Να αγοράσω ένα μπαλόνι, ένα λαχείο κι έναν άνθρωπο

«Ενθυμηθήτε ότι την ιστορίαν της Εθνικής Τραπέζης την έχει γράψει ένας Βαλαωρίτης». Με αυτό το επιχείρημα ο Γεώργιος Μαντζαβίνος, διοικητής της ΤτΕ, πείθει τον Ηλία Βενέζη στις αρχές της δεκαετίας του 1950 να γράψει την ιστορία της πρώτης εικοσιπενταετίας της Τράπεζας. Υπάλληλος της ΤτΕ από το 1930, όταν μετατάχθηκε σε αυτήν από την Εθνική Τράπεζα, και βραβευμένος συγγραφέας της Γενιάς του 1930, ο Βενέζης είχε ήδη πίσω του τα μεγάλα του μυθιστορήματα, το Νούμερο 31328, τη Γαλήνη, την Αιολική γη, και ήταν ο καταλληλότερος άνθρωπος για να αναλάβει το έργο. Προλογίζοντας το Χρονικόν της Τραπέζης της Ελλάδος (1955) ο τότε διοικητής της και ακαδημαϊκός Ξενοφών Ζολώτας αναδεικνύει ότι «ο κ. Βενέζης αποδίδει και την ατμόσφαιραν η οποία περιέβαλλε τας αποφάσεις και ενεργείας της περιόδου εκείνης» και ο Εμμανουήλ Τσουδερός, σε προσωπική επιστολή, θα του γράψει ότι το Χρονικόν «είναι ένα τέλειον πορτραίτον της «κόρης» μου». Το Χρονικόν και οι τόμοι Αρχιεπίσκοπος Δαμασκηνός (1952) και Εμμανουήλ Τσουδερός, ο πρωθυπουργός της Μάχης της Κρήτης (1965) θα αποτελέσουν την τριάδα των ιστορικών έργων του μικρασιάτη πεζογράφου. Ο Βενέζης θα συνταξιοδοτηθεί από την ΤτΕ το 1957 και την ίδια χρονιά θα εκλεγεί μέλος της Ακαδημίας Αθηνών. Ως ακαδημαϊκός πλέον υπογράφει τη μαρτυρία «Συνομιλία με πρώην εχθρό» στον Κύκλο, το περιοδικό του προσωπικού της ΤτΕ, που πρωτοκυκλοφορεί τον Ιούλιο του 1961. Ο τούρκος δημοσιογράφος που τον είχε επισκεφθεί στο γραφείο του, όταν συνέτασσε το Χρονικό, για να πάρει πληροφορίες για σχετικό άρθρο που ετοίμαζε, είχε αποδειχθεί απόγονος Κρητικού που τούρκεψε. Ελληνας και Τούρκος κοιτούν από το παράθυρο τον Παρθενώνα και ο Βενέζης συλλογίζεται: «Τι μπερδεμένους, τι δύσκολους συνδυασμούς που έφτιανε κάποτε η μοίρα του Αιγαίου παίζοντας με τους ανθρώπους!».

Ψυχή του περιοδικού ήταν ο διηγηματογράφος, ποιητής και γνωστός μεταφραστής Νάσος Δετζώρτζης. «Τη μακέτα του εξωφύλλου και την όλη αρχιτεκτονική και σελιδοποίηση του τεύχους εσχεδίασε ο Προϊστάμενος της Υπηρεσίας Τύπου και Πληροφοριών του Τμήματος Γραμματείας, Λογιστής κ. Νάσος Δετζώρτζης, που ανέλαβε και τη θεώρηση της ύλης και την επιμέλεια της εκτυπώσεως» διαβάζουμε στο πρώτο τεύχος του Κύκλου, που κυκλοφόρησε 83 τεύχη ως το 1969. Ο ηρακλειώτης ποιητής Μηνάς Δημάκης, λογοτεχνικός κριτικός της Μεσημβρινής και μεταφραστής, υπάλληλος και αυτός της ΤτΕ, έδινε συνεργασίες του στον Κύκλο, όπως και ο καβαλιώτης διηγηματογράφος Φώτης Πρασίνης, που δεν κατάφερε να εκδώσει βιβλίο όσο ζούσε, βρήκε όμως στο περιοδικό μια φιλόξενη στέγη. Στη στήλη «Κυκλογραφήματα», όπου δημοσιεύονται οι λογοτεχνικές συνεργασίες των υπαλλήλων της ΤτΕ, ανάμεσα στις άλλες υπογραφές συναντούμε το όνομα της ποιήτριας και μετέπειτα ακαδημαϊκού Κικής Δημουλά, η οποία υπηρέτησε στην ΤτΕ από το 1949 ως το 1974. Εχουν ήδη κυκλοφορήσει οι συλλογές της Ποιήματα (1952), Ερεβος (1956), Ερήμην (1958) και ο Δετζώρτζης τής ζητεί να καλύπτει κάθε μήνα δύο και τρεις σελίδες του περιοδικού. Εκείνη συνεισφέρει συνεντεύξεις, εντυπώσεις και σύντομες ιστορίες, ορισμένες από τις οποίες θα εκδώσει αργότερα στον τόμο Εκτός σχεδίου (Ικαρος, 2004).

Στα χριστουγεννιάτικα τεύχη του Κύκλου δημοσιεύονται διηγήματα θεματολογίας κατάλληλης των ημερών και καταστηματάρχες της περιοχής –της εμπορικής καρδιάς της Αθήνας, γύρω από τις οδούς Σταδίου και Πανεπιστημίου –διαφημίζονται στο περιοδικό στέλνοντας τις ευχές τους, δίνοντας στον σημερινό αναγνώστη μια γεύση Χριστουγέννων της αισιόδοξης δεκαετίας του 1960. Η πόλη στολίζεται, ζευγάρια κάνουν τα ψώνια της τελευταίας στιγμής, παιδιά λένε τα κάλαντα και κουβαλούν ταψιά με γαλοπούλες κι ένα άλλο παιδί, με φθαρμένα ρούχα και τρύπια παπούτσια, ένας μελαγχολικός λαχειοπώλης, πουλά τα Λαχεία των Συντακτών στις ιστορίες «Υπό τα φώτα της πόλεως», «Αμαρτωλός όρθρος», «Κάλαντα», «Περί λαχείων και άλλων» της Κικής Δημουλά. Χαρακτηριστικό του τόνου και του γνώριμου ποιητικού ύφους της είναι το ανέκδοτο «Αγορές κλπ.» που δημοσιεύεται στον Κύκλο τον Δεκέμβριο του 1965 και αναδημοσιεύουμε ολόκληρο εδώ.

Στα έδρανα της Ακαδημίας Αθηνών κάθισαν άλλοι τρεις διοικητές της ΤτΕ: ο Κυριάκος Βαρβαρέσος, ο Λουκάς Παπαδήμος και ο πρώτος διοικητής της Αλέξανδρος Διομήδης. Ξεχασμένος στους φιλολογικούς κύκλους σήμερα, ο Διομήδης, «ισχυρά φυσιογνωμία των νεωτέρων ελληνικών χρόνων», ο οποίος διετέλεσε υπουργός και πρωθυπουργός (1949-1950), ήταν γνωστός λόγιος της εποχής του που «υπηρέτησε και το πνεύμα αναδειχθείς με τας μελέτας του επί των χρόνων του Βυζαντίου εις συγγραφέα εξαίρετον», γράφει στο Χρονικόν του ο Βενέζης για τον τραπεζίτη ο οποίος υπήρξε ιδρυτικό μέλος του Εκπαιδευτικού Ομίλου (1910) μαζί με τους πρωτεργάτες του εκπαιδευτικού δημοτικισμού. Μια εικόνα για τις αναγνωστικές προτιμήσεις τους δίνει το αρχείο της Βιβλιοθήκης της ΤτΕ, η οποία λειτουργεί από το 1928. Στον δισέλιδο κατάλογο βιβλίων, που επισυνάπτεται σε υπηρεσιακό σημείωμα προς τον διοικητή Ζολώτα τον Ιανουάριο του 1975 σχετικά με την ανανέωση του δανεισμού τους, διαπιστώνουμε ότι στο γραφείο του, ανάμεσα σε χρηματοοικονομικές μελέτες, εγχειρίδια οικονομικής θεωρίας και τα πρακτικά της Βουλής, βρίσκονται η Encyclopaedia Britannica, το Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν Ελευθερουδάκη, ο τόμος Views in Greece (1821) με λιθογραφίες του ιρλανδού περιηγητή, ζωγράφου και αρχαιολόγου Edward Dodwell και μια συλλεκτική έκδοση της Οδύσειας (1938) του Νίκου Καζαντζάκη.