«η τέλειος πόλις, γινομένη μεν του ζην ένεκεν, ουσα δε του ευ ζην»
Αριστοτέλης, Πολιτικά, Τόμος 1, βιβλίο πρώτο, στ. 28 – 33
Οι πλημμύρες είναι διαχρονικά και διεθνή φαινόμενα με ολέθριες συνέπειες. Π.χ. υπερχείλιση του Κίτρινου ποταμού, στην Κίνα το 1931, προκάλεσε 3,7-4,0 εκατ. θανάτους. Τα αίτια που τις προκαλούν δεν είναι μονοσήμαντα, αλλά οφείλονται κυρίως σε ανθρώπινες δραστηριότητες και πολύ λίγο ή καθόλου σε φυσικά/κλιματικά αίτια. Διεθνείς οικονομικοί, επιστημονικοί και κυρίως πολιτικοί κύκλοι επικαλούνται τη λεγόμενη κλιματική αλλαγή, είτε από άγνοια είτε για να αποποιούνται των ευθυνών τους. Ποια είναι λοιπόν τα αίτια πρόκλησης πλημμυρών:
Ο κυριότερος λόγος είναι η αστικοποίηση, που σε παγκόσμιο επίπεδο γίνεται συνήθως απρογραμμάτιστα και σε μεγάλο βαθμό, άναρχα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν οι μεγαπόλεις, δηλαδή πόλεις με πληθυσμό πάνω από 10 εκατ. κατοίκους, που πριν 70 χρόνια ήταν μόλις δύο, η Νέα Υόρκη και το Τόκυο και σήμερα είναι 40. Οι πόλεις αυτές φιλοξενούν πάνω από το 12 % του αστικού πληθυσμού του κόσμου και συνεχίζουν να αυξάνονται με γρήγορους ρυθμούς. Στη χώρα μας μπορεί να μην υπάρχουν μεγαπόλεις αλλά η αστικοποίηση καλά κρατά. Ακόμη και στα τελευταία οκτώ χρόνια της κρίσης συνεχίζεται με τον ίδιο σχεδόν ρυθμό. Αναφέρω δυο χαρακτηριστικά παραδείγματα.
1. Στην Περιφέρεια Αττικής (έκτασης 3808 km2) σύμφωνα με την απογραφή του 2011 κατοικούν 3.812.330 κάτοικοι ή το 35,25 % του συνολικού πληθυσμού της χώρας με πυκνότητα 1001,11 κατ./km2. Στην ίδια έκταση πριν 50 χρόνια, δηλαδή το 1960, κατοικούσε λιγότερο από το 10 % του πληθυσμού της χώρας με πυκνότητα μόνο 30 κατ./km2.
2. Στην Περιφέρεια της Κρήτης, η συνολική έκταση των τριών όμορων κεντρικών Δήμων Μαλεβυζίου, Ηρακλείου και Χερσονήσου είναι 809,4 km2, δηλαδή 9,7% της έκτασης της Κρήτης. Σ’ αυτή την έκταση, σύμφωνα με την τελευταία απογραφή, κατοικούν 257.512 κάτοικοι, δηλαδή το 37,71% του συνολικού μόνιμου πληθυσμού της Κρήτης με πυκνότητα 31,01 κατ./km2. Σε αυτή την έκταση κατοικεί σήμερα πάνω από το 40% του μόνιμου πληθυσμού της Κρήτης και τα προσεχή χρόνια θα προσεγγίσει ή/και θα ξεπεράσει το 50 % του πληθυσμού της. Επομένως, η αναμενόμενη αύξηση της αστικοποίησης από μόνη της θα έχει σοβαρές επιπτώσεις στη μελλοντική τεχνολογία διαχείρισης κυρίως των ομβρίων νερών αλλά και των αστικών υγρών αποβλήτων.
Η αναμενόμενη αύξηση των πλημμυρικών συμβάντων μπορεί να αντιμετωπισθεί με τις κατάλληλες πρακτικές, που αφορούν την καταγραφή και τη διανομή του νερού, την προστασία του εδάφους, την ανακύκλωση, και τη βελτιστοποίηση της χρήσης της ενέργειας. Βροχοπτώσεις με την προχθεσινή ένταση στη Μάνδρα και άλλες περιοχές, δεν είναι πρωτόγνωρες και φυσικά δεν πρόκειται για ακραία καιρικά φαινόμενα. Έχουν ξανασυμβεί και θα ξανασυμβούν τα ίδια και πιθανότατα εντονότερα. Το κύριο ερώτημα είναι τί μπορεί/πρέπει να γίνει για την πρόληψη ή/και αποφυγή τέτοιων συμβάντων.
1. Η αποτελεσματικότερη λύση θα ήταν η κατεδάφιση και επανακατασκευή των πόλεών μας μετά από ορθό πολεοδομικό σχεδιασμό. Είναι προφανές ότι αυτό είναι ανέφικτο. Γι’ αυτό στο μέλλον, ας μιμηθούμε τους προγόνους μας και άλλους λαούς, τουλάχιστο στον πολεοδομικό σχεδιασμό και τις υποδομές των πόλεών μας. Π.χ. ο Ιππόδαμος ο Μιλήσιος (498 – 408 π.Χ.), αρχιτέκτων και πολεοδόμος, που αποτελούσε μια εξέχουσα προσωπικότητα του αρχαίου Κλασσικού κόσμου δραστηριοποιήθηκε αρχικά στην Ιωνία, και κυρίως στον τόπο καταγωγής του, τη Μίλητο. Δημιούργησε το πολεοδομικό σχέδιο γνωστό ως Ιπποδάμειο σύστημα, που δεν ήταν απλώς η εφαρμογή ενός ορθοκανονικού συστήματος δρόμων, αλλά η γενικότερη οργάνωση μιας πόλης, ώστε να εξυπηρετούνται οι λειτουργίες της με τρόπο ορθολογικό. Εφαρμόστηκε κατ’ αρχήν στη Μίλητο, κι έπειτα στην Πριήνη, στον Πειραιά, στη Ρόδο, στη Όλυνθο, στην Κασώπη και αλλού. Ο Δεσποτόπουλος το θεώρησε ως έκφραση της συλλογικής Λογικής στην Πόλη, ως έκφραση του συνειδητού και του μη τυχαίου, και μάλιστα ως έκφραση της κοινωνικής συλλογικότητας.
2. Παράλληλα με την ορθή πολεοδόμηση, επιτακτική είναι η ανάγκη για οργανωμένες πρακτικές διαχείρισης των ομβρίων νερών, δηλαδή συλλογής, αποθήκευσης και χρήσης τους. Και σε αυτό μπορούμε να μυηθούμε τους προγόνους μας. Οι αρχαίοι Έλληνες, από τις αρχές της Μινωϊκής εποχής, είχαν αναπτύξει ορθολογικές πρακτικές και σ’ αυτό τον τομέα. Πρόσφατα, δημοσιεύθηκε στο διεθνή επιστημονικό τύπο μελέτη με τίτλο «Οι στέρνες της Σαντορίνης θαύματα σοφίας και τέχνης», όπου η σοφία της αρχαιότητας «παντρεύεται» με σύγχρονες τεχνολογίες διαχείρισης υδατικών πόρων στο πρόγραμμα GWP–Med, μεταξύ του Πανεπιστημίου Cornell, ΗΠΑ και της ΔΕΥΑ Σαντορίνης (Water 2017, 9(11), 868; doi:10.3390/w9110868).
Επιπλέον, πριν από εννέα χρόνια οι πολεοδόμοι μηχανικοί, που σχεδίασαν την Star City της Σεούλ, στη Νότια Κορέα, συμπεριέλαβαν στο σχεδιασμό της και ένα σύστημα συλλογής και πολλαπλών χρήσεων των ομβρίων υδάτων με σκοπό τον μετριασμό των καταστροφών από πλημμυρικά συμβάντα, απρογραμμάτιστες διακοπές νερού και πυρκαγιές. Η Star City είναι ένα μεγάλο εμπορικό/οικιστικό συγκρότημα, που αποτελείται από ένα πολυκατάστημα και τέσσερις πολυκατοικίες, με 35 έως 57 διαμερίσματα κάθε μία. Συνολικά, υπάρχουν 1310 διαμερίσματα, που φιλοξενούν 4000 έως 5000 άτομα. Ως λεκάνη απορροής χρησιμοποιούνται οι τέσσερις επιφάνειες 6.200 m2 των τελευταίων ορόφων και οι βεράντες και κήποι του συγκροτήματος επιφάνειας 45.000 m2. Επίσης, κατασκευάστηκαν τρεις συνεχόμενες δεξαμενές 1000 m2 η καθεμία. Με αυτές ο κίνδυνος πλημμυρών ελέγχεται προληπτικά με σύστημα τηλεχειρισμού, αδειάζοντας ή γεμίζοντας κατάλληλα τις τρεις δεξαμενές. Μια άλλη καινοτόμος ιδέα, που εφαρμόστηκε με αφορμή αυτό το οικιστικό συγκρότημα, ήταν η θεσμοθέτηση κινήτρων για του ιδιοκτήτες τέτοιων έργων, έτσι ώστε να επιτρέπεται μεγαλύτερη κάλυψη σε αντιστάθμιση του επιπλέον κόστους για το σύστημα συλλογής και αποθήκευσης των ομβρίων νερών. Αυτό το επιτυχημένο έργο έγινε αφορμή να προταθεί εθνικός νόμος για τη διαχείριση των ομβρίων νερών και ιδιαίτερα των πλημμυρικών συμβάντων στην Ν. Κορέα.
3. Επιπρόσθετα, πρέπει να χρησιμοποιούνται υλικά στους ακάλυπτους χώρους, που αυξάνουν τη διηθητικότητα του νερού στο έδαφος και φυτά με αυξημένες εξατμισοδιαπνευστικές ανάγκες.
4. Τέλος, τα αυτονόητα, δηλαδή: (α) Να γίνουν έργα ορεινής οικονομίας για τη μείωση της διάβρωσης του εδάφους και της στερεοπαροχής, ιδιαίτερα σε πυρπολημένες ορεινές περιοχές, που γειτνιάζουν με αστικές, που πλήττονται από πλημμύρες. (β) Να αποκατασταθούν οι κοίτες των ποταμών, χειμάρρων και ρεμάτων. (γ) Να σοβαρευθούμε σε ότι αφορά τις μελέτες και κατασκευές γεφυρών και άλλων αντιπλημμυρικών έργων. Και (δ) Να βελτιωθεί το προγνωστικό μας σύστημα κατά το πρότυπο άλλων χωρών.
Ο κ. Ανδρέας Ν. Αγγελάκης, είναι τεχνικός Σύμβουλος της Ένωσης των ΔΕΥΑ, Λάρισα
