Η Ευρώπη και η «οικονομία της τρίτης ηλικίας»

Ο πληθυσμός της Ευρωπαϊκής Ενωσης γηράσκει λόγω της επιμήκυνσης της διάρκειας ζωής και της μείωσης των γεννήσεων. Η Επιτροπή στην έκθεση της περί Δημογραφικής Γήρανσης (2015) προβλέπει ότι ενώ το 2013 σε κάθε άτομο ηλικίας άνω των 65 ετών αντιστοιχούσαν τέσσερα άτομα ηλικίας 15 έως 64 το 2060 θα αντιστοιχούν μόνο δύο!

Προβλέπει ότι το προσδόκιμο ζωής κατά τη γέννηση για τους άρρενες θα αυξηθεί κατά 7,1 έτη και θα φθάσει στα 84,8 έτη το 2060, ενώ για τα θήλεα κατά 6,0 έτη και θα φθάσει στα 89,1 το ίδιο έτος.

Στην ίδια έκθεση αναφέρεται ότι ίδιο αν όχι οξύτερο είναι το δημογραφικό πρόβλημα στην Ελλάδα. Το 2060 ο πληθυσμός της Ελλάδας αναμένεται να μειωθεί στα 8,6 εκατομμύρια!

Το φαινόμενο αυτό, η δημογραφική γήρανση στην Ευρώπη και σε άλλες ισχυρές οικονομίες της Δύσης, οδηγεί στην αύξηση της ζήτησης για επιστήμονες υγείας και άτομα που παρέχουν φροντίδα σε αυτό που ονομάζεται silver economy, «ασημένια οικονομία» ή «οικονομία της τρίτης ηλικίας».

Η έννοια της «ασημένιας οικονομίας» διαμορφώνεται από ένα πλήθος διαφορετικών αλλά αλληλένδετων συνιστωσών, οι οποίες από κοινού είναι σε θέση να βελτιώσουν την ποιότητα ζωής των ατόμων μεγαλύτερης ηλικίας (πληθυσμός σε γήρανση), να συμβάλουν στην ένταξή τους στην κοινωνία και στη συμμετοχή τους στις οικονομικές δραστηριότητες. Τούτο μπορεί να επιτευχθεί με την ανάπτυξη καινοτόμων πολιτικών, προϊόντων και υπηρεσιών που θα ανταποκρίνονται στις ανάγκες τους ενώ θα συνεισφέρουν στην ανάπτυξη και στη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας.

Αν και γενικώς η γήρανση του πληθυσμού δημιουργεί προβλήματα, ταυτοχρόνως προσφέρει και ευκαιρίες. Το Euromonitor προβλέπει ότι παγκοσμίως μέχρι το 2020 η αγοραστική δύναμη των ατόμων ηλικίας 60+ θα φθάσει τα 15 τρισ. δολάρια. Αντιστοίχως προβλέπεται ότι οι ετήσιες κρατικές δαπάνες για τα γηραιότερα άτομα (σήμερα περίπου 20% του ΑΕΠ στην ΕΕ) θα αυξηθούν κατά 1,8% έως το 2060.

Η ιδέα της «ασημένιας οικονομίας» διερευνά την πορεία της γήρανσης και των ευκαιριών που προσφέρει, οι οποίες θα έχουν επίπτωση μελλοντικά στη διαμόρφωση διαφόρων πολιτικών, όπως αυτές που αφορούν στο δομημένο περιβάλλον (κατοικίες με διευκολύνσεις για ηλικιωμένους κ.λπ.), στην απασχόληση της ηλικίας 50+, στη διά βίου μάθηση και στην ιατρική φροντίδα και πρόληψη ασθενειών.

Επιπλέον αναζητεί τρόπους ενσωμάτωσης των νέων τεχνολογιών (π.χ. εξ αποστάσεως παρακολούθηση υγείας, έξυπνα σπίτια, οχήματα άνευ οδηγού και ρομποτικές εφαρμογές φροντίδας) και χρήσης αυτών ώστε να υπάρξει μείωση των δαπανών που σχετίζονται με τη γήρανση του πληθυσμού και να βελτιωθεί η ζωή των πολιτών μεγαλύτερης ηλικίας ενώ ταυτόχρονα θα στηρίζεται η οικονομία.

Επιπροσθέτως, η «ασημένια οικονομία» προσπαθεί να συνδυάσει και να αξιοποιήσει τις υπάρχουσες απόψεις και τους τομείς εργασίας, όπως είναι οι προσπάθειες προώθησης μιας ενεργούς και υγιούς γήρανσης, οι στόχοι αύξησης του ποσοστού απασχόλησης των ατόμων μεγαλύτερης ηλικίας (π.χ. ηλικίας 55-64) και ευκαιρίες απασχόλησης που θα προκύψουν στο μέλλον δεδομένου ότι θα χρειάζονται περισσότεροι επαγγελματίες υγείας και θα αυξηθούν οι ανάγκες υπηρεσιών φροντίδας για ηλικιωμένα άτομα.

Σε γενικές γραμμές, όσο αυξάνονται τα ηλικιακά όρια το κέντρο βάρους της συζήτησης, που τροφοδοτήθηκε από πολλούς ενδιαφερομένους όπως την ακαδημαϊκή κοινότητα, ερευνητές, εταιρείας τεχνολογίας, εθνικές κυβερνήσεις, την ΕΕ, τον ΟΟΣΑ κ.ά., μετακινείται και δεν εστιάζει τόσο στο ενδεχόμενο οικονομικής δραστηριοποίησης των ίδιων των ηλικιωμένων ατόμων (ως εργαζόμενοι και καταναλωτές) όσο στον «μη αποκλεισμό» αυτών των ατόμων και στην καλύτερη και οικονομικά πλέον συμφέρουσα παροχή κοινωνικής φροντίδας και υπηρεσιών υγείας.

Για τα ίδια τα άτομα μεγαλύτερης ηλικίας, η αύξηση του προσδόκιμου ζωής και το γεγονός ότι θα αντιπροσωπεύουν ένα συνεχώς μεγαλύτερο τμήμα του πληθυσμού τούς δίνει έναν πιο σημαντικό ρόλο στην κοινωνία και στην οικονομία. Οσοι επιθυμούν και έχουν τις ικανότητες μπορούν να ελπίσουν σε καλύτερες ευκαιρίες παραμονής επί μακρότερο στην αγορά εργασίας, υποστηριζόμενοι από περισσότερες επιλογές ευέλικτης συνταξιοδότησης, χώρους εργασίας καλύτερα διαμορφωμένους, προγράμματα διά βίου μάθησης και δράσεις καταπολέμησης των ηλικιακών διακρίσεων.

Οι νέες και αναδυόμενες τεχνολογίες, για παράδειγμα οι κυτταρικές θεραπείες, η παρακολούθηση της υγείας, η προληπτική ιατρική, τα οχήματα άνευ οδηγού (driverless vehicles), είναι σε θέση να βοηθήσουν τα άτομα μεγαλύτερης ηλικίας να συνεχίσουν να είναι ενεργά και υγιή, και αυτό θα τους επιτρέψει να παραμείνουν δραστήρια στην αγορά εργασίας.

Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή οι Ευρωπαίοι άνω των 65 ετών έχουν αγοραστική ισχύ άνω των 3 τρισ. ευρώ και αυτή η κατηγορία της αγοράς συνεχώς μεγαλώνει. Δεδομένου ότι ο αριθμός των ατόμων μεγαλύτερης ηλικίας συνεχώς αυξάνεται, θα αυξάνεται αντιστοίχως και ο αριθμός των ατόμων με αναπηρίες οι οποίες έχουν σχέση με την ηλικία. Συνεπώς η αγορά τροφίμων και υπηρεσιών θα ελαχιστοποιείται ενώ ο τομέας διαχείρισης και άμβλυνσης των εν λόγω διαταραχών θα μεγαλώνει. Το Euromonitor προβλέπει ότι η συνολική αγοραστική δύναμη των ατόμων ηλικίας 60 και άνω θα φθάσει το 2020 τα 15 τρισ. US$.

Σύμφωνα με την έκθεση «Η Ασημένια Οικονομία στη Νοτιοδυτική Ευρώπη» του προγράμματος SilverSUDEO, «Με 420 δισ. ευρώ στην Ευρώπη, η αγορά για την Ασημένια Οικονομία είναι η αρχή σημαντικών εξελίξεων». Στη Γαλλία μελέτη εκτιμούσε ότι 53% της οικονομικής ζήτησης το 2015 προερχόταν από τους ηλικιωμένους. Στη Γερμανία η εκτιμώμενη αγοραστική δύναμη των ηλικιωμένων ανερχόταν στα 316 δισ. ευρώ.

Οι νέες τεχνολογίες που αναπτύχθηκαν για τις αγορές αυτές μπορούν να υποστηρίξουν μελλοντικά εξαιρετικά επιτυχημένα επιχειρηματικά εγχειρήματα και να έχουν πολλαπλασιαστικό αντίκτυπο στην επιτυχία της οικονομίας της ΕΕ ευρύτερα.

Για παράδειγμα, το πρόγραμμα SilverSUDEO τονίζει την ανάγκη κατάτμησης της αγοράς και εμπλοκής των ατόμων μεγαλύτερης ηλικίας στον σχεδιασμό προϊόντων και υπηρεσιών που στοχεύουν σε αυτά ακριβώς τα άτομα. Η έκθεση δίνει παραδείγματα από αγορές ηλικιωμένων καταναλωτών στη Γαλλία, την Πορτογαλία και την Ισπανία όπου γίνονται προσπάθειες να καλυφθούν οι ανάγκες τους. Για παράδειγμα, στην Ισπανία οι αγορές ηλικιωμένων ήδη αντιστοιχούν στο 41% του προϋπολογισμού κατανάλωσης τροφίμων.

Στη Γαλλία το πρόγραμμα ICARE, μια σύμπραξη εταίρων με ενδιαφέρον για τους ηλικιωμένους, έχει ως στόχο να διατηρήσει την αυτονομία των ατόμων στην οικία τους καθώς γηράσκουν και για τον σκοπό αυτόν θα λειτουργήσει δοκιμαστικά διάφορες εφαρμογές σε 2.000 σπίτια στη Γαλλία για περίοδο 24 μηνών.

Εργαζόμενοι μεγαλύτερης ηλικίας μπορούν να θεωρηθούν τα άτομα της ηλικιακής ομάδας 55-64. Ομως στο πλαίσιο της ασημένιας οικονομίας κατά καιρούς έχουν συζητηθεί και άλλες ηλικιακές ομάδες στις οποίες περιλαμβάνονται τα άτομα ηλικίας 50+ και/ή ηλικίας 65+.

Εκθεση του Eurofound δίνει παραδείγματα από πρωτοβουλίες με τη συμμετοχή εθνικών κυβερνήσεων και κοινωνικών εταίρων, συμπεριλαμβανομένων αυτών που χρησιμοποιούν ευρωπαϊκές χρηματοδοτήσεις.

Τα μέτρα για να διατηρηθούν και να βελτιωθούν οι προοπτικές απασχόλησης των εργαζομένων μεγαλύτερης ηλικίας ποικίλλουν ανάλογα με τη συγκεκριμένη ηλικιακή ομάδα. Εν τούτοις υπάρχουν κάποια κοινά στοιχεία, όπως για παράδειγμα η αντιμετώπιση των διακρίσεων λόγω ηλικίας και η υποστήριξη για διά βίου εκπαίδευση και μάθηση αλλά και η ανάγκη ανάπτυξης Δικτύου Πόλεων Φιλικών προς τους Ηλικιωμένους με ορισμένα μέτρα όπως πεζοδρόμια, θέσεις καθημένων και διαβάσεις πεζών που πρότεινε ο ΠΟΥ.