Η απώλειά του γέμισε με θλίψη και συγκίνηση τους απανταχού έλληνες βιολόγους πολλές γενιές εκ των οποίων υπήρξαν μαθητές του.
Ο Φώτης Καφάτος γεννήθηκε στο Ηράκλειο της Κρήτης το 1940. Ηταν το δεύτερο παιδί του γεωπόνου Κώστα Καφάτου και της δασκάλας Ελένης Ξηρουδάκη.
Από νωρίς διακρίθηκε για την ευφυΐα του. Αποφοίτησε από το διάσημο Λύκεο «Ο Κοραής» και ακολουθώντας τα βήματα του πατέρα του, έφυγε αμέσως για σπουδές στις ΗΠΑ και μάλιστα με υποτροφία. Πήρε το πτυχίο ζωολογίας από το Πανεπιστήμιο Κορνέλ το 1961 και ένα χρόνο αργότερα το Μάστερ Βιολογίας από το Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ, όπου παρέμεινε για τη διδακτορική διατριβή του την οποία ολοκλήρωσε το 1965. Την ίδια χρονιά εξελέγη επίκουρος καθηγητής στο διάσημο πανεπιστήμιο, ενώ το 1969 έγινε ο νεαρότερο τακτικός καθηγητής θετικών επιστημών του Χάρβαρντ.
Διατηρώντας την θέση του καθηγητού στο Χάρβαρντ (ως το 1994), ο Φώτης Καφάτος εργάστηκε για 10 χρόνια (1972-1982) ως καθηγητής στο Τμήμα Βιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, θέτοντας τις βάσεις για την ανάπτυξη της Μοριακής Βιολογίας στη χώρα μας. Την περίοδο αυτή, ο γενειοφόρος και χωρίς γραβάτα καθηγητής που έπαιρνε τους φοιτητές για πεζοπορίες ερχόταν σε πλήρη αντίθεση με την εικόνα του καθηγητή της εποχής. Οι φοιτητές του αυτής της περιόδου στελέχωσαν στη συνέχεια όλα τα ελληνικά τμήματα βιολογίας, ενώ το σύγγραμμά του «Εισαγωγή στη Μοριακή Βιολογία» παραμένει επίκαιρο ακόμη και σήμερα.
Το 1982, ο Φώτης Καφάτος εξελέγη τακτικός καθηγητής του Πανεπιστημίου Κρήτης και ήταν πολύ ευτυχής που μπορούσε να υπηρετήσει τη γενέτειρά του. Πρωτοστάτησε στην δημιουργία τόσο του Πανεπιστημίου όσο και του Ινστιτούτου Μοριακής Βιολογίας και Βιοτεχνολογίας (ΙΜΒΒ) το οποίο διηύθυνε μέχρι το 1993 καθορίζοντας τον χαρακτήρα του και δίνοντάς του την ώθηση που εξασφαλίζει την σημερινή επιτυχή πορεία του.
Το 1993 ανέλαβε Διευθυντής του Ευρωπαϊκού Εργαστηρίου Μοριακής Βιολογίας στη Χαϊλδεβέργη, θέση που διατήρησε για δύο θητείες συμβάλλοντας στην ανανέωση και επέκτασή του. Το 2005, αποδέχθηκε τη θέση του καθηγητή στο Imperial College του Λονδίνου, ενώ πρωτοστάτησε στη δημιουργία του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Ερευνας, (το οποίο χρηματοδοτεί ερευνητές ανά την Ευρώπη και δημιουργήθηκε στα πρότυπα, του αντίστοιχου αμερικανικού) του οποίου υπήρξε και ο πρώτος πρόεδρος.
Το ερευνητικό έργο του ήταν πολυσχιδές. Πρωτοστάτησε στην επαναστατική εποχή της μοριακής βιολογίας όταν οι ερευνητές ανέπτυσσαν τις τεχνολογίες του ανασυνδυασμένου DNA, ενώ στη συνέχεια έστρεψε το ενδιαφέρον του στη μελέτη της ελονοσίας.
Εχει συγγράψει πλήθος ερευνητικών εργασιών, έχει λάβει μέρος σε εκατοντάδες επιτροπές, έχει τιμηθεί με πολλές διακρίσεις μεταξύ των οποίων και αυτή του μέλους της Ποντιφικής Ακαδημίας Επιστημών του Βατικανού.
Είναι πολύ δύσκολο να αποτιμηθεί στον παρόντα χρόνο το έργο του Φώτη Καφάτου, ο οποίος αφήνει πίσω του την πολυαγαπημένη συνοδοιπόρο της ζωής του Σάρα και τις κόρες του Μυρτώ και Ελένη. Ο ίδιος κάποτε είχε πει ότι «η ζωή είναι ένα δώρο χρόνου και ως τέτοια την αντιμετωπίζω». Αυτό το δώρο τέλειωσε για εκείνον σήμερα. Τα δώρα του προς την ελληνική βιολογία όμως θα συνεχίσουν για πολύ καιρό ακόμη.
