Ο υπόγειος πόλεμος στη Θράκη και το παρασκήνιο για τη σαρία

Η ανακοίνωση του Αλέξη Τσίπρα την περασμένη Τρίτη στην Κομοτηνή, με την οποία προανήγγειλε ότι η κυβέρνηση ετοιμάζεται να φέρει προς ψήφιση στη Βουλή νομοθετική ρύθμιση που θα περιορίζει τις δικαιοδοτικές αρμοδιότητες των μουφτήδων στη Θράκη και θα καθιστά ουσιαστικά προαιρετική την εφαρμογή του ισλαμικού νόμου (σαρία), κρύβει πίσω της βαθύ και πολύμηνο παρασκήνιο. Ο κινητήριος μοχλός που οδήγησε την κυβέρνηση να κινηθεί προληπτικά στο ζήτημα αυτό είναι εξωτερικής προελεύσεως. Αφορά την αναμενόμενη απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (ΕΔΑΔ) στις 6 Δεκεμβρίου, σε υπόθεση προσφυγής μιας μουσουλμάνας, ελληνίδας υπηκόου, για ζήτημα κληρονομικού δικαίου, η οποία, σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις, θα είναι καταδικαστική για την Ελλάδα σε ό,τι αφορά την εφαρμογή της σαρίας.

Το ζήτημα, σύμφωνα με έμπειρους νομικούς, ξεφεύγει από τα στενά ελληνικά όρια και αφορά τη θέση της σαρίας σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Υπήρχε όμως ακόμη ένας παράγοντας που καθόρισε τη στάση της Αθήνας. Αυτός δεν ήταν άλλος από την άποψη ότι η Αγκυρα ανέμενε την ελληνική καταδίκη στο ΕΔΑΔ ώστε να πιέσει για την άμεση εκλογή μουφτήδων από τη μειονότητα. Ο στόχος τούτος θα ήταν εφικτός αν οι μουφτήδες έπαυαν να έχουν δικαιοδοτικές αρμοδιότητες, που αποτελούν τον βασικό λόγο διορισμού τους από την ελληνική πολιτεία. Η κυβέρνηση Τσίπρα, η οποία είχε εμφανιστεί πρόθυμη να ικανοποιήσει αρκετά από τα τουρκικά αιτήματα στη Θράκη, ενοχλήθηκε έντονα από την πρόσφατη περιοδεία του (καταγόμενου από την περιοχή) αντιπροέδρου της τουρκικής κυβέρνησης Χακάν Τσαβούσογλου. Λαμβάνοντας δε ως δεδομένη την επιθυμία Ερντογάν να επισκεφθεί τη Θράκη στο πλαίσιο της προγραμματιζόμενης επίσκεψής του στη χώρα μας (αν και πληθαίνουν οι φήμες ότι ίσως πραγματοποιηθεί τελικά εντός του 2018), ο Πρωθυπουργός ήθελε να δείξει ότι οι μεταρρυθμίσεις που αφορούν τη μειονότητα συνιστούν δική του πρωτοβουλία και όχι παρακολούθημα των τουρκικών επιθυμιών.

Το ζήτημα με τη σαρία ανέκυψε έπειτα από την προσφυγή στο ΕΔΑΔ της Χατιτζέ Μόλα Σαλί, ελληνίδας μουσουλμάνας που κατοικεί στην Κομοτηνή. Οταν απεβίωσε ο σύζυγός της, τον Μάρτιο του 2008, η Μόλα Σαλί κληρονόμησε όλη την ακίνητη περιουσία του βάσει δημόσιας διαθήκης που εκείνος είχε συντάξει ενώπιον συμβολαιογράφου. Ωστόσο, οι αδελφές τού αποβιώσαντος αμφισβήτησαν τη διαθήκη, ισχυριζόμενες ότι ο αδελφός τους ήταν μέλος της μουσουλμανικής μειονότητας. Επομένως, η κληρονομιά της περιουσίας του υπέκειτο στον ισλαμικό νόμο και στη δικαιοδοσία του μουφτή και όχι στις προβλέψεις του ελληνικού Αστικού Κώδικα. Η βάση της νομικής θέσης τους ήταν οι προβλέψεις της Συνθήκης των Σεβρών (1920) και της Συνθήκης της Λωζάννης (1923), όπως αναφέρεται και στο επίσημο δελτίο Τύπου του ΕΔΑΔ (8/6/2017). Ακολούθησε πολυετής νομικός αγώνας καθώς, παρά την αρχική απόρριψη των ισχυρισμών των δύο αδελφών, ήρθε στις 15 Δεκεμβρίου 2015 το Εφετείο να αποφασίσει ότι η δημόσια διαθήκη δεν παρήγαγε νομικά αποτελέσματα και θα έπρεπε να ισχύσει η σαρία.

Η απόφαση του Πρωθυπουργού να κινηθεί προληπτικά, υιοθετώντας τη θέση που είχε διατυπώσει το υπουργείο Παιδείας, Ερευνας και Θρησκευμάτων, όπως θα εξηγηθεί παρακάτω, έγινε καθώς όλες οι ενδείξεις από το Στρασβούργο έδειχναν προς την κατεύθυνση της καταδίκης. Ουσιαστικά η Ελλάδα, αν δεν έκανε κάτι, θα βρισκόταν σε μια θέση ανάλογη με εκείνη στην οποία βρέθηκε με την υπόθεση της Τουρκικής Ενωσης Ξάνθης. Θα είχε στην πλάτη της μια καταδίκη και θα περιορίζονταν οι επιλογές της, ενώ παράλληλα θα άνοιγε, χωρίς δική της πρωτοβουλία, το ακανθώδες θέμα της εκλογής μουφτήδων. Το πρόβλημα είχε επιταθεί από το γεγονός ότι το υπουργείο Εξωτερικών είχε λάβει αρχικώς λανθασμένη πληροφόρηση λόγω των διαβεβαιώσεων ανώτερου στελέχους του ΕΔΑΔ ότι η απόφαση θα καθυστερήσει. Οταν η Αθήνα έμαθε ότι η απόφαση θα εκδοθεί γρηγορότερα και θα είναι καταδικαστική, άρχισε να… τρέχει.

Ο κ. Τσίπρας ανακοίνωσε ότι η κυβέρνηση θα φέρει νομοθετική ρύθμιση στη Βουλή η οποία, κατ’ αρχήν, θα καθιστά τη δικαιοδοσία του μουφτή προαιρετική και υπό την προϋπόθεση ότι συμφωνούν όλοι οι ενδιαφερόμενοι. Σε διαφορετική περίπτωση, η υπόθεση θα υπάγεται υποχρεωτικά στα αστικά δικαστήρια, που θα έχουν το τεκμήριο δικαιοδοσίας. Οι αναγκαίοι δικονομικοί κανόνες θα καθοριστούν με Προεδρικό Διάταγμα. Τέλος, οι κληρονομικές σχέσεις των μελών της μειονότητας θα καθορίζονται από τον Αστικό Κώδικα και όχι από τον ισλαμικό νόμο, εκτός αν κάποιος επιλέξει εγγράφως το αντίθετο, ενώ θα διασφαλίζεται ότι όλες οι δημόσιες διαθήκες που έχουν συνταχθεί μέχρι σήμερα είναι ισχυρές και εφαρμόζονται.

Σύμφωνα με πληροφορίες, ο σκληρός πυρήνας του ΣΥΡΙΖΑ επιζητούσε την άμεση κατάργηση της σαρίας. Αν όμως αυτή είναι απλώς μια ιδεαλιστική θέση, η επίδειξη αναβλητικότητας από την πλευρά του υπουργείου Εξωτερικών εγείρει σοβαρά ερωτηματικά. Ηδη από την περίοδο που υπήρχαν ελπίδες ότι η απόφαση του ΕΔΑΔ θα μπορούσε να καθυστερήσει, στο νεοκλασικό της Βασιλίσσης Σοφίας η κυριαρχούσα άποψη ήταν να αναμένει η Αθήνα την απόφαση του ΕΔΑΔ και ύστερα να ληφθούν αποφάσεις. Κυβερνητικές πηγές που είναι σε θέση να γνωρίζουν σημειώνουν πως αυτή η στάση φέρεται ότι εκνεύρισε ακόμη και τον Πρωθυπουργό. Κατά βάθος, η ευχή ορισμένων ανώτερων στελεχών του υπουργείου Εξωτερικών ήταν να μην καταργηθεί καν η σαρία. Κάποια στιγμή προτάθηκε ακόμη και η αντικατάσταση του Νόμου 1920/1991, που ορίζει σαφώς τις δικαιοδοτικές αρμοδιότητες του μουφτή με Προεδρικό Διάταγμα. Ακόμη και οι πρωτοετείς της Νομικής γνωρίζουν ότι αυτό δεν μπορεί να γίνει, διότι «ο νόμος αλλάζει με νόμο»…

Τόσο η Υπηρεσία Πολιτικών Υποθέσεων Ξάνθης όσο και η πολιτική ηγεσία του υπουργείου Εξωτερικών εμφανίστηκαν στην υπόθεση αυτή να ενεργούν μάλλον με νωθρότητα. Τελικώς, ο Πρωθυπουργός αποφάσισε να προχωρήσει με την πρόταση του υπουργείου Παιδείας, το οποίο αναλαμβάνει και τον συντονισμό των αλλαγών, κάτι που έχει προκαλέσει ενόχληση σε κύκλους του υπουργείου Εξωτερικών. Ενημερωμένες πηγές εξήραν μάλιστα τον ρόλο του διπλωματικού συμβούλου του Πρωθυπουργού Βαγγέλη Καλπαδάκη στην υιοθέτηση των τελικών αποφάσεων.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η στάση που τήρησαν οι τρεις μουσουλμάνοι βουλευτές του ΣΥΡΙΖΑ, καθώς σε αυτή αντικατοπτρίζονται οι ευρύτερες επιδιώξεις τους. Οι δύο εξ αυτών, οι Μουσταφά Μουσταφά και Μεμέτ Καρά Γιουσούφ (εκλέγονται στον Νομό Ροδόπης) τάχθηκαν υπέρ της μετριοπαθούς θέσης για προαιρετική επιλογή της σαρίας και όχι για άμεση εκλογή μουφτήδων. Στον αντίποδα βρέθηκε ο βουλευτής Ξάνθης του ΣΥΡΙΖΑ Χουσεΐν Ζεϊμπέκ. Εδώ και αρκετό καιρό, ο κ. Ζεϊμπέκ συμπεριφέρεται στη Θράκη ως «ύψιστος τοπικός άρχων» –με τις ευλογίες του τουρκικού προξενείου. Ο βουλευτής επιθυμούσε την άμεση κατάργηση της σαρίας διότι με τον τρόπο αυτό θα άνοιγε διάπλατα ο δρόμος για άμεση εκλογή μουφτήδων. Σύμφωνα με αυτή τη λογική, θα μπορούσε να αναγνωριστεί άμεσα ο «ψευδομουφτής» Αχμέτ Μέτε που πλέον έχει ξανά αγαστές σχέσεις με το τουρκικό προξενείο, ύστερα από μια σύντομη περίοδο αμφισβήτησης λόγω των σχέσεων που είχε με το δίκτυο του Φετουλάχ Γκιουλέν.

Εμπειροι παρατηρητές των εξελίξεων στην περιοχή επισημαίνουν ότι τα τελευταία χρόνια η επιρροή ισλαμικών δικτύων υπό την αιγίδα του Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚΡ) στη Θράκη βαίνει συνεχώς ισχυροποιούμενη. Αυτό προϋποθέτει μια προσεκτική πολιτική, χωρίς εθνικιστικές κορόνες, διότι σε αντίθετη περίπτωση μπορεί να τροφοδοτηθεί ο ριζοσπαστισμός. Η διάκριση άλλωστε μεταξύ υπαίθρου και πόλεων στη Θράκη σε ό,τι αφορά την επιρροή του ισλαμικού νόμου είναι ξεκάθαρη. Αρκεί μια ματιά στον αριθμό πολιτικών γάμων στην Ξάνθη για να αντιληφθεί τη διαφορά.

Η επίσκεψη του Χακάν Τσαβούσογλου στη Θράκη πριν από μερικές ημέρες επιβεβαίωσε την ανησυχία κυβερνητικών και διπλωματικών παραγόντων. Ολες οι ενδείξεις συγκλίνουν στο ότι η στάση και τα λεγόμενά του τροφοδότησαν ένταση ακόμη και στους κόλπους του χριστιανικού στοιχείου, σε αντίθεση με τη στάση που είχε τηρήσει στην επίσκεψή του στη Θράκη ο πρωθυπουργός Μπιναλί Γιλντιρίμ πριν από λίγους μήνες. Η πρόθεσή του δε να επισκεφθεί και τα κεντρικά γραφεία της Τουρκικής Ενωσης Ξάνθης εξελήφθη από το Μέγαρο Μαξίμου τουλάχιστον ως υπερβολική, με αποτέλεσμα να ακυρωθεί η συνάντησή του με τον Πρωθυπουργό.

Ο κ. Τσίπρας θεώρησε προφανώς ότι ο εκπρόσωπος της Αγκυρας προσπάθησε «να καπελώσει» την κίνηση της κυβέρνησης σε σχέση με την Τουρκική Ενωση Ξάνθης. Από την πλευρά του ο κ. Τσαβούσογλου επισκέφθηκε όλες τις ενώσεις και τις ψευδομουφτείες, ενώ έκανε εκτενείς αναφορές σε θέματα εκπαίδευσης, αναδεικνύοντας ότι κατόπιν των πιέσεων της Αγκυρας χτίστηκαν για πρώτη φορά νέες αίθουσες στο μειονοτικό σχολείο Ξάνθης από το 1965. Τοπικοί παράγοντες επισημαίνουν τον διαγκωνισμό του Χουσεΐν Ζεϊμπέκ με τον «ψευδομουφτή» Μέτε για το ποιος θα έχει μεγαλύτερο κομμάτι από την εύνοια του κ. Τσαβούσογλου. Το πιο ενδιαφέρον στοιχείο σε όλη αυτή τη «μάχη» είναι ότι και οι δύο είναι Πομάκοι, ο πρώτος από τον Εχίνο και ο δεύτερος από τον Κένταυρο…

Την ίδια στιγμή, η συνάντηση του κ. Τσαβούσογλου με τον υπουργό Παιδείας Κώστα Γαβρόγλου δημιούργησε ένταση στις σχέσεις του υπουργείου Παιδείας με το υπουργείο Εξωτερικών. Εκ πρώτης όψεως ξένισε αρκετούς, αλλά οι γνωρίζοντες τα παρασκήνια απορούσαν με την ενόχληση που προκλήθηκε. «Μα η τοπική υπηρεσία του υπουργείου Εξωτερικών άφησε εκτεθειμένο και χωρίς καν διερμηνέα τον υφυπουργό Γιάννη Αμανατίδη σε περίπτωση που έκανε δηλώσεις συνοδεύοντας τον κ. Τσαβούσογλου» σχολίαζαν δηκτικά.

Την ίδια στιγμή, δεν είναι σαφές αν η Αθήνα θα κάνει δεκτό το αίτημα της Αγκυρας για ίδρυση γραφείων του ιδρύματος Yunus Emre (που προωθεί τον τουρκικό πολιτισμό στο εξωτερικό) σε όλη την Ελλάδα. Δεδομένης της αμφιλεγόμενης δράσης του Γραφείου Θρησκευτικών Υποθέσεων σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες καθώς και της τουρκικής Διεύθυνσης Αναπτυξιακής Συνεργασίας σε πολλούς κύκλους στην Αθήνα, υπάρχουν δεύτερες σκέψεις για όλα αυτά. Η ελληνική πολιτική στη Θράκη παρουσιάζει σοβαρές αρρυθμίες και η επί χρόνια ακολουθούμενη πολιτική του υπουργείου Εξωτερικών στην περιοχή έχει διευκολύνει τη δημιουργία «παράλληλης δομής», που με τη σειρά της διευκολύνει την Αγκυρα. Αυτή η πολιτική έχει καταστεί ακόμη περιπλοκότερη επί της σημερινής ηγεσίας του υπουργείου Εξωτερικών, με την αποστολή στη Θράκη προσώπων αμφίβολης αποτελεσματικότητας.