέρων, που προηγείται στις δημοσκοπήσεις μαζί με το κεντροαριστερό Δημοκρατικό Κόμμα.

Και τα δύο όμως υστερούν σε σχέση με έναν πιθανό δεξιό συνασπισμό της Forza Italia του Σίλβιο Μπερλουσκόνι, της αντιμεταναστευτικής Λέγκας του Βορρά και των ακροδεξιών Αδελφών της Ιταλίας. Καθώς κανένα κόμμα δεν φαίνεται αρκετά ισχυρό για να εξασφαλίσει την πλειοψηφία από μόνο του, οι ανησυχίες για την τύχη του τεράστιου χρέους της Ιταλίας –στο 130% του ΑΕΠ –αυξάνονται.

Ο,τι και αν συμβεί, είναι απίθανο να υπάρξει νέα κυβέρνηση στο Βερολίνο πριν από τον Φεβρουάριο ή ακόμα και τον Μάρτιο, και εάν οι συνομιλίες μεταξύ CDU-CSU και του SPD του Μάρτιν Σουλτς για έναν νέο μεγάλο συνασπισμό (ή τουλάχιστον για συνεργασία) αποτύχουν, θα γίνουν νέες εκλογές στη Γερμανία.

Εν τω μεταξύ η ΕΕ αντιμετωπίζει μια πρωτοφανή πρόκληση από τους αυταρχικούς ηγέτες της Ανατολής. Η στάσιμη οικονομία της Ιταλίας, οι αδύναμες τράπεζες και η πολύπλοκη πολιτική της ενδέχεται να οδηγήσουν σε νέα κρίση. Το Προσφυγικό θα μπορούσε να εκραγεί για άλλη μία φορά και οι λαϊκιστές θα είναι έτοιμοι να το εκμεταλλευθούν. Η Ευρώπη δεν έχει αφήσει τα δύσκολα πίσω της.