Η περίπλοκη αλήθεια για τις ταραχές στο Ιράν

Και ξαφνικά, λίγες ημέρες πριν από το τέλος του 2017, ένα κύμα αντικυβερνητικών διαμαρτυριών ξέσπασε σε ολόκληρη τη χώρα με τρόπο που κανείς δεν περίμενε ούτε στο Ιράν ούτε στο εξωτερικό. Εχοντας λάβει τώρα μεγάλη πολιτική διάσταση, αυτές οι διαμαρτυρίες (οι οποίες συνεχίστηκαν για έκτη διαδοχική ημέρα με συνολικά 22 νεκρούς) αποτελούν τη μεγαλύτερη πρόκληση για την ηγεσία της Τεχεράνης μετά την αναταραχή του 2009, κλονίζοντας τα θεμέλια της Ισλαμικής Δημοκρατίας.

Η γεωγραφική κλίμακα των ταραχών στις επαρχίες και η σκληρότητα των συνθημάτων είναι άνευ προηγουμένου από την ιρανική επανάσταση του 1979. Θυμίζουν επίσης τους μήνες των αντικυβερνητικών αναταραχών που ακολούθησαν τις αμφισβητούμενες εκλογές του 2009, οι οποίες έδωσαν στον σκληροπυρηνικό πρόεδρο Μαχμούντ Αχμαντινετζάντ μια δεύτερη θητεία εν μέσω αιματηρής καταστολής.

Αλλά οι νέες διαμαρτυρίες, που χαρακτηρίζονται από πολλούς στο Twitter ως «Eteraz-e-omomi» (ή «γενική απεργία» στα φαρσί), μάλλον προκαλούν ερωτήσεις παρά δίνουν απαντήσεις, για το πώς άρχισαν, γιατί εξαπλώθηκαν τόσο γρήγορα και τι σημαίνουν για το μέλλον του Ιράν. Υπάρχουν επίσης μεγάλες διαφορές με τις αναταραχές του λεγόμενου «πράσινου κινήματος» του 2009.

Μία σχετικά μικρή διαμαρτυρία την περασμένη Πέμπτη στο Μασχάντ, τη δεύτερη μεγαλύτερη πόλη του Ιράν και βάση των αντιπάλων του μετριοπαθούς προέδρου Χασάν Ρουχανί, προκάλεσε απροσδόκητα ένα κύμα αυθόρμητων διαδηλώσεων που εξαπλώθηκε γρήγορα στις επαρχίες. Η κυβέρνηση Ρουχανί πιστεύει ότι οι πρώτες διαμαρτυρίες οργανώθηκαν από τους αντιπάλους του προέδρου, κυρίως υποστηρικτές του σκληρού κληρικού Εμπραχίμ Ραϊζί.

«Θάνατος στον Ρουχανί» ήταν μεταξύ των πρώτων συνθημάτων στο Μασχάντ, αλλά η κατάσταση βγήκε γρήγορα εκτός ελέγχου, με διαδηλωτές να φωνάζουν συνθήματα κατά του καθεστώτος και να ζητούν «Θάνατο για τον δικτάτορα», τον ανώτατο πνευματικό ηγέτη Αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ.

Μέσα σε μια ημέρα οι διαμαρτυρίες εξαπλώθηκαν στο Κερμανσάχ στα δυτικά της χώρας, στο Ισπαχάν στο κέντρο, στο Ραστ στον Βορρά, ακόμα και στην ιερή πόλη Κομ, προπύργιο των κληρικών, και σε άλλες πόλεις. Ο Ρουχανί κέρδισε τις προεδρικές εκλογές με την υποστήριξη των ρεφορμιστών, αλλά η απροσδόκητη συντηρητική στροφή του έχει απογοητεύσει τη βάση του. Σε σύγκριση με το 2009, οι νέες διαμαρτυρίες φαίνεται ότι στερούνται συγκεκριμένης ηγεσίας και οργάνωσης, κάτι που πολλοί βλέπουν ως πλεονέκτημα, διότι το κράτος δεν μπορεί εύκολα να τις καταστείλει με τη σύλληψη ενός ηγέτη, και άλλοι το θεωρούν μειονέκτημα επειδή δεν έχουν σαφή στρατηγική για το επόμενο βήμα.

Και ενώ η μεσαία τάξη και οι ελίτ βρίσκονταν πίσω από τις διαμαρτυρίες του 2009, αυτό το νέο κύμα φαίνεται να καθοδηγείται από την εργατική τάξη, η οποία επηρεάζεται περισσότερο από τις οικονομικές δυσκολίες. Κάποιοι λένε ότι είναι πολύ νωρίς για να κατανοήσουμε πλήρως τις νέες διαμαρτυρίες. Είναι ένα παζλ, με πολλά κομμάτια, οικονομικά και πολιτικά, όπως οι εσωτερικές αντιπαλότητες μεταξύ των διαφόρων φατριών, ειδικά καθώς ο Χαμενεΐ γερνάει και ο αγώνας για την διαδοχή του γίνεται σοβαρός.

Σε έντονη αντίθεση με την κάλυψη των διαδηλώσεων του 2009, αρκετές κρατικές εφημερίδες ανέφεραν τις πρόσφατες διαμαρτυρίες. Την Κυριακή το βράδυ, η κρατική εφημερίδα «Ιράν» ήταν από τις πρώτες που δημοσίευσαν εικόνες από τις διαδηλώσεις στην Τεχεράνη. Κάποιες εφημερίδες επιρρίπτουν την ευθύνη για τις διαδηλώσεις στην οικονομική πολιτική της κυβέρνησης Ρουχανί, η οποία κατέθεσε προϋπολογισμό που αυξάνει την τιμή της βενζίνης και καταργεί κάποιες επιδοτήσεις.

Οι μεταρρυθμιστές είναι ιδιαίτερα καχύποπτοι επειδή η αναταραχή άρχισε στο Μασχάντ, την πόλη του Εμπραχίμ Ραϊζί, του σκληροπυρηνικού κληρικού που ηττήθηκε από τον Ρουχανί στις προεδρικές εκλογές του περασμένου Μαΐου, και επειδή ακούστηκαν συνθήματα όπως «Θάνατος στον Ρουχανί».

Πολλά από τα πρώτα συνθήματα αντανακλούσαν τα παράπονα για την υψηλή ανεργία και τις τιμές των τροφίμων, τη διαφθορά και την ανισότητα. Η πυρηνική συμφωνία του 2015 δεν κατάφερε να φέρει την βελτίωση στην οικονομία που πολλοί περίμεναν –οι κυρώσεις παραμένουν μια σημαντική αιτία οικονομικών προβλημάτων, αν και η εσωτερική πολιτική παίζει επίσης τον ρόλο της.

Το μόνο βέβαιο; Οι διαδηλώσεις είναι μια μεγάλη δοκιμασία για τον πρόεδρο Ρουχανί, ο οποίος κέρδισε ψήφους όχι μόνο με υποσχέσεις για βελτίωση της οικονομίας, αλλά και επειδή θεωρήθηκε μετριοπαθής. Την Κυριακή δήλωσε ότι οι διαμαρτυρίες είναι νόμιμες, οι θεσμοί πρέπει να επιτρέπουν την κριτική και η κρατική τηλεόραση να αντικατοπτρίζει τις διαφορετικές απόψεις, προσθέτοντας ότι οι άνθρωποι πρέπει να επικεντρωθούν σε λύσεις και ότι οι ενέργειές τους δεν πρέπει να οδηγήσουν σε βία ή να βλάψουν τη δημόσια περιουσία. Το ερώτημα είναι αν θα πετύχει μια ειρηνική εκτόνωση της κρίσης, ή αν θα ξαναδούμε το είδος της άγριας καταστολής που διέταξε ο Μαχμούντ Αχμαντινετζάντ το 2009.