Νίκος Κ. Μιχαηλίδης
Με αφορμή την υπό εξέλιξη δίκη στη Νέα Υόρκη που εμπλέκει τον Ρ.Τ.Ερντογάν σε σοβαρή υπόθεση παραβίασης του εμπάργκο κατά του Ιράν, το περιοδικό Foreign Affairs δημοσίευσε προ ημερών μια ενδιαφέρουσα ανάλυση για την φυσιογνωμία του τουρκικού κράτους. Ο αρθρογράφος παραθέτει πειστικά στοιχεία που αφορούν στην κατακόρυφη άνοδο του οργανωμένου εγκλήματος και στις διασυνδέσεις του με το επίσημο κράτος. Προβαίνει μάλιστα και σε έναν πρωτοφανή, για την ιστορία του εντύπου, χαρακτηρισμό. Διερωτάται ανοιχτά αν η Τουρκία υποτροπιάζει σε καθεστώς κράτους μαφίας που απειλεί την ασφάλεια στην ευρύτερη περιοχή!
Βέβαια θα πρέπει να τονίσουμε ότι οι σχέσεις οργανωμένου εγκλήματος και επίσημου κράτους στην Τουρκία έχουν μια βαθιά ιστορία που πάει πίσω πολλά χρόνια, πολύ πριν την άνοδο Ερντογάν στην εξουσία. Ο τελευταίος ανέλαβε την διακυβέρνηση της χώρας στις αρχές του 2000 υποσχόμενος να καταπολεμήσει τις πρακτικές μαφίας και την διαφθορά του κεμαλικού κράτους που είχαν κατατρομοκρατήσει την κοινωνία και καθήλωναν την Τουρκία στην υπανάπτυξη. Όμως τα πράγματα δεν εξελίχθηκαν με βάση το θετικό σενάριο του εκδημοκρατισμού…
Η εξαφάνιση του όποιου «κράτους δικαίου» στην Τουρκία και η διαρκώς εντεινόμενη εσωτερική ανομία, σε συνδυασμό με την γεωγραφική της θέση, την έχουν μετατρέψει σε μαύρη τρύπα και σε κέντρο λαθρεμπορίου μεταξύ Ευρώπης, Ασίας και Αφρικής. Η τάση αυτή δεν φαίνεται να αντιστρέφεται, σύμφωνα με τον αρθρογράφο, ο οποίος εκτιμά πως η παράνομη διακίνηση κεφαλαίων, ναρκωτικών, όπλων και προσφύγων θα ενισχυθεί, δημιουργώντας πολύ μεγαλύτερη απειλή για την ασφάλεια ολόκληρης της Ευρώπης. Λαμβάνοντας υπόψη και την πρακτική Ερντογάν να απειλεί την Ευρώπη με μαζική αποστολή προσφύγων, οι Ευρωπαίοι ηγέτες δεν φαίνεται να διαθέτουν διπλωματικά εργαλεία πίεσης προς το καθεστώς ώστε να ελέγξει το οργανωμένο έγκλημα και τις πολλαπλές παρενέργειές του. Η ανάλυση αναφέρεται και στις διαρκώς επιδεινούμενες Αμερικανοτουρκικές σχέσεις. Η Τουρκία πλέον δεν θα πρέπει να θεωρείται ως αξιόπιστος εταίρος των ΗΠΑ στον αγώνα τους κατά της τρομοκρατίας και του οργανωμένου εγκλήματος.
Δεν υπάρχει κάτι άλλο που Ουάσιγκτον και Βρυξέλες θα μπορούσαν να πράξουν προκειμένου να γεφυρωθεί το χάσμα με την Άγκυρα. Οι αρμόδιες δυτικές κρατικές γραφειοκρατίες και οι διαμορφωτές πολιτικής θα πρέπει από εδώ και στο εξής να σχεδιάζουν ανάλογα, χωρίς να ελπίζουν ότι στο μέλλον η Τουρκία θα καταστεί ένας συνεργάσιμος εταίρος! Προτείνεται μάλιστα να αναπτυχθούν πολιτικές που θα προστατεύουν τις ΗΠΑ και τους συμμάχους της από το όλο και περισσότερο διεφθαρμένο τουρκικό κράτος.
Φαίνεται πως οι αρμόδιοι στις μεγάλες δυτικές πρωτεύουσες συνειδητοποιούν, με μεγάλη καθυστέρηση, αυτό που εμείς ως Ελλάδα γνωρίζουμε εδώ και δεκαετίες λόγω γειτνίασης με αυτό το προβληματικό κράτος. Επιπλέον η εμπειρία της Κύπρου εμπλουτίζει αυτή την γνώση… Όμως οι δυτικοί αναλυτές και αρμόδιοι πολιτικής δεν θα πρέπει να καλλιεργούν στους εαυτούς τους ψευδαισθήσεις ότι η αλλαγή ηγεσίας θα επιφέρει και σοβαρή αλλαγή στη διεθνή συμπεριφορά της Τουρκίας. Το πρόβλημα αυτής της χώρας δεν είναι απλώς πρόβλημα κυβέρνησης και προσώπων. Είναι πρόβλημα βαθύτερο, δομικό που σχετίζεται με τον τρόπο συγκρότησής της ως εθνικού κράτους το 1923, με την κυρίαρχη αυταρχική κρατική ιδεολογία του και τον πολυεθνικό του χαρακτήρα. Ούτε το πολιτικό Ισλάμ αλλά ούτε και ο κεμαλισμός προτείνουν λύσεις στο πρόβλημα Τουρκία. Η επιμονή στο κράτος δικαίου και στον εκδημοκρατισμό αυτής της χώρας δεν είναι ρομαντική πολυτέλεια και ουτοπία, αλλά αναγκαία προϋπόθεση προκειμένου να καμφθεί ο τουρκοσουνιτικός αποσταθεροποιητικός ηγεμονισμός.
Δεν θα πρέπει επίσης να λησμονείται ότι η Τουρκία ποτέ δεν υπήρξε ειλικρινής εταίρος της Δύσης. Παρά την φιλοδυτική ρητορική των κεμαλιστών περί εκσυγχρονισμού, οι πολιτικές ελίτ αυτού του κράτους πάντα αντιμετώπιζαν με καχυποψία και ανταγωνισμό τον δυτικό κόσμο και τις αξίες του. Επιπλέον η παράδοση του τουρκικού πολιτικού Ισλάμ ποτέ δεν έπαψε να θεωρεί το τουρκικό κράτος ως κληρονόμο και συνεχιστή της οθωμανικής αυτοκρατορίας. Στο δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο φλέρταραν με το ναζιστικό καθεστώς ενώ άλλοι μάχονταν εναντίον του. Η Τουρκία, ως επιτήδειος ουδέτερος, κήρυξε εκ του ασφαλούς τον πόλεμο στη ναζιστική Γερμανία λίγες μόνο μέρες πριν την λήξη του πολέμου και την ήττα του ναζισμού, προσπαθώντας να αποκομίσει οφέλη. Ανάλογα πράττει και στο θέμα της καταπολέμησης του διεθνούς τζιχαντισμού την τρέχουσα περίοδο. Αν συνυπολογίσουμε και την στάση που προτίθεται να κρατήσει η Τουρκία αναφορικά με το θέμα της μεταφοράς της πρεσβείας των ΗΠΑ στην Ιερουσαλήμ, τότε τα πράγματα περιπλέκονται περισσότερο. Ο τουρκικός κεμαλοσουνιτισμός είναι ένα βαθύτατα αντιφιλελεύθερο και αντιανθρωπιστικό ιδεολογικό μείγμα που για δεκαετίες τώρα καταπιέζει μεγάλα τμήματα του πληθυσμού της μικρασιατικής επικράτειας.
Είναι προφανές ότι ζούμε ιστορικές στιγμές στην ανατολική Μεσόγειο. Θα ήταν δύσκολο να φανταστούμε ότι οι μεγάλες χώρες του δυτικού συνασπισμού θα εγκαταλείψουν τα εδάφη της Μικράς Ασίας στα χέρια ενός διεφθαρμένου καθεστώτος αλλά και στην επιρροή ανταγωνιστικών διεθνών δρώντων. Το αδιέξοδο εντείνεται. Η χώρα μας καλείται να χαράξει μια νέα ορθολογική στρατηγική που θα συνυπολογίζει όλες αυτές τις παραμέτρους και τα πιθανά εναλλακτικά σενάρια.
Ο Νίκος Κ. Μιχαηλίδης είναι διδάκτορας του πανεπιστημίου Princeton.
