Φανταστείτε ένα μουσείο με εκθέματά του μια αρμαθιά κλειδιά από το νέο σπίτι ενός ανθρώπου ο οποίος έπειτα από χρόνια ζωής στον δρόμο αποκτάει επιτέλους τη δική του στέγη. Ενα υποτυπώδες βάθρο με τα εργαλεία χορήγησης ναξολόνης, της ουσίας που χρησιμοποιείται για να επαναποκτήσει τις αισθήσεις του ο χρήστης έπειτα από υπερβολική δόση. Εναν πανέμορφο χάρτινο κύκνο που έχει φτιάξει ένας κρατούμενος σε κέντρο κράτησης προσφύγων στη Βρετανία.
Μικρά και μεγαλύτερα ευτελή αντικείμενα, φορτισμένα ωστόσο με ιστορίες επίκαιρες και απόλυτα δραματικές. Φανταστείτε ακόμη ένα μουσείο χωρίς στέγη, ένα περιπλανώμενο, αόρατο «ίδρυμα» που συγκεντρώνει εμπειρίες ανθρώπων που δεν έχουν σπίτι, τις διατηρεί αλλά φροντίζει και να τις αναπαράγει σε χόστελ αλλά και ξενώνες αστέγων ή σε παρεκκλήσια. Αυτό είναι το περιεχόμενο και ορισμένες μόνο από τις δραστηριότητες του πρώτου Μουσείου Αστέγων στο Ηνωμένο Βασίλειο.
Ορισμένα από τα προαναφερθέντα αντικείμενα, για παράδειγμα, μαζί με έργα που φιλοτέχνησαν τέως ή νυν άστεγοι παρουσιάστηκαν στην έκθεση «State of the Nation» στο νέο κτίριο, Switch House, της Tate Modern. Αυτό συνέβη στο πλαίσιο του προγράμματος «Tate Exchange» την άνοιξη που μας πέρασε ενώ αναμένεται να παρουσιαστούν και στην Tate Liverpool την καινούργια χρονιά.
Κοινωνικές συνδέσεις
Οι συνιδρυτές του μουσείου, Ματ και Τζες Τερτλ, βρέθηκαν στην Αθήνα στο πλαίσιο του έβδομου ετήσιου συνεδρίου για τα μουσεία που συνδιοργανώνεται τα τελευταία χρόνια από το Μουσείο Μπενάκη, την πρεσβεία των Ηνωμένων Πολιτειών και τη βρετανική πρεσβεία (με την υποστήριξη εφέτος του Athens Culture Net και υπό την αιγίδα του Δήμου Αθηναίων). Η επιλογή τους είναι προφανώς καίρια από τη στιγμή που ο εφετινός τίτλος του συνεδρίου ήταν: «Τα μουσεία ως φορείς αλλαγής. Διαφορετικότητα, προσβασιμότητα και ενσωμάτωση». «Ο κόσμος έχει μια πολύ συγκεκριμένη άποψη για το τι συνιστά ένα μουσείο. Μεγάλοι χώροι, μεγάλες συλλογές και τη σύνδεσή τους με την παράδοση. Εμείς προσπαθούμε να δημιουργήσουμε ένα μουσείο για τον 21ο αιώνα το οποίο αναμετριέται με μείζονα και φλέγοντα ζητήματα της εποχής» θα πουν. Σημειωτέον, στο μουσείο τους απασχολούνται άνθρωποι που έχουν αντιμετωπίσει ή αντιμετωπίζουν πρόβλημα στέγασης. «Θέλουμε να σταματήσουμε αυτή τη βαθιά ανισότητα που υπάρχει στη δυνατότητα στέγασης αλλά και να αλλάξουμε τον τρόπο σκέψης της κοινωνίας. Ενας τρόπος για να το κάνεις είναι να δημιουργήσεις μια πλατφόρμα και να διευκολύνεις τη δημιουργία μιας κοινότητας όπου θα αναπτυχθούν κοινωνικές συνδέσεις και θα καλλιεργηθεί η δημιουργικότητα. Ετσι δίνεις φωνή σε ανθρώπους με κλονισμένη αυτοεκτίμηση και τους φέρνεις σε επαφή με ένα ευρύτερο κοινό που αγνοεί την ιδιαιτερότητα ή τις προεκτάσεις του προβλήματος. Οι δικές μας πρωτοβουλίες και δραστηριότητες λειτουργούν συμπληρωματικά με τη δράση οργανισμών και ΜΚΟ που παρέχουν πρακτική βοήθεια στους αστέγους. Εμείς ερχόμαστε να καλύψουμε ένα κενό που υπάρχει και αφορά τον προβληματισμό και αναστοχασμό επί του θέματος. Ο κόσμος όταν ακούει τη λέξη «άστεγος» σκέφτεται κάποιον που ζει στον δρόμο. Ομως στη Βρετανία μόλις το 5% των αστέγων ζει στον δρόμο. Οι υπόλοιποι κοιμούνται σε καναπέδες, δεν έχουν μόνιμη κατοικία, ή βρίσκονται σε κέντρα κράτησης. Αυτή την τελευταία συνθήκη την οποία βιώνουν πολλοί πρόσφυγες λίγος κόσμος τη συνδυάζει με την κατάσταση του να είσαι άστεγος».
Ενα μικρό γραφείο
Το Μουσείο του Ματ και της Τζες Τερτλ ξεκίνησε τη λειτουργία του μόλις τον περασμένο Απρίλιο σε ένα μικρό γραφείο στην περιοχή της Βικτόρια στο Λονδίνο. «Οι λόγοι που μας οδήγησαν σε αυτή την απόφαση ήταν από τη μία το γεγονός ότι ο αριθμός των αστέγων έχει αυξηθεί κατά 134% τα τελευταία επτά χρόνια στη Βρετανία, αν και υπήρχαν πάντα άνθρωποι δίχως στέγη στη χώρα. Εκτός από τα μέτρα λιτότητας, τις περικοπές στο Εθνικό Σύστημα Υγείας, και την κρίση κατοικίας, πλέον ακόμη και πρώην εργατικές κατοικίες πωλούνται σε ιδιώτες σε πόλεις όπως η Οξφόρδη. Φανταστείτε ότι συγκεκριμένα στο Μάντσεστερ η αύξηση των αστέγων είναι της τάξης του 1.000%. Θεωρούμε ότι είναι πολύ άδικο να συμβαίνει αυτό σε τόσο πλούσια χώρα» εξηγεί η Τζες Τερτλ. «Από την άλλη, εγώ προσωπικά γεννήθηκα και μεγάλωσα σε μια κοινότητα αστέγων στην Ουαλία, την οποία είχε ιδρύσει ο επίσης άστεγος πατέρας μου. Η προσπάθεια για κοινωνική δικαιοσύνη και στην περίπτωσή μου η προσωπική ιστορία μάς ώθησε να κάνουμε πραγματικότητα αυτό το μουσείο».
Δεδομένου ότι δουλεύουν και οι δύο σε τομείς που αφορούν τα μουσεία και την πολιτιστική κληρονομιά, γνώριζαν τα αντίστοιχα παραδείγματα των «μουσείων» Skid Row History Museum στο Λος Αντζελες, το οποίο παίρνει το όνομά του από την πιο φτωχή περιοχή της πόλης με το μεγαλύτερο ποσοστό αστέγων, αλλά και το Forsorgsmuseet, ή Μουσείο Κοινωνικής Πρόνοιας της Δανίας, όταν συνελάμβαναν την ιδέα για το δικό τους Museum of Homelessness το 2014. Ηταν ένα εγχείρημα το οποίο έγινε πραγματικότητα χάρη στη συμβολή πολλών ανθρώπων. Ανθρώπων οι οποίοι με τον έναν ή τον άλλον τρόπο είχαν βιώσει την εμπειρία τού να είσαι άστεγος.
Πρόκειται για έναν «σκληρό πυρήνα» έξι ανθρώπων που παίρνουν τις αποφάσεις και 60 ακόμη ατόμων που συμβάλλουν ποικιλοτρόπως στη λειτουργία του. Η απαραίτητη χρηματοδότηση προέρχεται από ιδρύματα και χορηγούς ευαισθητοποιημένους σε κοινωνικά ζητήματα, από επιχειρήσεις που θέλουν να διοχετεύσουν το ποσό της «εταιρικής ευθύνης» τους ή και πανεπιστημιακά ιδρύματα, όπως το King’s College. Πάντως να θυμάστε ότι παρότι υπάρχουν πολλές διαδρομές που μπορούν να σε οδηγήσουν σε αυτή την κατάσταση, από το να έχεις επιστρέψει μόλις από έναν πόλεμο, «στη Βρετανία ένας στους δέκα είναι βετεράνος πολέμου» θα πουν η Τζες και ο Ματ, μέχρι το να μην μπορείς να αναλάβεις την ορθή διαχείριση ενός σπιτιού, είναι πολύ εύκολο να συμβεί στον οποιονδήποτε. «Αρκεί η μη καταβολή τριών μισθών. Λένε ότι όλοι βρισκόμαστε τρία βήματα μακριά από να γίνουμε άστεγοι».
Πού και πότε
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
