Black Friday: Η γιορτή της κατανάλωσης και η κουλτούρα του σκουπιδοτενεκέ

Σύμφωνα με τις πρώτες ενδείξεις ο συνωστισμός στα ελληνικά καταστήματα δεν ήταν τόσο μεγάλος κατά την εφετινή Black Friday –και εν πάση περιπτώσει παρ’ ημίν ουδέποτε κατεγράφη καταναλωτική φρενίτιδα ανάλογη εκείνης που παρατηρείται τέτοια μέρα σε ξένες αγορές λιανικής και δη στην αμερικανική. Ισως να φταίει ότι το «κυνήγι της ευκαιρίας» δεν απαντάται στην καταναλωτική κουλτούρα των Ελλήνων –είναι αλήθεια ότι είμαστε πιο «large» και πιο «άρχοντες» συγκριτικά με τους άλλους Ευρωπαίους και τους Αμερικανούς. Ισως να φταίει και η κρίση που μετέτρεψε πολλούς Ελληνες σε οπτικούς τύπους: βλέπουν, θαυμάζουν τα προϊόντα, αλλά δεν τα αγγίζουν.

Η Black Friday είναι πάντως μια γιορτή της κατανάλωσης και του εμπορίου εν γένει που γιορτάζεται σε ολόκληρο τον κόσμο, καθώς (και) αυτή η αμερικανική συνήθεια αποδείχθηκε εξόχως μεταδοτική. Υπάρχουν βεβαίως και κάποιοι που εκμεταλλεύονται την ημέρα για να προωθήσουν το δικό τους μήνυμα. Οχι απαραίτητα αντικαταναλωτικό ή αντικαπιταλιστικό ή ιδεοληπτικό τέλος πάντων, με ταλιμπανικές ή μπαχαλάκικες προεκτάσεις, αλλά κάπως πιο «φιλοσοφημένο». Σχηματικά θα έλεγε κανείς ότι στο αξίωμα «Καταναλώνω άρα υπάρχω» αντιτάσσουν την ιδέα του «Ανακυκλώνω για να υπάρχω».

Στη Γαλλία το δίκτυο ανακύκλωσης Envie, για παράδειγμα, επιχειρεί να μεταστρέψει την αφιερωμένη στη μαζική κατανάλωση ημέρα σε ημέρα προσωπικής ευθύνης για την αλλαγή των καταστροφικών για τον πλανήτη και τους κατοίκους της συνηθειών μας, παροτρύνοντάς μας στην επιδιόρθωση των αγαθών, στην επαναχρησιμοποίηση και στην ανακύκλωσή τους.

Από την πλευρά του το ηλεκτρονικό κατάστημα ειδών εξοπλισμού του σπιτιού και προσωπικής φροντίδας Camif αποφάσισε να επιλέξει μια πιο «ψαγμένη» και εν πάση περιπτώσει πιο συνειδητοποιημένη πελατεία και μποϊκοτάρισε την Black Friday κλείνοντας την ιντερνετική του σελίδα! «Γνωρίζουμε ότι σταματώντας κάθε δραστηριότητα την 24η Νοεμβρίου στερούμε από την εταιρεία το 1% του ετήσιου τζίρου της» παραδέχεται η επικεφαλής της Camif Εμερί Ζακιγιά.

Η επιχειρηματίας που απέκτησε το δημοφιλές στη Γαλλία ηλεκτρονικό κατάστημα εξήγησε: «Σκοπός μας είναι να ευαισθητοποιήσουμε και τους συνεργάτες μας και το κοινό στο γεγονός ότι υπάρχει και κάποια εναλλακτική στην υπερκατανάλωση. Διότι οι τεράστιες καταναλωτικές γιορτές όπως είναι η Black Friday αλλά και η Ημέρα των Εργένηδων που διοργανώνει η Alibaba ή η Prime Day που διοργανώνει η Amazon, αποβλέπουν στο να μας βάλουν σε έναν ρυθμό αγοράς προϊόντων που δεν χρειαζόμαστε. Εμείς προτιμούμε ένα άλλο καταναλωτικό μοντέλο, που συνάδει με την εποχή μας και τα προβλήματά της. Ενα μοντέλο που θέτει ως προτεραιότητα την προστασία του πλανήτη και της ζωής που υπάρχει πάνω σ’ αυτόν».

Ανάλογα είναι και τα επιχειρήματα του δικτύου Envie, το οποίο σημειωτέον ότι συνεργάζεται με 45 καταστήματα στη Γαλλία. Τα καταστήματα αυτά άνοιξαν την Black Friday, αλλά όχι για να πουλήσουν προϊόντα. Ανοιξαν ουσιαστικά τα ατελιέ τους, στα οποία επισκευάζουν και μετασκευάζουν προϊόντα, για να δείξουν στους πελάτες τους πώς γίνεται η επιδιόρθωση, η επαναπροώθηση στην αγορά και η ουσιαστική ανακύκλωση αντικειμένων που οι περισσότεροι πετούν στα σκουπίδια.

Οι πελάτες έφερναν πράγματά τους που έπαψαν να λειτουργούν προκειμένου οι ειδικευμένοι «ανακυκλωτές» των καταστημάτων να τα επιδιορθώσουν δωρεάν και να τους δώσουν παράταση ζωής. Τα 45 αυτά καταστήματα διατείνονται, άλλωστε, ότι πωλούν «αντικείμενα που διαρκούν μια ζωή». Η πρόεδρος του Envie Ανεμόν Μπερές εξήγησε στην εφημερίδα «Le Figaro» ότι η επισκευή ενός πλυντηρίου ρούχων κοστίζει κατά μέσον όρο 75% φθηνότερα από την αγορά ενός καινούργιου. Οι επισκευαστές δίνουν εγγύηση 6 μηνών στο πλυντήριο, αν και η διάρκεια ζωής του παρατείνεται συνήθως για… δεκαετίες (δίχως άλλη επιδιόρθωση εννοείται).

Είναι αλήθεια ότι οι μεγάλοι κατασκευαστές κυρίως ηλεκτρικών και ηλεκτρονικών συσκευών φροντίζουν ώστε να κάνουν τη ζωή δύσκολη σε όποιον επιχειρήσει να μαστορέψει τα προϊόντα τους. Οι φρυγανιέρες, για παράδειγμα, έχουν συχνά βάσεις που για να τις ξεβιδώσει κανείς πρέπει να διαθέτει όχι μόνο κατσαβίδι κανονικό και σταυροκατσάβιδο, αλλά και «αστεράκι», ενώ μία από τις βίδες είναι τελείως πρωτότυπη και ξεβιδώνει με κατσαβίδι ιδιοκατασκευής από την ίδια τη φίρμα! Ξεβιδώνει, φυσικά, αν ο καταναλωτής το πάρει πατριωτικά και χαλάσει ένα από τα κατσαβίδια του λιμάροντάς το έτσι ώστε να το ταιριάξει στο κεφάλι της πρωτότυπης βίδας.

Είναι προφανές ότι εκείνο που επιδιώκει ο κατασκευαστής της φρυγανιέρας είναι να αγανακτήσει ο καταναλωτής και να την πετάξει στα σκουπίδια, αφού δεν μπορεί να την ξεβιδώσει για να φυσήξει τα ψίχουλα και να ξαναλειτουργήσει σωστά. Πόσο κοστίζει, άλλωστε, μια καινούργια φρυγανιέρα; Σαράντα ευρώ; Πενήντα;

«Ενάντια στη φρενίτιδα του τυφλού καταναλωτισμού και της κατάχρησης του σκουπιδοτενεκέ, τα 45 καταστήματα του δικτύου Envie αντιπαραθέτουν ένα άλλο μοντέλο κατανάλωσης. Σήμερα δείχνουμε στους καταναλωτές ότι όλες οι συσκευές είναι επιδιορθώσιμες κατά τρόπο που δεν μπορούν να το φανταστούν. Αλλά και αν πάψουν οριστικά να λειτουργούν, τα εξαρτήματά τους είναι χρήσιμα για να δώσουν ζωή σε άλλες συσκευές» σημείωσε η Μπερές.

Το 2016 το δίκτυο Envie επαναπροώθησε στην αγορά 90.000 ηλεκτρικές και ηλεκτρονικές συσκευές απαλλάσσοντας τον πλανήτη από 4.000 τόνους σκουπιδιών.