H ευφορία είναι κατανοητή, αμφιβάλλω όμως αν θα διαρκέσει πολύ. Η μαζική (αν και όχι συγκλονιστική) συμμετοχή στην ψηφοφορία για την εκλογή ηγέτη του «νέου φορέα» της Κεντροαριστεράς δυναμώνει προσώρας το ηθικό μιας καταβεβλημένης παράταξης, αλλά το αποτέλεσμα, μακροχρόνια, δεν είναι ελπιδοφόρο. Πρόκειται για αναλαμπή, όχι για φως· για σπίθα, όχι για φωτιά.
Δείτε τα δεδομένα. Τα τρία τέταρτα των ψηφοφόρων επέλεξαν υποψηφίους του ΠαΣοΚ. Ηταν αναμενόμενο: το ΠαΣοΚ, παρά τη φθορά του, παραμένει η κύρια δεξαμενή της Κεντροαριστεράς. Είναι εύλογο οι ψηφοφόροι του (τωρινοί ή αλλοτινοί) να επιλέξουν στελέχη από τον χώρο του. Θεωρητικά, θα μπορούσε, ίσως, να ήταν διαφορετικό το αποτέλεσμα αν ένας άφθαρτος ηγέτης, με μεγάλο συμβολικό-πολιτικό εκτόπισμα, ευδιάκριτο χάρισμα και αντισυμβατικό λόγο εμφανιζόταν στον ορίζοντα. Αν δεν τον βλέπετε, δεν είστε ο μόνος. Ο τελευταίος ήταν ο Ανδρέας Παπανδρέου το 1974.
Το ηλικιακό προφίλ των ψηφοφόρων είναι αποθαρρυντικό: οι νέοι γυρίζουν την πλάτη στον «νέο φορέα» (μόνο ένας στους δέκα είναι κάτω των 34 ετών)· η κύρια δύναμή του αντλείται από πολίτες ηλικίας 65 ετών και πάνω (40%). Συγκρίνετε τον ενθουσιασμό που ενέπνευσε στους τότε νέους η ίδρυση του ΠαΣοΚ με τη σημερινή κατήφεια και θα δείτε τη διαφορά. Ο «νέος φορέας» γεννήθηκε γερασμένος!
Θα μπορούσε να είναι διαφορετικά; Ενδεχομένως. Αν είχε καθιερωθεί η ηλεκτρονική ψηφοφορία, δεκάδες χιλιάδες Ελληνες του εξωτερικού (κυρίως από το μισό εκατομμύριο μορφωμένων νέων που η χρεοκοπημένη Ελλάδα ώθησε στη μετανάστευση) θα ψήφιζαν, και το αποτέλεσμα θα ήταν πιθανότατα διαφορετικό. Οι νέοι δεν νοιάζονται για την κομματική μυθολογία· ελάχιστα ενδιαφέρονται για τα μουσεία κέρινων ομοιωμάτων. Το ένστικτο αυτοσυντήρησης της πράσινης νομενκλατούρας, όμως, απέτρεψε ένα τέτοιο ανεξέλεγκτο διάβημα –θα απειλούσε την ισχύ και τα προνόμιά της. Το ΠαΣοΚ έχει μάθει να μιμείται –να αναπαράγει –τον κατεστημένο εαυτό του· αδυνατεί να ανασυστήσει το ρηξικέλευθο πνεύμα της δημιουργίας του. Η δημιουργία είναι ριψοκίνδυνη τομή –επώδυνη ρήξη με τη βολική συνήθεια. Η μίμηση, αντιθέτως, είναι μηχανική επανάληψη –συντήρηση μύθων και συμφερόντων.
Στην πραγματικότητα, το εγχείρημα της εκλογής ηγέτη από μια ρευστή παράταξη, όχι ένα συντεταγμένο κόμμα, παρά την όποια πρωτοτυπία του, ήταν εξαρχής υπονομευμένο: η ευφημιστική ένωση της Κεντροαριστεράς, με εξαίρεση το ψηφολογικά αναιμικό Ποτάμι, αφορούσε ουσιαστικά στην επανασυγκόλληση του ΠαΣοΚ –ΚΗΔΙΣΟ, Ραγκούσης, συνδεόμενες με το ΠαΣοΚ προσωπικότητες. Η επανασυγκόλληση επιτεύχθηκε –το νεο-παλαιό ΠαΣοΚ ανασυντάχθηκε. Η δημιουργία –η οδυνηρή τομή –αποφεύχθηκε.
Εύλογα, κάθε νικητής ερμηνεύει αισιόδοξα το αποτέλεσμα των εκλογών. Αν έχει αίσθηση ιστορικότητας, κατανοεί το πολιτικό μέγεθος της νίκης του και τις προκλήσεις που θα αντιμετωπίσει. Αν διακατέχεται από αυτο-επιβεβαιωτικές φαντασιώσεις, επιδίδεται σε ξύλινη προπαγάνδα. «Η ώρα της ανατροπής του πολιτικού σκηνικού ήρθε. Βρισκόμαστε μπροστά σε μια μεγάλη ΑΛΛΑΓΗ […] που φέρνει το πραγματικά ΝΕΟ στην πολιτική μας ζωή» δήλωσε περιχαρής η κυρία Γεννηματά (δικά της τα κεφαλαία).
Προσέξτε το τέχνασμα: ταυτίζοντας τη νίκη της με την καινοτομικότητα της εκλογικής διαδικασίας επιδιώκει να προσποριστεί πολιτικό κεφάλαιο. Κατανοητό. Δείτε όμως την αντίφαση: το «πραγματικά νέο» κομίζει μια πολιτικός η οποία, πέρα από το ότι η πολιτική της διαδρομή και συμπεριφορά συμβολίζει το βαθύ, φθαρμένο ΠαΣοΚ, υποστήριξε την υποψηφιότητά της με το αποκαλυπτικό επιχείρημα «θέλω να ολοκληρώσω το όραμα του Γ. Γεννηματά» (του πατέρα της)! Η φράση εικονογραφεί, ευρύτερα, τη θεσμική παθογένεια της χώρας –οικογένεια, κόμμα, φατρία. Το «πραγματικά νέο» αναπαράγει το αυθεντικά παλαιό!
Τι θα μπορούσε να είναι το αυθεντικά νέο στις εκλογές αυτές; Η εκλογή ενός ηγέτη εκτός του κυρίαρχου κομματικού μηχανισμού. Τι θα ήταν διαφορετικό τότε; Δυνητικώς, όλα. Φανταστείτε λ.χ. να είχε εκλεγεί ο Καμίνης ή ο Θεοδωράκης. Θα συνιστούσε ένα πρωτοφανές γεγονός –μια έκπληξη ομοειδή με την αντισυμβατική ίδρυση του ΠαΣοΚ το 1974. Τα γεγονότα-έκπληξη, ακριβώς επειδή είναι απροσδόκητα, κλονίζουν παγιωμένα γνωστικά σχήματα και ρευστοποιούν εμπεδωμένες έννοιες· δημιουργούν σημεία αναφοράς που μας αγγίζουν συναισθηματικά και λειτουργούν ανα-προσανατολιστικά –ανοίγουν προοπτικές.
Τα παραδείγματα είναι πολλά. Θυμηθείτε λ.χ. τις ελπίδες που γέννησε στην Κεντροαριστερά η απροσδόκητη εκλογή του Κώστα Σημίτη το 1996. Ανατρέξτε στην ανέλπιστη εκλογή του Κυριάκου Μητσοτάκη και τη δυναμική που αυτή παρήγαγε στην Κεντροδεξιά. Και ο Σημίτης και ο Μητσοτάκης καλλιέργησαν ένα νεωτερικό πολιτικό στίγμα, ευρισκόμενοι σταθερά εκτός του mainstream των κομμάτων τους. Επιπλέον, ρίσκαραν. Ο πρώτος, συγκρουόμενος συστηματικά με τον λαϊκισμό του Α. Παπανδρέου, ο δεύτερος καταψηφίζοντας έναν εμβληματικό λαϊκιστή για Πρόεδρο της Δημοκρατίας. Η εκλογή τους κατέστη γεγονός-έκπληξη που γέννησε ελπίδες πέραν των παρατάξεών τους.
Οι αποστεωμένοι οργανισμοί χρειάζονται το σοκ της έκπληξης, που επιφέρει η ανάδειξη ριζοσπαστικά νέας ηγεσίας, για την ανανέωσή τους. Ο κορμός της Κεντροαριστεράς, για μία ακόμη φορά, το απέφυγε. Η «νέα» Κεντροαριστερά της Γεννηματά, όχι απλώς ανασυντάσσει το παλαιό ΠαΣοΚ, αλλά θα ενισχύσει την εμμονή του σε παρωχημένα σύμβολα, σχήματα, και αφηγήσεις, ενώ θα εντείνει τη φαντασίωση ότι ο εξωραϊσμός είναι υποκατάστατο της αυθεντικής αλλαγής. Ο «νέος φορέας» δεν θα συγκινήσει πολλούς. Ο παλαιός ιδιοκτήτης δεν θα ανεχθεί τις «ιδιοτροπίες» των νέων ενοίκων. Οι τριγμοί και οι διαφωνίες είναι θέμα χρόνου να εμφανιστούν. Οι φιλελεύθεροι σοσιαλδημοκράτες που παθιάζονται ανιδιοτελώς με τη ριζική ανανέωση της παράταξης παραμένουν ανέστιοι.
Ο κ. Χαρίδημος Κ. Τσούκας είναι καθηγητής στα Πανεπιστήμια Κύπρου και Warwick (www.htsoukas.com).
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
