Οταν ήµασταν παιδιά, εγώ και η αδελφή µου κάποια Χριστούγεννα τα περάσαμε στο πολωνικό λιμάνι του Γκντανσκ, πάνω στη Βαλτική. Βρεθήκαμε εκεί οικογενειακώς, επειδή το γκαζάδικο όπου δούλευε ο πατέρας μου είχε κάνει στάση για επισκευές στα Ναυπηγεία Λένιν, τα οποία θα γίνονταν διάσημα με τη μεγάλη απεργία του 1980. Μιλάμε για την προ Λεχ Βαλέσα εποχή, κυβερνούσε ακόμη ο στρατηγός Γιαρουζέλσκι και οι άνθρωποι ζούσαν σε μεγάλη φτώχεια. Ηταν όμως άνθρωποι αξιοπρεπείς και ευγενικοί. Θυμάμαι κυρίως τον αρχιμάστορα του συνεργείου που είχε αναλάβει «το πλοίο του μπαμπά», τον οποίο αποκαλούσαν «μπουτουμνίτσε Βεσελόφσκι» ή κάπως έτσι –δεν έχω συγκρατήσει την ακριβή προφορά την πρώτης λέξης.
Ηταν ένας κοντούλης, καλοσυνάτος, πάντα χαμογελαστός άνθρωπος που αγαπούσε πολύ εμάς τα παιδιά. Και που την ημέρα των Χριστουγέννων εμφανίστηκε στο πλοίο, ενώ δεν είχε βάρδια, για να μας προσφέρει τα δώρα του: Μας έφερε δύο μικρούς Αγιους Βασίληδες από χαρτόνι που τους είχαν φτιάξει, με τη βοήθειά του, τα εγγόνια του. Εξαιρετικά ταπεινοί (ακόμη και το χαρτόνι τους ήταν λεπτό και γαριασμένο, ευτελούς ποιότητας), τότε δεν μας έκαναν καμία απολύτως εντύπωση. Ημασταν μαθημένοι σε ακριβές κούκλες και σε τρενάκια που σφύριζαν και έβγαζαν καπνό. Τους εκτίμησα όταν πια δεν τους είχα.
Μερικά χρόνια αργότερα, βρέθηκα φιλοξενούμενος σε σπίτι μακρινών συγγενών στο Βουκουρέστι. Ηταν μια αρκετά ασυντήρητη μονοκατοικία, πολύ παλιά (τόσο παλιά που η τουαλέτα βρισκόταν, θυμάμαι, έξω στον κήπο), η οποία λίγο αργότερα ισοπεδώθηκε (όχι επειδή το είχαν επιλέξει οι ιδιοκτήτες της) για να δώσει τη θέση της σε άλλη μία εργατική πολυκατοικία. Στην εξουσία βρισκόταν βεβαίως ο Τσαουσέσκου, η φτώχεια και εκεί ήταν μεγάλη. Εγώ πάλι ήμουν ακόμη παιδί που του άρεσαν τα φαντασμαγορικά δώρα: τα καλά αθλητικά παπούτσια, τα μοδάτα τζιν, οι δίσκοι βινυλίου με τα πολύχρωμα εξώφυλλα από χοντρό χαρτόνι κ.λπ. Οταν οι δύο οικοδέσποινες (αδελφές ήταν, ελληνικής καταγωγής, οι οποίες είχαν ζήσει όλη τη ζωή τους στο Βουκουρέστι) μου έκαναν δώρο έναν σελιδοδείκτη που είχαν φτιάξει οι ίδιες στην ποδοκίνητη ραπτομηχανή τους, συνειδητοποίησα τη στέρηση στην οποία ζούσαν. Ενιωσα ευτυχής που εγώ περνούσα καλύτερα, αλλά δεν έδωσα περαιτέρω σημασία.
Αυτός ο σελιδοδείκτης, όμως, δεν χάθηκε όπως χάθηκαν οι πολωνέζικοι Αγιοι Βασίληδες. Τον βρήκα τις προάλλες κάνοντας εκκαθάριση στο σπίτι, φυλαγμένο σε ένα χάρτινο κουτί με φωτογραφίες, γράμματα, το βιβλιάριο που είχα στον στρατό και κάτι άλλα άχρηστα πράγματα. Είναι ωραίος, από ύφασμα στο χρώμα της άμμου που έχει την υφή τσουβαλιού και το έχουν γαζώσει γύρω-γύρω με κόκκινη κλωστή, η οποία στο κάτω μέρος σχηματίζει μια σειρά από κόκκινα κρόσσια, ενώ το έχουν γεμίσει με ένα κέντημα: ένα σκουρόχρωμο κλαδί με μικρά κόκκινα βελανίδια –ή… σαν βελανίδια. Τον είδε μια φίλη και μου τον ζήτησε με σκοπό να αντιγράψει το μοτίβο για τα δικά της δώρα. Ανέκαθεν χρυσοχέρα ήταν, αλλά για πρώτη φορά τα δώρα της θα ήταν όλα χειροποίητα ένεκα αφραγκίας. «Και δεν μου έδωσαν και το κοινωνικό μέρισμα οι αλήτες γιατί φιλοξενούμαι από τη μάνα μου!».
Να λοιπόν που πράγµατι η ζωή κύκλους κάνει. Εν προκειμένω, ο δικός μου νοητός κύκλος ξεκινάει από τον πολωνέζικο Αγιο Βασίλειο, όταν φτάνει στις 180 μοίρες στολίζεται με μια περικοκλάδα με βελανίδια (ή… σαν βελανίδια) και ολοκληρώνεται με την κάρτα που μου χάρισε (pre-Christmas gift) η φίλη μου: Μια οβάλ επιφάνεια από χαρτί (στο σχήμα που είχαν παλιοί σκαλιστοί καθρέφτες στα χολ των σπιτιών) η οποία είχε στο κέντρο κολλημένο το κέντημα με τη γνωστή περικοκλάδα και στο κάτω μέρος το κεφαλάκι ενός χαμογελαστού Αϊ-Βασίλη, όμοιου με τον Αγιο του «μπουτουμνίτσε Βεσελόφσκι». Πάνω στη χειροτεχνία της συναντιόνταν τα δύο «ευτελή» δώρα των παιδικών μου χρόνων, οι στερημένοι κόσμοι που είχα γνωρίσει τότε επικοινωνούσαν με το στερημένο σήμερα. Χωρίς όμως μελαγχολία και θλίψη. Τρυφερά. Για να υπενθυμίσουν πως εκείνο που κυρίως αξίζει είναι η παρουσία στις ζωές μας ανθρώπων πρόθυμων να φτιάξουν με τα χέρια τους ένα, μικρό έστω, κάτι για εμάς. Για αυτούς (και για την ανάμνησή τους) αξίζουν και οι γιορτές, και οι καθημερινές, και όλα.
* Δημοσιεύθηκε στο BHmagazino την Κυριακή 10 Δεκεμβρίου 2017.
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
