Ημερολόγιο εμπειριών

Αυτή η λίμνη στη χώρα των Δολόπων ήταν μια αποκάλυψη για εμάς. Βλέπετε, στα Θεσσαλικά Αγραφα δέσποζε τότε μια καθιερωμένη καλλονή, η λίμνη Πλαστήρα, πίσω από την ωραία κοιμωμένη που σχεδιάζει η κορυφογραμμή καθώς τη βλέπεις από τον κάμπο της Καρδίτσας. Εμείς πήγαμε εκεί στο τέλος του πρώτου χειμώνα που άρχισε να σχηματίζεται –πριν από περίπου 12 χρόνια –και πρώτοι γράψαμε για αυτήν. Ηταν, τότε, ακόμη νήπιο για να σου προκαλέσει κεραυνοβόλο έρωτα, αλλά σε άγγιζε με την υπόσχεση μιας κλιμακούμενης αγάπης που θα κορυφωθεί όταν η λίμνη ενηλικιωθεί. Και, χρόνο με τον χρόνο, επίσκεψη την επίσκεψη, η λίμνη Σμοκόβου ενηλικιώνεται, σχηματίζεται και γίνεται κι αυτή καλλονή.

Η Νάξος είναι γεμάτη από παλιά και νέα μυστήρια. Οι «πεδινοί» Κορδελάτοι και οι «ψηλοχωριανοί», ορεσίβιοι, Κουδουνάτοι της Απειράνθου της Τυρινής εβδομάδας και της τελευταίας Κυριακής της Αποκριάς είναι από τα καινούργια, ενώ ο Διόνυσος, ο γάμος του με την Αριάδνη και το πέταγμά του από την Κόρωνο ως τον Ολυμπο, από τα περασμένα. Ωστόσο αντανακλούν τόσο έντονα και γοητευτικά στο σήμερα… Ζαλίζεσαι με τα πολλά πρόσωπα του Διονύσου και τις διαφορετικές εκδοχές του μύθου του. Εδώ στη Νάξο όμως πίστευαν ότι η ένωση ή η επανένωση του Διονύσου με την Αριάδνη έγινε στο μικρό νησάκι στην είσοδο του λιμανιού της Χώρας, όπου στα τέλη της Αρχαϊκής Εποχής άρχισαν να χτίζουν μεγαλόπρεπο ναό που ποτέ δεν τελείωσαν. Η «Πορτάρα» όμως στέκει εκεί, σαν εμβληματική δίοδος στα τοπία και στους θρύλους ενός οργιαστικά δημιουργικού νησιού.

Οι χειροποίητες ξερολιθιές, η πλέον αρχέγονη έκφανση του πολιτισμού στο τοπίο, είναι οι πιο έντονες γραμμές του εικαστικού τοπίου της Κύθνου. Ισως είναι οι πιο ωραίες από όλες τις Κυκλάδες νήσους. Πηγαίνοντας για το Βρυόκαστρο, ο δρόμος σου χαράζεται από συνεχόμενα έργα τέχνης, εγκαταστάσεις από ακατέργαστα φυσικά υλικά που τοποθετήθηκαν εκεί όχι για να ικανοποιήσουν πρακτικές ανάγκες, αλλά για να υπηρετήσουν την ομορφιά. Και μετά από την ακρόπολη της αρχαίας Κύθνου, κοιτώντας προς την αμφιπρόσωπη –μοναχική και ήσυχη αυτή την εποχή –Κολώνα, βλέπεις τις γραμμές του σχεδίου των ξερολιθιών να τρέχουν προς τη θάλασσα και το παλιό λιμάνι. Ενα σχέδιό του με ξερολιθιές ο Λεονάρντο Κρεμονίνι το τιτλοφόρησε «Παρενθέσεις της γης».

Το σπουδαίο και θαυμαστό στην Ολυμπο είναι ότι το τελετουργικό της ζωής των ανθρώπων της είναι τυλιγμένο με ένα πέπλο που υφαίνεται με επιμονή εδώ και αιώνες. Το πέπλο δεν είναι αραχνοΰφαντο, αλλά πλεγμένο με χοντρά, αδιαπέραστα από τη διάβρωση του χρόνου, νήματα που τους κρατούν ακόμη δυναμικά δεμένους με τα τοπία της καταγωγής τους, γεμάτο «πλουμία» που γίνονται με απέραντο σεβασμό και μεράκι, όπως η Μαρίνα πλέκει με γρήγορες κινήσεις ένα απλό «κλειόεμα», το κορδόνι που περνούν τα κλειδιά τους, ή κεντά μεγάλα ρόδα σε μια πολύπλοκη μαντίλα με την οποία στολίζουν τον κεντρικό στύλο του σπιτιού. Και αυτό το πέπλο που προσομοιάζει τόσο πολύ με το σύννεφο του μπονέντη που σκεπάζει το ξημέρωμα το χωριό τους κρατά ζεστό στο βάθος της ψυχής των ανθρώπων του αλλά και των φιλοξενουμένων το μυστήριο της ζωής.

Η Ικαρία είναι ένας τόπος που μπορείς να του αφιερώσεις τα πιο στενάχωρα συναισθήματά σου, και αυτός να τα πάρει ως διά μαγείας και να τα κρύψει πίσω από τους λούρους, τις γρανιτένιες πέτρες, σαν γιγαντιαία βότσαλα που κάποιο υπερφυσικό χέρι σκόρπισε στο τοπίο για να ενσωματώσει σε αυτό ένα ακόμα μυστήριο. Και η διαδρομή από τον Χριστό Ραχών ως το ξωκλήσι του Αγίου Ισιδώρου, ψηλά πάνω από το Καρκινάγρι, είναι σπαρμένη από τέτοια μυστήρια. Αλλά το πιο μεγάλο από τα μυστήρια της Ικαρίας, η ιεροτελεστία του ικαριώτικου χορού, πρόκειται να εξελιχθεί σε αυτόν εδώ τον εξώστη πάνω από το Ικάριο Πέλαγος. Το γλέντι στη χάρη του Αγίου Ισιδώρου εγκαινιάζει τη μακρά σειρά των ικαριώτικων πανηγυριών του καλοκαιριού, που σε αυτό εκφράζονται πρωτίστως οι ιθαγενείς. Θα ακολουθήσουν πάνω από εκατό πανηγύρια και άπειροι ικαριώτικοι χοροί, σε ένα μοναδικό σφιχταγκάλιασμα μονίμων κατοίκων και επισκεπτών, μνημείο άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς.

Η γοητεία του Πόρου βασίζεται στην κίνηση του τοπίου και των ιδεών. Το τοπίο λικνίζεται σε ήρεμα νερά και τα πεύκα λες και υποκλίνονται για να πλησιάσουν το αφτί τους στον ψίθυρο του κύματος. Οι στέγες, οι ελιές, οι αμμουδιές, τα απλωμένα χταπόδια, τα μέλη του ναού του Ποσειδώνα, ησυχάζουν κάτω από τον καυτό ήλιο. Και μόνο τα σκάφη ταράζουν τα νερά με τα αδιάκοπα περάσματά τους. Ο,τι κινείται αλλάζει μορφή και παραστάσεις. Εμπλουτίζει τα τοπία της φύσης και του νου. Είναι ζωή. Οπως και οι χειρονομίες των εικαστικών καλλιτεχνών και των ποιητών που ταιριάζουν πολύ αρμονικά με ετούτο το νησί.

Μα, δεν είναι η Παραπορτιανή η πιο μεγάλη σταρ της Μυκόνου; Πόσα μικρά-μικρά επίπεδα, κλίμακες και καμπύλες χτίζουν την προσωπικότητα και την ομορφιά της… Μια λοξή γραμμή, ένα επικλινές επίπεδο, ένα τόξο στην κορυφή. Ολα αυτά θα ήταν ένας μεγάλος σωρός ασβέστη αν δεν τα κοίταζε από ψηλά το μάτι του Θεού, αν δεν τη χάιδευε το φως του Αιγαίου. Ακτινοβολεί ακόμη και όταν δεν φωτίζεται. Να, όπως τώρα που ο ήλιος κατευθύνει τις ακτίνες του ανάμεσα στα σύννεφα του μελτεμιού, πάνω σε ένα υπερσύγχρονο ιστιοφόρο. Και μετά πάει προς τη Δήλο για να βασιλέψει…

Η Παναγίτσα, ψηλά στους λόφους πάνω από τον Σταυρό, είναι η καλύτερη σκοπιά για να απολαύσεις τον ήλιο να δύει πίσω από τη χερσόνησο που δημιουργεί την αγκαλιά της μικρής πολιτείας. Σε πάει εκεί το γκρίζο μονοπάτι ανάμεσα στα χρυσά σπαρτά, τα πράσινα σκοίνα και τα μοβ ανθισμένα θυμάρια, περπατώντας πάνω στις σελίδες μιας ιχνογραφίας. Τα σχέδια από ασβέστη πάνω στο τσιμέντο αρχίζουν από την άκρη του οικισμού και ίχνος με ίχνος σε ανεβάζουν μέχρι το επίσης ζωγραφιστό εκκλησάκι. Μπροστά ευφάνταστα σχέδια, πίσω εικόνες του Σταυρού και του πελάγους μέχρι πέρα την Ικαρία και την Αμοργό, και γύρω η γλυκιά ατμόσφαιρα της νησιωτικότητας.

Αυτή η εικόνα μοιάζει αιώνια. Πολύχρωμες οι δίπλες του χορού και πολύχρωμες και οι κοιμητέες δίπλα. Προσπαθείς να σε πάρει για λίγο ο ύπνος έχοντας ακουμπισμένο το αφτί σου στο χώμα και ακούς και αισθάνεσαι το ποδοβολητό στον ρυθμό και τα βήματα του πάνω χορού. Και όταν με το χάραμα σηκωθείς, πάλι βλέπεις την ίδια εικόνα που άφησες όταν πήγες να ξαπλώσεις. Τα όργανα –η λύρα, η τσαμπούνα και το λαούτο – παίζουν στο κέντρο της ομήγυρης ανεβασμένα πάνω στις τάβλες του φαγητού. Γύρω τους κάθονται οι γλεντιστές και όλους μαζί τούς περιτριγυρίζει ο κύκλος του χορού που δεν σταματά ποτέ. Οταν κάποιο από τα όργανα πρέπει να ξεκουραστεί, ο αντικαταστάτης του κάθεται δίπλα του και αρχίζει να παίζει, και μόνο τότε σταματά εκείνος. Σχεδόν όλες οι κοπέλες φορούν με καμάρι την παραδοσιακή στολή που έχει ράψει και κεντήσει η μητέρα ή η γιαγιά.

Και καθώς το Sky Express ATR 42-300 των 50 θέσεων απογειώνεται από τη Ρόδο, ως διά μαγείας ο χάρτης του Νοτιοανατολικού Αιγαίου αρχίζει να ζωντανεύει. Τα χρώματα και τα σχήματά του αποκτούν τη φυσική τους χροιά. Το ελικοφόρο αεροπλάνο διατρέχει τη γραμμή της ισορροπίας. Δεν πετά ούτε τόσο ψηλά ώστε να ομογενοποιούνται οι εικόνες έξω από το παράθυρο, ούτε τόσο χαμηλά που να χάνεται η πανοραμική μαγεία της θάλασσας και του σώματος των νησιών. Η πτήση του διαφέρει από εκείνη των μεγαλύτερων αεροπλάνων όσο ο πλους ενός ιστιοπλοϊκού από το ταξίδι του οχηματαγωγού πλοίου της Αγονης Γραμμής. Μπροστά στην πραγματικότητα, η τυπική περιγραφή «απέραντο θαλασσί», με τα γκρίζα νησιά να το διανθίζουν, φαντάζει πολύ φτωχή.

Τριπόταμος Τήνου, Νοέμβριος 2015. Οχι, δεν είναι υστερόγραφο σε κάποιο από τα δοκίμια του Κορνήλιου Καστοριάδη που εκπορεύθηκαν από εδώ και έκαναν γρήγορα τον γύρο του κόσμου. «Καιρός», Τριπόταμος, Τήνος, Αύγουστος 1986 ή «Χώροι του Ανθρώπου», Τριπόταμος, Τήνος, Σεπτέμβριος 1995. Πάει καιρός που δεν ακούστηκε η παλιά γραφομηχανή στο σοκάκι του εσωτερικού χωριού της Τήνου. Πάει καιρός που ο Κορνήλιος είχε φύγει, όχι προσωρινά μέχρι το επόμενο καλοκαίρι, αλλά για πάντα. Το μικρό του όνομα όμως ακουγόταν συνεχώς την ημέρα του πανηγυριού στο χωριό του και γύριζε μαζί μας από σπίτι σε σπίτι που είχε στρωμένο τραπέζι, έτρωγε, έπινε και γλεντούσε τη ζωή και τη σκέψη όπως ήξερε να κάνει, όπως μας πρότεινε να κάνουμε. Φαντασία, φαντασιακό, δημιουργία, αυτονομία, μεταμόρφωση…

Τον ονειροκαιρό –εποχή που ανακάλυψαν οι Αβορίγινες της Αυστραλίας –το σπίτι μας είναι νησί, ο κόσμος όλος είναι νησί, οι ίδιοι οι άνθρωποι είναι νησιά. Και τα νησιά ταξιδεύουν. Είναι στη φύση τους, στο πεπρωμένο μας. Χρειάζεται θεϊκή χάρη για να αγκυροβολήσουν και να μείνουν ακίνητα σε ένα σημείο. Να χάσουν δηλαδή την αενάως ταξιδεύτρα ψυχή τους. Οπως έγινε με τη Δήλο. Η Λητώ, η εγγονή του Ουρανού και της Γαίας, παρακάλεσε για χάρη της Αρτέμιδας και του Απόλλωνα, των μικρών θεών που κυοφορούσε από την ένωσή της με τον Δία, την άδηλο νήσο «που μέχρι τότε κυμαινόταν αθεμελίωτη, τήδε κακείσε, στα υγρά νώτα των θαλασσών» κατά τον Νίκο-Γαβριήλ Πεντζίκη, να σταματήσει τον πλάνητα βίο στα πέλαγα και να εμφανιστεί σ’ ένα μέρος και να γίνει Δήλος. Η Λητώ γέννησε πρώτα την Αρτεμη και μετά τον Απόλλωνα, και οι φόβοι της Δήλου για σίγουρη περιφρόνηση της ταπεινότητάς της από τους μικρούς θεούς έγινε ευλογία.

* Δημοσιεύθηκε στο BHmagazino την Σάββατο 30 Δεκεμβρίου 2017.