Nικ Νάιτ: «Η φωτογραφία έχει φωνή»

Ο Νικ Νάιτ λατρεύει την τέχνη. Η αγάπη του αυτή γέννησε το 2000 το SHOWstudio, τον καινοτόμο διαδικτυακό τόπο που έφερε πραγματική επανάσταση στην παρουσίαση της μόδας στο Internet επηρεάζοντας, ταυτόχρονα, ολόκληρη την αλυσίδα της λαμπερής βιομηχανίας, από την έμπνευση έως την πώληση. Καθώς περιμένω να με συνδέσουν μαζί του στο τηλέφωνο, χαζεύω φωτογραφίες από το «Sleep», το πρώτο παγκόσμιο «ζωντανό» γύρισμα με τη συμμετοχή εννέα τοπ μόντελ τον Δεκέμβριο του 2001, ένα από τα επιδραστικότερα και πλέον συζητημένα πρότζεκτ μόδας των τελευταίων χρόνων. Την επόμενη στιγμή, με χαιρετά ευγενικά από την άλλη άκρη της τηλεφωνικής γραμμής. Τον ρωτώ αν έχει έρθει ποτέ στην Ελλάδα. «Ναι, η πρώτη φορά ήταν πολύ παλιά, ήμουν ακόμη παιδί. Εχω έρθει και αργότερα, όμως, για διακοπές. Στη Νάξο…» μου απαντά ο διάσημος βρετανός φωτογράφος που έχει συνεργαστεί τόσο με κορυφαία ονόματα της μόδας –Γιότζι Γιαμαμότο, Ρέι Καβακούμπο (όπως λέμε Comme des Garçons), Αλεξάντερ Μακ Κουίν και πολλούς ακόμη –όσο και με καλλιτέχνες όπως η Lady Gaga, η Μπγιορκ, ο Μπραντ Πιτ.

Αφορμή για την κουβέντα μας η συνεργασία του Νάιτ με τη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση, για την οποία ο ίδιος μιλάει με θέρμη. «Γνώριζαν το SHOWstudio. Αναζητούσαν κάποιον προκειμένου να τους βοηθήσει να παρουσιάσουν τη δουλειά τους στο διεθνές κοινό. Αυτό ακριβώς κάνει το SHOWstudio. Το πρόγραμμα της Στέγης είναι πολύ αξιόλογο και έχει ενδιαφέρον να καταφέρουμε να το αναδείξουμε με τον σωστό τρόπο. Μπορώ να πω, λοιπόν, πως ήταν κοινή μας επιθυμία».

Τι ήταν, όμως, αυτό που τον ενέπνευσε στην καμπάνια του έργου της Λένας Κιτσοπούλου «Αντιγόνη – Lonely Planet» (το οποίο παίζεται στη Μικρή Σκηνή της Στέγης έως τις 7 Ιανουαρίου 2018) με τη νεαρή βρετανίδα μοντέλο και blogger Ντέμι Χάνα Σκοτ; Η ιδέα του outsider, του ανθρώπου που παλεύει για τις ιδέες του και τολμά να κινηθεί αντίθετα στο ρεύμα της εποχής και της κοινωνίας, απαντά ο Νικ Νάιτ. «Πρόκειται για κορυφαία ελληνική τραγωδία, ιδιαίτερα επίκαιρη, κατά τη γνώμη μου, στη σημερινή εποχή. Το βρίσκω πολύ σύγχρονο να τολμάς να παλεύεις για τις ιδέες σου και να μην αφήνεσαι να πέσεις θύμα των συμβατικών κανόνων της κοινωνίας».

Πόσο διαφορετικό είναι, άραγε, να δουλεύει ένα καθαρά καλλιτεχνικό πρότζεκτ, όπως το συγκεκριμένο έργο, από ό,τι ένα πρότζεκτ μόδας; «Πραγματικά, δεν έχει καμία διαφορά» απαντά χωρίς δεύτερη σκέψη. «Η δουλειά μου είναι να τραβώ φωτογραφίες. Η φωτογραφία, από την άλλη, έχει φωνή και τη χρησιμοποιείς για να εκφράσεις το εκάστοτε θέμα. Δεν υπάρχει καμία διαφορά στην προσέγγιση».

Πρωτοπόρος και πολυβραβευμένος, πέραν όλων των άλλων, ο Νικ Νάιτ έχει εκθέσει τη δουλειά του σε παγκόσμιας εμβέλειας πολιτιστικούς οργανισμούς, όπως η Tate Modern, το Μουσείο Victoria & Albert, η γκαλερί Gagosian. Αρκετά χρόνια πριν, το 1993, δημιούργησε μια μόνιμη εγκατάσταση στο Μουσείο Φυσικής Ιστορίας του Λονδίνου. Ωστόσο, στη φωτογραφία οδηγήθηκε μάλλον τυχαία. Αρχικά, σπούδαζε Βιολογία με σκοπό να συνεχίσει στην Ιατρική. Στο παρελθόν έχει ομολογήσει ότι κάποιες φορές αναρωτιέται αν το να ακολουθούσε τον δρόμο αυτόν ήταν ίσως καλύτερη επιλογή. Η φωτογραφία στάθηκε για τον ίδιο μέσο κοινωνικής έκφρασης. «Μου άρεσε πολύ, αλλά στην αρχή δεν μπορούσα να φανταστώ ότι θα έκανα καριέρα σε αυτό. Με τον καιρό συνειδητοποίησα ότι είναι πολύ καλύτερο να κάνω στη ζωή μου κάτι που απολαμβάνω και με διασκεδάζει, παρά κάτι στο οποίο δεν βρίσκω κανένα ενδιαφέρον» σχολιάζει σχετικά.

Παρ’ όλα αυτά, την εποχή που άρχισε να ασχολείται με τη φωτογραφία υπήρχαν πολλές προκαταλήψεις. Ο ίδιος άρχισε να «πειράζει» τις δικές του, να ζωγραφίζει στα αρνητικά, να παίζει ανάμεσα στην πραγματικότητα και στη φαντασία, στο παρελθόν, στο παρόν και στο μέλλον. Γιατί, άραγε, επέλεξε τη μόδα; «Θεωρώ ότι είναι ένα από τα πλέον ενδιαφέροντα πεδία της τέχνης, έχει να κάνει με τον τρόπο έκφρασης των ανθρώπων. Δεν υπάρχει πλευρά της ζωής που δεν χρησιμοποιεί τη μόδα για να ξεδιπλωθεί, να εκφράσει απόψεις και πεποιθήσεις. Ταυτόχρονα, σε αυτόν τον χώρο υπάρχουν μερικοί από τους πλέον αξιόλογους ανθρώπους που έχω συναντήσει στη ζωή μου. Ολοι έχουν μια σπουδαία οπτική να αναπτύξουν, η οποία έχει μεγάλο ενδιαφέρον για τον φωτογράφο, του ανοίγει δρόμους».

Τι είναι αυτό που εξακολουθεί να τον εμπνέει στη μόδα; Τα πάντα, απαντά. Η ίδια η ζωή εμπνέει διαρκώς, αρκεί να είναι κανείς ανοιχτός στην έμπνευση. Ενα βιβλίο, μια ταινία, μια σκηνή της καθημερινότητας, τα ερεθίσματα δεν λείπουν.

Οι εξελίξεις της τεχνολογίας τον γοήτευαν εξαρχής. Τα πρότζεκτ του SHOWstudio καθόρισαν τον τρόπο με τον οποίο η μόδα παρουσιάζεται μέσω Internet. Τα fashion films πρόσφεραν μια μοναδική πλατφόρμα εξέλιξης και ανάπτυξης συνδέοντας τη δημιουργία με την κινούμενη εικόνα στην ψηφιακή εποχή. Αξιοποιώντας όλες τις σύγχρονες τεχνολογικές εξελίξεις, ο διαδικτυακός τόπος του Νικ Νάιτ παρουσίασε «ζωντανά» επιδείξεις, φωτογραφίσεις, γυρίσματα, δίνοντας την ευκαιρία στο διεθνές κοινό να αποκτήσει άμεση επαφή με όλα τα στάδια της διαδικασίας, όχι απλώς με το αποτέλεσμα. «Τα ρούχα δημιουργούνται για να τα βλέπει κανείς σε κίνηση. Μέσω της ζωντανής μετάδοσης, λοιπόν, ο θεατής μπορεί να καταλάβει τι κάνεις σε κάθε βήμα, δεν χρειάζεται να μαντέψει, όπως ίσως γινόταν στο παρελθόν, ή όπως γίνεται ακόμη όταν έρχεσαι σε επαφή με ένα έργο τέχνης, σε μια γκαλερί, για παράδειγμα. Αυτό έχει γίνει σύνηθες πλέον, όλοι κάνουν live. Τα fashion events δεν είναι απλώς επιδείξεις ή μόνο επιδείξεις, μπορεί να είναι πολύ περισσότερα. Το κοινό, λοιπόν, αποκτά άμεση σχέση με τη μόδα, τη στιγμή ακριβώς που τη βλέπει, δεν χρειάζεται να περιμένει μήνες για να δει ένα μικρό τμήμα σε κάποιο περιοδικό. Ολο αυτό έχει αλλάξει τον τρόπο δημιουργίας, κατανάλωσης. Πρόκειται για τεράστια διαφορά. Η κατεύθυνση προς την οποία κινούνται τα πράγματα είναι να μπορείς να αγοράσεις ένα ρούχο από τη στιγμή κιόλας που το βλέπεις στην επίδειξη –ήδη κάποιοι οίκοι το κάνουν. Μια τέτοια διαδικασία σού δίνει την ευκαιρία να μάθεις τι ακριβώς είναι αυτό που θέλει ο πελάτης και να προσανατολιστείς ανάλογα. Είναι μεγάλο εφόδιο».

Στα 17 χρόνια της ύπαρξής του, με το SHOWstudio έχουν συνεργαστεί μερικοί από τους σημαντικότερους σκηνοθέτες, συγγραφείς και προσωπικότητες της τέχνης προκειμένου να δημιουργήσουν πρωτότυπο διαδικτυακό περιεχόμενο, εξερευνώντας κάθε πλευρά της μόδας μέσω της κινούμενης εικόνας, της φωτογραφίας και του γραπτού λόγου. Ο Νικ Νάιτ αναφέρεται στις διαφορές με το παρελθόν. Μιλάει για το ισχυρό μοντέλο της δεκαετίας του ’50, όπου οι συντάκτες μόδας ταξίδευαν στις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες προκειμένου να παρακολουθήσουν τις επιδείξεις, επέστρεφαν, ενημέρωναν τους διευθυντές τους και τρεις μήνες αργότερα παρουσίαζαν στους αναγνώστες τους ένα μικρό μέρος όλης αυτής της διαδικασίας. «Πλέον όλο αυτό έχει αλλάξει. Εκεί που πολύ καιρό αργότερα έβλεπαν το αποτέλεσμα μιας διαδικασίας 20.000 άνθρωποι –και αυτό στην καλή περίπτωση –τώρα, μέσω του Διαδικτύου έχουν πρόσβαση σε όλα τα στάδια, από την έμπνευση έως την παρουσίαση, 10 εκατομμύρια θεατές. Η ενημέρωσή τους είναι άμεση, το ίδιο και η επιθυμία. Εχουν δε οι ίδιοι τη δυνατότητα συμμετοχής, αντίδρασης σε όλη αυτή τη διαδικασία, τους βάζεις στο παιχνίδι. Αυτό σημαίνει ότι επηρεάζονται οι πάντες: οι λιανικές πωλήσεις, τα media, ολόκληρη η αλυσίδα».

Πρόκειται αναμφίβολα για μια διαδικασία «εκδημοκρατισμού», αν και ο Νικ Νάιτ λέει ότι δεν ξέρει εάν η αρχική του πρόθεση ήταν ακριβώς αυτή. Πέρα από την αγάπη του για την τέχνη, όλο αυτό άρχισε και από προσωπική αγανάκτηση, από ειλικρινή ενόχληση. Θεωρούσε πως οι αγαπημένοι του σχεδιαστές δεν προβάλλονταν σωστά στον Τύπο και ότι τα περιοδικά δεν είχαν τη διάθεση να δημοσιεύσουν τις φωτογραφίες τις οποίες πραγματικά ήθελε να κάνει. «Πέρα απ’ αυτό, είχα την αίσθηση ότι στ’ αλήθεια οι άνθρωποι δεν καταλαβαίνουν τι γίνεται, πώς δημιουργείται, ας πούμε, μια φωτογραφία μόδας. Θέλησα, λοιπόν, να τους δείξω, να τους προσφέρω πρόσβαση στο παρασκήνιο, να πάψει όλο αυτό να είναι μια ελιτίστικη διαδικασία. Ηθελα να τους πω: Ορίστε, αυτό γίνεται, όχι ό,τι διαβάζετε στα σκανδαλοθηρικά περιοδικά ούτε ό,τι βλέπετε στην τηλεόραση. Υπάρχει ένας ολόκληρος κόσμος που δεν βλέπετε και ίσως είναι περισσότερο ενδιαφέρων από αυτόν που βλέπετε». Η τηλεόραση, για παράδειγμα, δεν ήταν ποτέ ιδιαίτερα αποτελεσματική στην προώθηση της μόδας, είχε συνήθως έναν σκανδαλοθηρικό προσανατολισμό. Το αποτέλεσμα ήταν να υπάρχουν πολλές παρεξηγήσεις. Με την αξιοποίηση του Internet το κοινό, οι θεατές, αισθάνονται ότι είναι μέρος μιας κουβέντας. Ολη αυτή η διαδικασία προσφέρει αναμφίβολα μεγάλη ελευθερία. Πλέον ο καθένας έχει τη δυνατότητα να ποστάρει μια φωτογραφία στο Internet και να προκαλέσει συζητήσεις, αλλά και ο θεατής μπορεί να καταγράψει ό,τι τον ενδιαφέρει με το κινητό του τηλέφωνο».

Η αλήθεια είναι ότι η μόδα αγαπά την αλλαγή και την καινοτομία με τους δημιουργούς να αναζητούν πάντα κάτι καινούργιο που θα μπορούσε να τους διαφοροποιήσει από τους υπόλοιπους. Το καίριο βήμα στη μετάβαση από τις επιδείξεις για λίγους και εκλεκτούς στη «ζωντανή» μετάδοση μέσω Internet ήρθε με τη συνεργασία ανάμεσα στον Νικ Νάιτ και τον Αλεξάντερ Μακ Κουίν στο άκρως εντυπωσιακό σόου «Plato’s Atlantis» το 2009, το οποίο έμελλε να είναι και το τελευταίο του βρετανού σχεδιαστή. Ο ιδρυτής του SHOWstudio έχει επανειλημμένως αναφερθεί στην παρουσίαση του σινγκλ «Bad Romance» της Lady Gaga κατά τη διάρκεια του σόου και στο πώς αυτό άνοιξε το event σε ασύγκριτα μεγαλύτερο κοινό. Πολλοί από τους νεαρούς θαυμαστές της αμερικανίδας τραγουδίστριας δεν ήξεραν καν τον Μακ Κουίν και τις δημιουργίες του. Οταν όμως μπήκαν στο site για να ακούσουν το νέο σινγκλ του αγαπημένου τους ειδώλου, ξαφνικά ήρθαν σε επαφή με πολλά, υπέροχα καινούργια πράγματα.

Με δεδομένες όλες αυτές τις αλλαγές, ο Νικ Νάιτ πιστεύει ακράδαντα ότι τα περιοδικά μόδας έχουν πλέον χάσει σε μεγάλο βαθμό την ισχύ τους. «Θα είχαν κάποιον λόγο ύπαρξης αν έκαναν μια σοβαρή επένδυση στη φωτογραφία» σχολιάζει. «Αυτή άλλωστε ήταν και η αιτία της ύπαρξής τους και ήταν κάποτε υπέροχα. Μιλώ για την εποχή που τα περιοδικά ήταν πραγματικά οχήματα καταπληκτικών εικόνων. Τώρα όλοι βλέπουν μόδα μέσω Internet, αυτός είναι ο δίαυλος επικοινωνίας. Τη δεκαετία του ’70, που ήταν μια καλή εποχή για τα περιοδικά, ο Ρίτσαρντ Αβεντον, για παράδειγμα, είχε τη δυνατότητα να πάει στην Ιαπωνία για δύο εβδομάδες προκειμένου να κάνει μια φωτογράφιση και μετά να στήσει 10 σελίδες σε ένα μεγάλο περιοδικό. Τώρα όλο αυτό έχει περιοριστεί σε μία ημέρα στο στούντιο. Κάποια στιγμή, εκεί γύρω στα μέσα της δεκαετίας του ’90, τα περιοδικά αποφάσισαν να κινηθούν σε πιο εμπορική κατεύθυνση. Αυτό, όμως, είχε τελικά ως συνέπεια να απολέσουν σταδιακά τον ίδιο τον λόγο της ύπαρξής τους».

Στη διάρκεια της καριέρας του ο Νικ Νάιτ έχει επιμεληθεί τις διαφημιστικές εκστρατείες κορυφαίων οίκων: Dior, Lancôme, Swarovski, Calvin Klein, Tom Ford, Yves Saint Laurent. Στο SHOWstudio, όμως, δεν υπάρχουν διαφημίσεις. Θεωρεί πως γύρω μας υπάρχει πολλή τέχνη που έχει να κάνει με το εμπόριο. Στις εκδόσεις, στις εικαστικές εκθέσεις, στις συναυλίες, πέρα από τον ίδιο τον καλλιτέχνη υπάρχει πάντα κάποιος τρίτος που προσπαθεί να αποκομίσει κέρδος από τη διανομή ή από τη διοργάνωση. Ο ίδιος ήθελε αυθεντικότητα και αξιοπιστία, ήθελε ένα πρότζεκτ που θα κινείται με καθαρά καλλιτεχνικά κριτήρια. «Οταν ζεις από τις διαφημίσεις, όπως κάνουν, ας πούμε, τα περιοδικά, δεν μπορείς να ελέγχεις ο ίδιος αυτό που κάνεις, είσαι δέσμιος» σχολιάζει.

Προφανώς, δεν είναι τυχαίο ότι το SHOWstudio είναι γνωστό για την τολμηρή κριτική του. Στο πρόσφατο παρελθόν ο Νάιτ έχει δηλώσει ότι τόσο στα κείμενα όσο και στις ζωντανές διαδικτυακές συζητήσεις για τις πρόσφατες επιδείξεις, οι συμμετέχοντες μιλούν ελεύθερα, χωρίς προκαταλήψεις και περιορισμούς, ανεβάζοντας, όχι σπάνια, το θερμόμετρο! «Κάθε είδος τέχνης έχει τουλάχιστον ένα σοβαρό φόρουμ κριτικής. Η όπερα, η λογοτεχνία, ο κινηματογράφος, τα πάντα. Στη μόδα δεν υπήρχε κάτι τέτοιο πριν από το SHOWstudio. Δεν θελήσαμε να πέσουμε στην παγίδα των περιοδικών που δεν τολμούν να πουν τίποτε γιατί έχουν ένα σωρό εμπορικές δεσμεύσεις» επαναλαμβάνει. Οι συνεργάτες του σχολιάζουν την επικαιρότητα και παίρνουν την ευθύνη γι’ αυτό. Συχνά δέχονται κριτική οι ίδιοι για τις απόψεις τους. Κάποιες φορές, τους απαγορεύεται η είσοδος σε επιδείξεις ή γίνονται αποδέκτες οργισμένων τηλεφωνημάτων από υπευθύνους δημοσίων σχέσεων. Ωστόσο, συνεχίζουν απτόητοι.

Ποιο είναι, άραγε, το επόμενο βήμα για το SHOWstudio; «Θέλουμε να ασχοληθούμε περισσότερο με την εικονική πραγματικότητα, με την τεχνητή νοημοσύνη, με τη ρομποτική» λέει ο Νικ Νάιτ. «Θεωρώ πως η τεχνητή νοημοσύνη είναι πολύ σημαντική για την κουλτούρα, το μέλλον, την ιστορία. Θα μας δώσει τη δυνατότητα να κατανοήσουμε τον κόσμο γύρω μας με τρόπο που ακόμη δεν έχουμε φανταστεί. Υπάρχουν πολλές δυνατότητες και αυτό είναι σίγουρα ένα πεδίο που μας ενδιαφέρει πολύ!».

Συζητούμε για το Διαδίκτυο, τον «εκδημοκρατισμό» της μόδας, την προσβασιμότητα, και με την ευκαιρία τον ρωτώ τι πιστεύει για τις κάμερες των smartphones σε σχέση με τον επαγγελματικό εξοπλισμό. «Δεν νομίζω πως ρωτά κανείς τον συγγραφέα με ποιο στυλό, ή –για να μιλήσω με όρους της εποχής μας –σε τι μοντέλο υπολογιστή γράφει, ούτε τον ζωγράφο με τι πινέλο ζωγραφίζει. Το αποτέλεσμα είναι αυτό το οποίο έχει σημασία, εν προκειμένω η φωτογραφία που βλέπει κανείς στο τέλος, όχι η διαδικασία. Γι’ αυτήν δεν ενδιαφέρεται κανείς, πραγματικά είναι αδιάφορη. Ολες οι κάμερες είναι καλές, αν αυτό που έχεις να πεις έχει ουσία και δυναμική. Η δυνατότητά σου να εκτιμήσεις, να αγαπήσεις, να επιθυμήσεις αυτό που έχεις μπροστά σου κάνει τη διαφορά». Ο ίδιος διαφωνεί με την άποψη που απαξιώνει τις φωτογραφίες τις οποίες τραβά κανείς από κινητό τηλέφωνο. Θεωρεί πως είναι ένα καινούργιο μέσο που κανείς πρέπει να το λάβει σοβαρά υπόψη του. Επαναλαμβάνει κάτι που έχει δηλώσει και στο παρελθόν: «Μία από τις διασημότερες φωτογραφίες του 20ού αιώνα, αυτή της δολοφονίας του Τζον Κένεντι, τραβήχτηκε από έναν ερασιτέχνη με ένα εξίσου ερασιτεχνικό μέσο. Αυτό αποδεικνύει ότι το θέμα είναι αυτό το οποίο έχει τη δύναμη».

Ο ίδιος έχει συχνά «παίξει» με τα όρια της συμβατικής ομορφιάς. Τον ρωτώ τι θεωρεί όμορφο στη σημερινή εποχή, αν βλέπει συχνά ωραία πράγματα γύρω του, παρά την ταραγμένη εποχή μας. «Τα πάντα είναι όμορφα, αρκεί να επιλέξεις να τα δεις έτσι» απαντά. «Για τον καθένα μας υπάρχει κάποιος στη ζωή του που τον θεωρεί πολύ όμορφο. Ενας σύζυγος, κάποιος συγγενής, κάποιος φίλος. Για εμάς τους γονείς τα παιδιά μας είναι τα ομορφότερα στον κόσμο. Εμείς οι ίδιοι υπήρξαμε τα ομορφότερα παιδιά για τους δικούς μας γονείς. Αρα έχει να κάνει με τον τρόπο με τον οποίο βλέπουμε τα πρόσωπα και τα πράγματα».

Καθώς τα λαμπερά ονόματα με τα οποία έχει συνεργαστεί επανέρχονται σταθερά στην κουβέντα μας, τον ρωτώ αν υπάρχει ακόμη κάποιος μέσα από τον χώρο της μόδας ή της τέχνης με τον οποίο ονειρεύεται να δουλέψουν μαζί. Λέει πως οι πάντες είναι ενδιαφέροντες, ωστόσο και σε αυτή την περίπτωση είναι θέμα οπτικής γωνίας. «Οι σχέσεις, οι συνεργασίες, δεν είναι ποτέ μονόπλευρες, πάντα απαιτούν διπλή συναίνεση και επιθυμία. Με όλους όσους συνεργάστηκα έγινε γιατί και οι ίδιοι ήθελαν εξίσου να συνεργαστούν μαζί μου». l

«Αντιγόνη
– Lonely Planet» της Λένας Κιτσοπούλου: Στέγη Ιδρύματος Ωνάση (λεωφ. Συγγρού 107), Μικρή Σκηνή, έως τις 7 Ιανουαρίου 2018.

* Δημοσιεύθηκε στο BHmagazino την Κυριακή 17 Δεκεμβρίου 2017.