«Ας ελπίσωμεν ότι ο Θεός θα εμφανισθή φιλέλλην διά να μας βοηθήση»

Στο γραφείο του Προέδρου της Βουλής, στο ισόγειο του ιστορικού κτιρίου, η χούντα είχε τους πολυγράφους της με τους οποίους εξέδιδε τους αναγκαστικούς νόμους, τα Προεδρικά και Νομοθετικά Διατάγματα. Τα μελάνια έχουν αφήσει τα σημάδια τους στο πάτωμα για να θυμίζουν τον βιασμό της δημοκρατίας επί μια επταετία, από το 1967 έως το 1974. Στο κτίριο αυτό συνεδρίαζε το Υπουργικό Συμβούλιο του καθεστώτος, το οποίο είχε καταργήσει τη Βουλή και τις ατομικές και πολιτικές ελευθερίες. Εκεί πολυγραφήθηκαν και πολλά από τα έγγραφα που περιλαμβάνονται μεταξύ των 1.180 φακέλων που ανακαλύφθηκαν τον περασμένο Ιανουάριο στοιβαγμένοι και πνιγμένοι στη μούχλα και τις κουτσουλιές των περιστεριών, σε ένα δωμάτιο που βρίσκεται πίσω από τα θεωρεία της αίθουσας της Γερουσίας στον πρώτο όροφο. Μεγάλο μέρος των ιστορικών τεκμηρίων που βρέθηκαν καλύπτει την περίοδο της χούντας με πρακτικά συνεδριάσεων του Υπουργικού Συμβουλίου και πολλά άλλα.

Σαράντα τέσσερα χρόνια μετά την εξέγερση του Πολυτεχνείου, «Το Βήμα» φέρνει στο φως της δημοσιότητας ένα σημαντικό ντοκουμέντο της καθοριστικής περιόδου που προηγήθηκε του ξεσηκωμού των φοιτητών. Τα πρακτικά του Υπουργικού Συμβουλίου της 20ής Αυγούστου 1973 που συνήλθε σε εμβόλιμη συνεδρίαση «εν τω Κυβερνητικώ Μεγάρω», δηλαδή στη Βουλή, στις 12.30 το μεσημέρι, υπό τον αρχιπραξικοπηματία Πρόεδρο της Δημοκρατίας και πρωθυπουργό Γεώργιο Παπαδόπουλο, παρισταμένων του αντιπροέδρου της Δημοκρατίας Οδυσσέα Αγγελή και των αντιπροέδρων της κυβέρνησης Στυλιανού Παττακού (και υπουργού Εσωτερικών) και Νικόλαου Μακαρέζου, καθώς και των υπουργών Κωνσταντίνου Παπαδόπουλου (παρά τω πρωθυπουργώ), Ιωάννη Αγαθαγγέλου (παρά τω πρωθυπουργώ και Δικαιοσύνης), Φαίδωνα Αννινου-Καβαλιεράτου (αναπληρωτή υπουργού Εξωτερικών), Νικόλαου Εφέσιου (Εθνικής Οικονομίας), Κωνσταντίνου Καρύδα (αναπληρωτή υπουργού Εθνικής Οικονομίας), Ιωάννη Κούλη (Οικονομικών), Κωνσταντίνου Παναγιωτάκη (Πολιτισμού και Επιστημών), Νικολάου Γκαντώνα (Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων), Ιωάννη Λαδά (Κοινωνικών Υπηρεσιών), Κωνσταντίνου Παπαδημητρίου (Δημοσίων Εργων), Ορέστη Γιάκα (Ναυτιλίας, Μεταφορών και Επικοινωνιών), Βασιλείου Τσούμπα (Δημοσίας Τάξεως), Σπυρίδωνα Κατσώτα (υφυπουργού παρά τω πρωθυπουργώ), Διομήδη Αγγελόπουλου και Ηλία Μπαλόπουλου (υφυπουργών παρά τω υπουργείω Προγραμματισμού και Κυβερνητικής Πολιτικής), Αλέξανδρου Χατζηπέτρου (υφυπουργού Εξωτερικών) και του γραμματέα του Υπουργικού Συμβουλίου Σταύρου Μπαλτά.

Μία ημέρα πριν ο Παπαδόπουλος είχε ανακοινώσει την άρση του στρατιωτικού νόμου και τη χορήγηση αμνηστίας. Ηταν η περίοδος που το καθεστώς ασφυκτιούσε όλο και περισσότερο και έψαχνε διέξοδο στη δήθεν φιλελευθεροποίηση και εκδημοκρατικοποίηση της κατάστασης για διαιώνιση της εξουσίας του. Ηδη δυο μήνες πριν ο Παπαδόπουλος καταργούσε τη μοναρχία και οργάνωνε «δημοψήφισμα» για το πολιτειακό και τον Αύγουστο χριζόταν «Πρόεδρος της Δημοκρατίας», ενώ αρχές Οκτωβρίου θα έδινε την εντολή σχηματισμού κυβέρνησης στον Σπύρο Μαρκεζίνη, προς προώθηση της πολιτικής φιλελευθεροποίησης, παρά τη διαφωνία του Παττακού που ήθελε εκλογές. Τον πρόλαβαν όμως τα γεγονότα του Πολυτεχνείου. Αλλωστε το 1973 «έβραζε»: Τον Φεβρουάριο και τον Μάρτιο σημειώθηκαν οι καταλήψεις στη Νομική Σχολή Αθηνών, ενώ τον Μάιο εκδηλώθηκε το Κίνημα του Ναυτικού.

Ο Παπαδόπουλος διαπιστώνει απαρτία και κηρύσσει την έναρξη της συνεδρίασης του Υπουργικού Συμβουλίου με θέμα τα Προεδρικά Διατάγματα «περί άρσεως ισχύος του Νόμου ΔΞΘ/1912 περί καταστάσεως πολιορκίας και εκ των λοιπών περιοχών της Επικρατείας» και «περί χορηγήσεως αμνηστίας», καθώς και τα Νομοθετικά Διατάγματα «περί παραγραφής εγκλημάτων τινών» κ.λπ. Ο ίδιος τους ενημερώνει: «Κύριοι, δεν θα καθυστερήσωμεν επί πολύ. Θα εξετάσωμεν τα μέτρα, τα οποία ανεκοίνωσα χθες, διά του διαγγέλματός μου προς τον Ελληνικόν Λαόν. Το πρώτον είναι το έχον σχέσιν με την άρσιν του στρατιωτικού νόμου και εις σχετικήν επ’ αυτού ανάλυσιν θα προβή ο κ. Υπουργός Δικαιοσύνης».

Παίρνοντας τον λόγο ο Αγαθαγγέλου, ενημερώνει τον Παπαδόπουλο ότι το σχέδιο Προεδρικού Διατάγματος για την άρση του στρατιωτικού νόμου «έχει πολυγραφηθεί και έχει διανεμηθή» και εξηγεί στους παρισταμένους ότι με αυτό αίρεται η ισχύς του στρατιωτικού νόμου «και εις τας λοιπάς περιοχάς, εις ας εξηκολούθησεν ισχύων» –δηλαδή η Αθήνα και ο Πειραιάς! Ακόμα ενημερώνει για το Προεδρικό Διάταγμα που υλοποιεί «το πολιτικόν μέτρον της εξαγγελθείσης αμνηστεύσεως» (με την οποία αφέθηκε ελεύθερος και ο Αλέκος Παναγούλης). Συγκεκριμένα, όπως επισημαίνει ο Αγαθαγγέλου, «αμνηστεύονται τα πολιτικά αδικήματα, νοουμένων εκείνων, τα οποία έχουν σχέσιν με την καθεστηκυίαν, από της 21ης Απριλίου 1967 και εντεύθεν, τάξιν, τα προβλεπόμενα υπό του Ποινικού Κώδικος και του Στρατιωτικού Ποινικού Κώδικος, πλην της λιποταξίας, του νόμου περί καταστάσεως πολιορκίας, του νόμου 509/1947 περί μέτρων ασφαλείας του Κράτους κ.λπ., των ειδικών νομοθετημάτων περί οπλοκατοχής και οπλοχρησίας και του νόμου περί Τύπου, ή εφ’ όσον προβλέπονται ωρισμέναι εγκληματικαί πράξεις, ή εάν ετελέσθησαν διά του Τύπου, προβλεπόμενοι όμως υπό των κοινών ποινικών διατάξεων του Ποινικού Κώδικος».

Ο υπουργός Δικαιοσύνης της χούντας διευκρινίζει στο Υπουργικό Συμβούλιο ότι: «Επί της διασποράς ψευδών ειδήσεων, προβλέπεται υπό του Ποινικού Κώδικος, ότι, εάν το αδίκημα ετελέσθη διά του Τύπου, συνιστά ειδικήν περίπτωσιν και πρόνοιαν». Και εξηγεί ότι «επειδή εις τον νόμον περί Τύπου έχομεν και μιαν άλλην ιδιορρυθμίαν, ότι ως τόπος τελέσεως νοείται ο τόπος κυκλοφορίας, οπουδήποτε και εάν εγένετο η πράξις, και επειδή την τέλεσιν των αμνηστευομένων εγκληματικών πράξεων την θέλομεν μόνον δι’ εκείνας τας πράξεις, αι οποίαι εξετελέσθησαν εντός των ορίων της Ελληνικής Επικρατείας, διά της δευτέρας παραγράφου καθιερούται εξαίρεσις της εξαιρέσεως και ορίζεται ότι αμνηστεύονται τα διά του Τύπου τελεσθέντα εγκλήματα, ανεξαρτήτως τόπου κυκλοφορίας του εντύπου». Ο λόγος που η χούντα προέβη σε αυτή την… παραχώρηση, δηλαδή να αμνηστεύει και τα αδικήματα Τύπου που τελέστηκαν στο εξωτερικό, ήταν «διά να μη οδηγηθώμεν εις την ανατροπήν του μέτρου της αμνηστίας», όπως ανέφερε ο Αγαθαγγέλου, προσθέτοντας όμως κάτι με ειδικό ενδιαφέρον για το καθεστώς: ότι διατηρούνται οι πειθαρχικές συνέπειες των πράξεων των αμνηστευομένων κατά το ποινικό τους σκέλος, «ως επίσης και αι στρατολογικαί συνέπειαι».

Ο Παπαδόπουλος παρεμβαίνει για να εξηγήσει σε όσους δεν το κατάλαβαν ότι αυτό το τελευταίο «ετέθη ειδικώς διά το θέμα των φοιτητών», στους οποίους η χούντα επέβαλε την υποχρεωτική στράτευση προκειμένου να κάμψει τα αντιδικτατορικά αισθήματα και τις αντιδράσεις τους. «Η εξαίρεσις ετέθη ίνα μη υποχρεωθώμεν, επί τη βάσει αποφάσεως του Συμβουλίου Επικρατείας, να απολύσωμεν στρατευθέντας φοιτητάς λόγω καταδικαστικών αποφάσεων». Η εξαίρεση αυτή θεωρήθηκε από κάποιους ότι έπρεπε να συμπεριλάβει και τους καθηγητές!

«Περιλαμβάνονται και οι καθηγηταί;» ρωτά ο Καρύδας τον Παπαδόπουλο, ο οποίος του απαντά ότι «οι καθηγηταί είναι δημόσιοι υπάλληλοι και υπέχουν πειθαρχικάς ευθύνας». «Δεν πρέπει να εκδοθή παράλληλος πράξις του Υπουργείου Παιδείας δι’ αυτούς;» επιμένει ο Καρύδας. «Οχι» του απαντά μονολεκτικά ο Παπαδόπουλος, ο οποίος τους εξηγεί:

«Αμνηστεύομεν το ποινικόν μέρος και διατηρούμεν το πειθαρχικόν και το διοικητικόν. Επειδή όμως, πέραν αυτού, έχομεν και τα προβλήματα, τα οποία δημιουργούνται εκ της στρατεύσεως των φοιτητών, διότι, ως ενθυμείσθε, εις τον νόμον προβλέπεται η διακοπή της αναβολής, εφ’ όσον υπάρξη καταδικαστική απόφασις Δικαστηρίου, δι’ ένα από τα αδικήματα, εθεσπίσαμεν την εξαίρεσιν αυτήν, διότι το αμνηστευόμενον αδίκημα δεν συνεπάγεται υποχρεωτικώς και ατονίαν του μέτρου της στρατολογίας. Ακριβώς διά να μη υποχρεωθώμεν, δι’ αποφάσεως του Συμβουλίου της Επικρατείας, να απολύσωμεν όσους έχουν στρατευθή, δοθέντος ότι προηγήθη της στρατεύσεώς των καταδικαστική απόφασις Ποινικού Δικαστηρίου».

Ο υπουργός Εθνικής Οικονομίας Εφέσιος διερωτάται «διά τους φοιτητάς διατί ετέθη ο περιορισμός» και ο Παπαδόπουλος του απαντά: «Διότι έχομεν στρατεύσει μερικούς φοιτητάς και έκτοτε παρήλθον 5 μήνες. Δεν θα περιλαμβάνονται όλοι οι στρατευθέντες και θα ευρεθώμεν εις αντινομίαν. Π.χ. ένα, τον οποίον έχομεν στρατεύσει με βάσιν πληροφορίας ότι απέσχεν εκ των μαθημάτων, θα τον κρατήσωμεν εις την στράτευσιν και ένα, ο οποίος κατεδικάσθη υπό του Στρατοδικείου εις ετησίαν ή εξάμηνον φυλάκισιν, θα τον απολύσωμεν».

Η συζήτηση στο Υπουργικό Συμβούλιο για το θέμα των στρατευθέντων φοιτητών «ανάβει», δείχνοντας τη μεγάλη σημασία και κυρίως ανησυχία του καθεστώτος για τις αντιδράσεις της νεολαίας με έμφαση στους κομμουνιστές. Ο διάλογος είναι ενδεικτικός:

–Ι. Αγαθαγγέλου: «Η αμνηστία θα ηδύνατο να μας παρασύρη εις την αντινομίαν».

–Γ. Παπαδόπουλος: «Δεν πρέπει να εμφανισθή αντινομία».

–Ν. Εφέσιος: «Νομίζω ότι η απόλυσις θα εβοήθει εις την παροχήν ποιάς τινός ωθήσεως».

–Γ. Παπαδόπουλος: «Είναι ελάχιστοι οι στρατευθέντες κατόπιν καταδικαστικής αποφάσεως. Κυρίως είναι οι κομμουνισταί, τους οποίους κανονικώς έπρεπε να εξαιρέσωμεν και του ετέρου μέτρου. Αλλά προκαλείται τοιαύτη σύγχυσις ώστε προετιμήθη να τεθή το θέμα γενικώς».