Φιλοσοφίες μέσης ηλικίας

Η έννοια της «κρίσης µέσης ηλικίας» είναι πλέον η ίδια μεσήλιξ, όπως έγραφαν πρόσφατα οι «Financial Times». Ο όρος επινοήθηκε το 1965 από τον καναδό ψυχαναλυτή Ελιοτ Ζακ (στα 48 του), σύμφωνα με τον οποίο όλη αυτή η κρίση εκπηγάζει από ένα παράδοξο: την ώρα που φτάνεις στην ακμή της ζωή σου, ο θάνατος αρχίζει να διαφαίνεται στον ορίζοντα. Ισως γι’ αυτό ακριβώς, αντίθετα με εκείνο που παλεύουν να σου επιβάλουν οι διάφοροι επιτήδειοι των τμημάτων μάρκετινγκ, εκείνο που απασχολεί άνδρες και γυναίκες οι οποίοι διαβαίνουν το κατώφλι των 40, των 50 (ή ό,τι τέλος πάντων θεωρείται σήμερα «μέση ηλικία») δεν είναι μόνο οι πόθοι για σεξουαλικές ατασθαλίες και οι φόβοι απέναντι σε πεσμένα στήθη και «πόδια της χήνας».

Η «κρίση μέσης ηλικίας» δεν εξαντλείται σε ένα εξωσυζυγικό one night stand ούτε σε μια ένεση botox. Είναι μια βαθιά φιλοσοφική εγρήγορση απέναντι στη ζωή που έχεις διανύσει και απέναντι σε αυτήν που καλώς ή κακώς σού απομένει. Ενα βιβλίο που μόλις κυκλοφόρησε στις ΗΠΑ αποτολμά να την εξιχνιάσει. Πρόκειται για έναν μικρό, κομψό «φιλοσοφικό οδηγό» από τον Κίραν Σετίγια, καθηγητή Φιλοσοφίας στο ΜΙΤ. Ακρως ενδιαφέρον, δεδομένου ότι η σχετική φιλοσοφική βιβλιογραφία επί του θέματος είναι από ελλιπής έως ανύπαρκτη. Ο τίτλος του οδηγού ευθύς: «Midlife» (Princeton University Press). Οπως λέει ο ίδιος ο συγγραφέας: «Το βιβλίο πραγματεύεται τη μέση ηλικία υπό την έννοια του πώς τα βγάζεις πέρα όταν βρεθείς στη μέση αυτής της διαρκώς ρέουσας διαδικασίας της ζωής, η οποία περιλαμβάνει ένα παρελθόν που πρέπει να χειριστείς, ένα μέλλον που ολοένα μικραίνει και στόχους που ολοκληρώνονται και αντικαθίστανται».

Ο 41χρονος Σετίγια παραδέχεται ότι ξεκίνησε να παιδεύεται από την αποστραγγιστική φόρα της μέσης ηλικίας ήδη από τα 35 του. Στο βιβλίο του θα την περιγράψει καταφεύγοντας σε ένα παράδειγμα «πρόωρης κρίσης μέσης ηλικίας» από τον 19ο αιώνα: τον φιλόσοφο Τζον Στιούαρτ Μιλ. Ο Μιλ ήταν ένα ανορθόδοξο εκπαιδευτικό πείραμα. Ο πατέρας του, Τζέιμς Μιλ, πίστευε ότι το μυαλό ενός παιδιού είναι ένας άγραφος πίνακας. Ηταν μάλιστα πεπεισμένος ότι αν αναθρέψεις ένα παιδί με τον ορθό τρόπο, υπάρχει μεγάλη πιθανότητα να φτιάξεις μια ιδιοφυΐα. Ετσι, ο Τζέιμς έκανε μαθήματα κατ’ οίκον στον γιο του, διασφαλίζοντας ότι ο πιτσιρικάς δεν χάνει τον χρόνο του παίζοντας με παιδιά της ηλικίας του. Το αποτέλεσμα ήταν ότι ο Τζον διάβαζε στην ηλικία των τριών ετών αρχαία ελληνικά. Στα έξι του είχε γράψει μια ιστορία της Ρώμης και στα επτά καταλάβαινε τους πλατωνικούς διαλόγους στο πρωτότυπο.

Οταν ήρθε η πτώση, στα 20 του δηλαδή, ήταν ήδη ένας από τους λαμπρότερους στοχαστές της γενιάς του. Και ήταν βίαιη. Ο Μιλ ρώτησε τον εαυτό του αυτό που θα ρωτούσε ένας «φτασμένος» πενηντάρης: «Ας υποθέσουμε ότι όλοι οι στόχοι της ζωής σου πραγματοποιούνταν. Θα σου έδινε αυτό υπέρτατη χαρά;». Η απάντηση που έδωσε ο 20άρης-μεσήλιξ ήταν ένα εκκωφαντικό «Οχι!». Σύμφωνα με τον Σετίγια, το ζήτημα ανακύπτει όταν ακόμη και η επιτυχία μοιάζει με αποτυχία. Οταν ακόμη και η εκπλήρωση αυτού που ποθείς περισσότερο βαθιά μέσα σου έχει χάσει πια τη «μαγεία» της. Αν σου συμβαίνει αυτό, πιθανότητα βρίσκεσαι στο κατώφλι μιας βαριάς (ας ελπίσουμε όχι και ανίατης) κρίσης μέσης ηλικίας.

Στον φιλοσοφικό οδηγό του ο Σετίγια δανείζεται και ολίγον από Αρθουρ Σοπενχάουερ. Προσανατολισμένοι στην εκπλήρωση στόχων (όπως έκανε ο μικρός Μιλ) «οι μέρες μας αφιερώνονται στην ολοκλήρωση, μίας προς μίας, των δραστηριοτήτων που δίνουν στις μέρες μας νόημα». Με άλλα λόγια, ολοκληρώνουμε αυτά που δίνουν στη ζωή μας «υπαρξιακή αξία» («existential value»). Μόλις όμως τα ολοκληρώσουμε, αρχίζει η κατηφόρα, κάτι που προσομοιάζει στην επίγευση «κενού» και ματαιότητας που συνοδεύει συχνά τη μέση ηλικία.

Σύμφωνα με το «Midlife», ένας τρόπος να βγει κανείς από αυτόν τον φαύλο κύκλο είναι να ζει στο παρόν. Δηλαδή, αν δεν θέλεις να γίνεις ένας «βαρεμένος» μεσήλικος, «live for the moment» («ζήσε τη στιγμή»). Είναι η διαφορά ανάμεσα στο να γυρνάς ασθμαίνοντας με το αμάξι από τη δουλειά και στο να πηγαίνεις μια χαλαρή, άσκοπη βόλτα με τα πόδια, ακούγοντας το θρόισμα των κόκκινων φύλλων και της ζωής, που δεν φεύγει, κινείται.

* Δημοσιεύθηκε στο BHmagazino την Κυριακή 10 Δεκεμβρίου 2017.