Ο «Μικάδος» κόβει το φλερτ με το… σπαθί!

Μια κοφτερή σάτιρα των κοινωνικοπολιτικών ηθών του 19ου αιώνα με φόντο την ατμοσφαιρική Απω Ανατολή είναι η κωμική όπερα «Ο μικάδος» των Γκίλμπερτ και Σάλιβαν, που κάνει πανελλήνια πρεμιέρα σε λίγες ημέρες στην Εναλλακτική Σκηνή της Λυρικής, στο Κέντρο Πολιτισμού Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος.

Πρόκειται για συμπαραγωγή με την Ομάδα Μουσικού Θεάτρου Ραφή, μία από τις πλέον δραστήριες του είδους τα τελευταία χρόνια, με ενδιαφέρουσες δραστηριότητες και συνεργασίες στο ενεργητικό της. Το έργο ανεβαίνει σε μουσική διεύθυνση-ενορχήστρωση Μιχάλη Παπαπέτρου και σκηνοθεσία Ακύλλα Καραζήση.

Πρωτεργάτες της αγγλικής μουσικής κωμωδίας, προπάτορες των Monty Python και των Αδελφών Μαρξ, οι δημιουργοί του έργου στηλιτεύουν με χιούμορ και ελαφράδα τα κακώς κείμενα της εποχής τους βάζοντας στο στόχαστρο τη βία, τη διαφθορά, τον λαϊκισμό, την υποκρισία, τον πουριτανισμό.

«Το έργο ήταν μια πρόταση της Ραφής στη Λυρική Σκηνή» εξηγεί η Αναστασία Κότσαλη, ιδρυτικό μέλος της ομάδας (από κοινού με τη Λητώ Μεσσήνη και τον Μιχάλη Παπαπέτρου). Και συνεχίζει: «Οσοι έχουν παρακολουθήσει την πορεία μας από το 2012, ξέρουν ότι αναζητούμε απροσδόκητα έργα, τέτοια που διαθέτουν στοιχεία πολύ διαφορετικά από αυτά που μπορούν να θεωρηθούν προβλέψιμα και αναμενόμενα. Εν προκειμένω ο «Μικάδος» τοποθετεί το χιούμορ σε διαφορετικό πλαίσιο, θα έλεγα ότι είναι ιδιαίτερα σοφιστικέ. Παράλληλα, επειδή στο έργο υπάρχει έντονο και το πολιτικό σχόλιο, θεωρήσαμε πως είναι και επίκαιρο στην εποχή μας, η συγκυρία είναι ευνοϊκή».

Η Αναστασία Κότσαλη σχολιάζει το γεγονός ότι ο τρόπος που περνά τα μηνύματά του το έργο –το οποίο έκανε πρεμιέρα στα 1885 γνωρίζοντας αμέσως μεγάλη επιτυχία –δεν γίνεται ποτέ αγοραίος. Η σάτιρα έχει έναν ιδιαίτερο τρόπο, όχι συνηθισμένο στα καθ’ ημάς, και «από αυτή την άποψη αποτελεί πραγματικό σχολείο». Από την άλλη πλευρά, οι αιχμές κάθε άλλο παρά λείπουν. «Το έργο δεν γίνεται ποτέ αθώο και γλυκό» υπογραμμίζει η ίδια.

Την επόμενη στιγμή αναφέρεται στη διανομή: «Υπάρχει ποικιλία» λέει. «Εχουμε λυρικούς τραγουδιστές οι οποίοι συνεργάζονται για πρώτη φορά μαζί μας, όπως η Βαρβάρα Μπιζά, άλλοι με τους οποίους έχουμε συνεργαστεί επανειλημμένως, όπως ο Δημήτρης Ναλμπάντης, αλλά και έμπειροι πρωταγωνιστές της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, όπως η Λυδία Αγγελοπούλου». Κάνει ειδική αναφορά στη σκηνοθεσία του Ακύλλα Καραζήση τον οποίο χαρακτηρίζει εξαιρετικό σκηνοθέτη, ενώ με ιδιαίτερα ευμενή σχόλια εκφράζεται και για τη γενικότερη συνεργασία με την Εθνική Λυρική Σκηνή.

Ο λιμπρετίστας Γουίλιαμ Σβενκ Γκίλμπερτ φέρεται να εμπνεύστηκε το θέμα του έργου από ένα γιαπωνέζικο σπαθί που είδε αναρτημένο σε μια δημόσια βιβλιοθήκη. Την περίοδο εκείνη θίασοι από την Ιαπωνία έκαναν περιοδεία στο Λονδίνο, συμβάλλοντας στη διάδοση του εξεζητημένου οριενταλισμού που είχε ξετρελάνει το βρετανικό κοινό. Η τοποθέτηση της δράσης σε ένα απομακρυσμένο γεωγραφικό περιβάλλον διευκόλυνε τον συγγραφέα να μιλήσει άφοβα για ζητήματα που ταλάνιζαν την αγγλική κοινωνία της εποχής του: τα απανωτά πολιτικά σκάνδαλα, την κατάχρηση εξουσίας, το έλλειμμα δημοκρατίας. Σύμφωνα με την υπόθεση, στη μαγική πολιτεία του Τιτιπού, όπου ο Μεγάλος Αυτοκράτορας (Μικάδος) είχε απαγορεύσει το κόρτε, οι ερωτύλοι ράφτες γίνονται δήμιοι για να μην αποκεφαλίσουν τον… εαυτό τους, οι βουλευτές αυτοανακηρύσσονται σε «άρχοντες των πάντων» και τα απαγορευμένα φλερτ ανθούν στις πλέον απίθανες εκδοχές.

Μέσα από αυτό το πρίσμα, ο συνθέτης Αρθουρ Σάλιβαν θεωρούσε τον «Μικάδο» το αριστούργημά του, το έργο με το οποίο κατόρθωσε να υλοποιήσει την πολυπόθητη σύζευξη ανάμεσα στην «ελαφριά» βρετανική οπερέτα και τη «σοβαρή» αγγλική όπερα, όπου το «χιούμορ, η σάτιρα, οι χαρακτήρες και η υψηλής ποιότητας μουσική συνυπάρχουν σε θαυμαστή ισορροπία».

«Στο Λονδίνο του 1880 και κάτι, ένας συγγραφέας που βρίσκεται σε κρίση επισκέπτεται, ύστερα από προτροπή της γυναίκας του, μια γιαπωνέζικη έκθεση που περιλαμβάνει μουσική, θέατρο, γαστρονομία» σημειώνει ο Ακύλλας Καραζήσης. «Ο Γκίλμπερτ» συνεχίζει «διότι γι’ αυτόν μιλάμε, γράφει ως τότε λιμπρέτα όπου καταλυτικό ρόλο παίζουν μάγοι και μαγικά φίλτρα. Η Απω Ανατολή τού είναι άγνωστη. Τον βλέπουμε λοιπόν να παρακολουθεί Νο και Καμπούκι με μάτι ορθάνοιχτο και αντιλαμβανόμαστε πως εκείνη τη στιγμή γεννιέται στο μυαλό του μια ιδέα, ένα πρωτοφανές θέμα: Ο Μικάδος. Ολα αυτά συμβαίνουν στην ταινία «Η παράσταση μιας ζωής» (Topsy-Turvy) του Μάικ Λι. Εχουμε λοιπόν το πρώτο χαρακτηριστικό του έργου από τη γέννησή του. Ο εξωτικός απωανατολίτικος σπόρος γονιμοποιείται στο βλέμμα του κοσμοπολίτη Εγγλέζου, ένα βροχερό λονδρέζικο απόγευμα»

Ο σκηνοθέτης συνεχίζει αναφερόμενος στο δεύτερο χαρακτηριστικό του έργου, από τα δημοφιλέστερα του είδους του μουσικού θεάτρου, όλων των εποχών, το οποίο έχει σχέση με αυτό καθεαυτό το θέμα του: ο Μικάδος (αυτοκράτορας) έχει απαγορεύσει οποιαδήποτε ερωτική προσέγγιση εκτός γάμου, επί ποινή θανάτου. Το ότι κάποια στιγμή ο τελευταίος καταδικασθείς διορίζεται και δήμιος μπλοκάρει τη ρουτίνα των εκτελέσεων και δίνει το εναρκτήριο λάκτισμα για την κωμωδία.

«Οι συνειρμοί που γεννάει η παράλογη απαγόρευση και η απάνθρωπη τιμωρία θα έλεγα ότι δεν είναι γιαπωνέζικης αλλά κινεζικής και μάλιστα μαοϊκής απόχρωσης: το «Μεγάλο Αλμα Προς τα Εμπρός», η περίοδος της Πολιτιστικής Επανάστασης, και τα δυο «επιτεύγματα» της μαοϊκής περιόδου, με τον τραγικό παραλογισμό τους, ξεπερνούν την όποια μυθοπλαστική υπερβολή» εκτιμά ο σκηνοθέτης.

Επιστρέφοντας στο πρώτο χαρακτηριστικό, ο σκηνοθέτης υπενθυμίζει ότι ένας Εγγλέζος του 19ου αιώνα γράφει μια κωμωδία αγγλοσαξονικού ύφους, με ιαπωνικό θέμα, σκηνικό και αισθητική. «Φυσικά, η δράση τοποθετείται σε μια άχρονη, κλασική Ιαπωνία, φιλτραρισμένη από μια λογική αγγλοσαξονικά αποικιοκρατική. Ισως, πριν από εξήντα χρόνια αυτό το κοκτέιλ να ήταν μυθοπλαστικά δραστικό. Σήμερα όμως; Λειτουργεί κάτι τέτοιο πέραν του φολκλόρ; Αντίθετα, η τοποθέτηση της κωμικής δράσης σε ένα αυταρχικό καθεστώς ομοιομορφίας και απαγορεύσεων οξύνει τον παραλογισμό και το αστείο του έργου».

Την απόδοση του λιμπρέτου της όπερας, παραγγελία για τη συμπαραγωγή της Εναλλακτικής Σκηνής της ΕΛΣ και της ομάδας Ραφή, υπογράφουν ο Γιώργος Τσακνιάς, ο οποίος ανέλαβε την απόδοση των πεζών μερών, και η Κατερίνα Σχινά, η οποία απέδωσε στα ελληνικά τα μελοποιημένα μέρη.