Λούνα

Η Λούνα Γκατένιο ήταν μια Ελληνοεβραία της Θεσσαλονίκης. Είχε γεννηθεί το 1910 ή το 1904 και πέθανε το 1998 στο γηροκομείο «Σαούλ Μοδιάνο», όπου είχε ζήσει τα τελευταία 15 χρόνια της ζωής της. Τάφηκε στο εβραϊκό νεκροταφείο, στη Σταυρούπολη. Ανήκει στις μερικές εκατοντάδες Ελληνοεβραίων της Θεσσαλονίκης που διασώθηκαν από τα στρατόπεδα. Η διαδρομή της στα στρατόπεδα αποτυπώνεται σε ένα δημόσιο έγγραφο που υποβάλλει στις ελληνικές αρχές για να της αναγνωριστεί η ιδιότητα της αγωνίστριας της εθνικής αντίστασης. Μπιργκενάου, Αουσβιτς, Μπέργκεν-Μπέλζεν, απ’ όπου και απελευθερώθηκε στις 2 Μαΐου του 1945. Τον Σεπτέμβριο γύρισε στην πόλη όπου γεννήθηκε.

Ο άντρας της είχε πεθάνει στα στρατόπεδα. Προσπάθησε να ξαναβρεί τη ζωή της. Τους συγγενείς και τη δουλειά της, μοδίστρα, «καλυμματού» –αμέτρητα τα καλύμματα για πολυθρόνες και καναπέδες σαλονιών της Θεσσαλονίκης στις δεκαετίες 1960 και 1970. Η Λούνα ανήκε στους φτωχούς Ελληνοεβραίους της πόλης. Ηταν πολυάριθμοι. Αρκεί να σκεφτούμε πόσοι ελληνοεβραίοι λιμενεργάτες μετανάστευσαν στις δεκαετίες του ’20 και κυρίως του ’30 για να στελεχώσουν τα λιμάνια της Παλαιστίνης. Η Λούνα ήταν φτωχή και αγράμματη. Ετσι δεν άφησε πίσω της τεκμήρια. Δεν έστειλε, ούτε έλαβε επιστολές. Μόνο φωτογραφίες, κάποια έγγραφα της διοίκησης, λίγες προφορικές μαρτυρίες της, και κυρίως αναμνήσεις όσων τη γνώρισαν. Ο φτωχός και ο στερημένος –μάλιστα ο στερημένος από τεκμήρια –είναι δύσκολο να αναπαρασταθεί. Κοινωνικά, είναι «μη αναπαραστάσιμος».

Η Ρίκα Μπενβενίστε, καθηγήτρια Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, συγγραφέας, μεταξύ άλλων, του βιβλίου «Αυτοί που επέζησαν», ανασυνθέτει, με όσα τεκμήρια είχε στη διάθεσή της ή της έδωσε η έρευνα, τη ζωή της σιωπηλής Λούνας, στο βιβλίο της «Λούνα», που μόλις κυκλοφόρησε (εκδόσεις Πόλις). Η συγγραφέας μάς λέει ότι η αφανής ηρωίδα της είναι μία από «τις αμέτρητες μοναδικότητες» που μας βοηθούν να κατανοήσουμε μείζονα γεγονότα, όπως το Ολοκαύτωμα. Το αποτέλεσμα είναι μια συναρπαστική βιογραφία και μια αφήγηση που δεν αφήνει αδιάφορο το συναίσθημα. Είναι λοιπόν ένα βιβλίο για πολλούς. Ταυτόχρονα είναι και ένα βιβλίο για τους επιστήμονες, καθώς η Μπενβενίστε μάς δείχνει πώς η βιογραφία, στη συγκεκριμένη περίπτωση η ιστορική βιογραφία, βρίσκεται και πάλι στο κέντρο των ανθρωπιστικών και κοινωνικών επιστημών.