Ανοίξτε τα ρέματα

Δανείζομαι τον τίτλο από ένα άρθρο μου στα «ΝΕΑ» περίπου δύο δεκαετίες πριν, τότε που με μια ομάδα πανεπιστημιακών ξεκινούσα μια καμπάνια για τη διατήρηση των φυσικών ανοικτών ρεμάτων στην Αττική και σε όλη την Ελλάδα. Υπενθυμίζω ότι η φιλοσοφία που επικρατούσε μέχρι τότε ήταν η κατασκευή αντιπλημμυρικών έργων στα πεδινά τμήματα των λεκανών απορροής που κατά βάση αντικαθιστούσαν τα ρέματα με κλειστούς αγωγούς, απελευθερώνοντας τα οικόπεδα υπεράνω των αγωγών για δόμηση ή διάφορες άλλες χρήσεις.

Με βάση αυτή τη φιλοσοφία, τα ρέματα σκεπάστηκαν και πάνω τους έγιναν δρόμοι, κτίρια, παντός τύπου εγκαταστάσεις, ακόμα και παιδικές χαρές. Αυτή η φιλοσοφία μαζί με τις αμέτρητες παρεμβάσεις και καταπατήσεις οδήγησαν στην απώλεια των δύο τρίτων των ανοικτών κλάδων των ρεμάτων στο Λεκανοπέδιο τα 100 τελευταία χρόνια.

Η καμπάνια αυτή, που συστηματοποιήθηκε με τη διεξαγωγή ενός διεθνούς συνεδρίου στο Ζάππειο, με τη συνδρομή του τότε υπουργείου ΠΕΧΩΔΕ, είχε ως αποτέλεσμα τη διαμόρφωση κανονιστικών διατάξεων για την οριοθέτηση και προστασία των ρεμάτων, αλλά κυρίως την ανάδειξη των κινδύνων από τα κλειστά και καταπατημένα ρέματα στον ιστό των οικισμών.

Βασικό στοιχείο της «νέας» προσέγγισης ήταν η συνολική θεώρηση της λεκάνης απορροής για την αποφυγή αποσπασματικών παρεμβάσεων που, ενώ βελτίωναν τις συνθήκες τοπικά, δημιουργούσαν προβλήματα στα κατάντη τμήματα των ρεμάτων.

Σταδιακά η ολοκληρωμένη προσέγγιση στα θέματα πλημμυρών μέσα από νέα συγγράμματα και εργασίες που ακολούθησαν άλλαξε τη φιλοσοφία αντιμετώπισης των πλημμυρών. Η νέα φιλοσοφία,που στηρίζεται πια και στην εφαρμογή της κοινοτικής Οδηγίας 2007/60, δίνει έμφαση στη διαχείριση της πλημμύρας και στον προληπτικό σχεδιασμό. Η εφαρμογή της Οδηγίας απαντά και στην ιεράρχηση των απαιτούμενων έργων αντιπλημμυρικής προστασίας σε κάθε γεωγραφική ενότητα.

Αυτό που πρέπει να τονιστεί εδώ είναι ότι υπάρχουν εκατοντάδες μικρά και μεγάλα έργα που πρέπει να εκτελεστούν, των οποίων το κόστος είναι υπερβολικά μεγάλο ακόμα και για ορίζοντα δεκαετίας. Τι μπορείς πραγματικά να κάνεις στο Θριάσιο όπου είχαμε αυτές τις τραγικές συνέπειες των τελευταίων ημερών; Πολλά ρέματα/χείμαρροι μπαίνουν στο δομημένο τμήμα και χάνονται σε δρόμους, σπίτια, αποθήκες και βιομηχανίες. Η εκτροπή ενός χειμάρρου (π.χ. Αγ. Αικατερίνης στο ρέμα Σούρες στη Μάνδρα) έξω από τον αστικό ιστό θα βελτιώσει τις συνθήκες, αλλά δεν λύνει το πρόβλημα με τόσα άλλα ρέματα που χρειάζονται διευθέτηση ή άλλα που πρέπει να ξαναδημιουργηθούν, αφού έχουν παντελώς ακυρωθεί (π.χ. το ρέμα Σούρες στη Μάνδρα).

Τέλος, είναι γεγονός ότι η κατασκευή τέτοιων έργων ή συστήματος έργων που λειτουργούν συμπληρωματικά μεταξύ τους γίνεται όλο και πιο δύσκολη, αφού πρόκειται κυρίως για συγχρηματοδοτούμενα έργα που απαιτούν μεγάλη τεκμηρίωση και μεγάλο όγκο γραφειοκρατικών διαδικασιών. Μεγάλη δυσκολία υπάρχει και στην αδειοδότηση τέτοιων έργων με την παρεμβολή διαφόρων υπηρεσιών και διευθύνσεων υπουργείων.
Δυστυχώς, επίσης, τα έργα αυτά δεν είναι άμεσης απόδοσης και δεν έχουν την αίγλη άλλων, περισσότερο φανταχτερών έργων που όλοι γνωρίζουμε. Επομένως δύσκολα προωθούνται όταν και οι προϋπολογισμοί τους είναι ιδιαίτερα μεγάλοι.

Επειδή όλα αυτά φαίνονται δυσοίωνα, ας ενισχύσουμε τη συστηματική διαδικασία εφαρμογής της Οδηγίας 2007/60 για τις πλημμύρες και ας καταλήξουμε στα Σχέδια Διαχείρισης των Πλημμυρών σε κάθε λεκάνη απορροής που έχει επιλεγεί από το προκαταρκτικό στάδιο, τα οποία μπορούν να αποτελέσουν οδηγό μέτρων και έργων που είναι απαραίτητα. Εκεί θα εντοπίσουμε και μέτρα για τη συγκράτηση μέρους των πλημμυρικών νερών έξω από τους οικισμούς, κυρίως με τη διαχείριση της ορεινής λεκάνης (μερικά από αυτά τα έργα είναι σχετικά μικρού κόστους και σημαντικής αποτελεσματικότητας). Εκεί θα αποφύγουμε τους κλειστούς αγωγούς που αντικαθιστούν τα ανοικτά ρέματα και ακυρώνουν τη λειτουργία τους. Εκεί θα εξασφαλίσουμε την αρμονική συνέργεια των έργων και μέτρων στο σύνολο της λεκάνης. Τέλος, εκεί θα εξασφαλίσουμε την ενημέρωση και την εγρήγορση των κατοίκων για τις ευθύνες που τους αναλογούν και τους κινδύνους που διατρέχουν, ώστε να είναι έτοιμοι να συνδράμουν πριν, κατά τη διάρκεια και ύστερα από κάθε επικίνδυνο γεγονός.

Πιστεύουμε ότι με τον ολοκληρωμένο προληπτικό σχεδιασμό θα προκύψουν αποτελεσματικότερες και οικονομικότερες λύσεις που θα ιεραρχηθούν ορθολογικά και θα εξασφαλίσουν τον αναγκαίο συντονισμό ενεργειών και υπηρεσιών καθώς και την ενεργό συμμετοχή των κατοίκων της περιοχής που κινδυνεύει.

Η πολιτεία πρέπει να δώσει προτεραιότητα στην αντιπλημμυρική προστασία έναντι άλλων δράσεων, έστω και αν αυτή η επιλογή δεν αποδίδει άμεσα. Η προστασία ανθρώπινων ζωών και περιουσιών πρέπει να προηγείται οποιουδήποτε αναπτυξιακού ή οικονομικού στόχου. Σε αυτό το πλαίσιο καλείται έμπρακτα να διευκολύνει την υλοποίηση του Σχεδίου Διαχείρισης των Πλημμυρών, μειώνοντας ουσιαστικά τις γραφειοκρατικές διαδικασίες από το στάδιο του σχεδιασμού μέχρι την υλοποίηση και την άρτια λειτουργία του συνολικού προγράμματος μέτρων και έργων.

Ο Γιώργος Τσακίρης είναι καθηγητής στο ΕΜΠ / Σχολή Αγρονόμων και Τοπογράφων Μηχ. και διευθυντής του Κέντρου Εκτίμησης Φυσικών Κινδύνων και Προληπτικού Σχεδιασμού.