Σχεδόν μία δεκαετία μετά την παγκόσμια κρίση του 2007-2008, που κορυφώθηκε με την κατάρρευση της Lehman Brothers, οι οικονομολόγοι των μεγάλων διεθνών επενδυτικών τραπεζών αναζητούν ήδη την επόμενη. Οι δύο γίγαντες της Wall Street, μάλιστα, Goldman Sachs και JPMorgan, προσφέρουν σήμερα στους πελάτες τη δυνατότητα να «ποντάρουν» στην επόμενη χρηματοπιστωτική κρίση μέσω προϊόντων που δημιούργησαν για τον σκοπό αυτόν στην αγορά παραγώγων.
Οι συνθήκες θυμίζουν την περίοδο πριν από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, αποφάνθηκε ειδική μελέτη της Deutsche Bank, θεωρώντας πως αν και δεν μπορεί να προσδιοριστεί επακριβώς χρονικά, η επόμενη παγκόσμια κρίση δεν θα αργήσει να έρθει. Οπως παρατηρεί μάλιστα, η συχνότητα των κρίσεων κορυφώθηκε μεταξύ του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου και του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, αλλά και την περίοδο μετά το 1971, που ακολούθησε την κατάρρευση του συστήματος σταθερών ισοτιμιών Μπρέτον Γουντς. Κοινό χαρακτηριστικό των περιόδων αυτών, η εκτίναξη των κρατικών χρεών, τα οποία συνοδεύονται πάντα από μεγαλύτερο αριθμό κρίσεων.
Το πετρέλαιο
Είναι χαρακτηριστικό πως τη δεκαετία του ’70 έχουμε την τραπεζική κρίση του Ηνωμένου Βασιλείου (1975) και τις δύο πετρελαϊκές κρίσεις. Ακολουθούν οι πολυάριθμες αδυναμίες των αναδυόμενων αγορών (στα μέσα της δεκαετίας του ’80), οι μαζικές αποτυχίες των αμερικανικών περιφερειακών τραπεζών (τέλη της δεκαετίας του 80 – αρχές της δεκαετίας του ’90), η «κρίση της Τequila» στο Μεξικό (1994), η ασιατική κρίση (1997), η ρωσική κρίση και η κρίση που ακολούθησε την κατάρρευση του hedge fund LTCM (1998).
Παράλληλα έχουμε τη συντριβή των εταιρειών Dot.com (2000), τα λογιστικά σκάνδαλα (2002-2003), την παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση/ύφεση (2007-2008) και την κρίση του ευρώ (2010-2012).
Αν και μπορούν να προβλεφθούν χρονικά, το σίγουρο είναι πως οι κρίσεις δεν μπορούν και να αποφευχθούν, παρατηρούσε η Deutsche Bank, η οποία στην ειδική της μελέτη εξετάζει τους καταλύτες και τις πιθανές υποψηφιότητες για την επόμενη χρηματοοικονομική κρίση.
¢ Κεντρικές τράπεζες: Οι κεντρικές τράπεζες ετοιμάζονται να προχωρήσουν στην ομαλοποίηση της νομισματικής πολιτικής μέσω της μείωσης των προγραμμάτων αγοράς ομολόγων και της αύξησης των επιτοκίων. Μόνο οι τέσσερις ισχυρές κεντρικές τράπεζες «τύπωσαν» τόσο χρήμα που ξεπερνά το ΑΕΠ της Κίνας, κάτι που δεικνύει και τους κινδύνους για το παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα που καθίσταται πιο ασταθές. Καθώς το εύρος των χωρών που «τύπωσαν» σήμερα χρήμα δεν έχει ιστορικό προηγούμενο, ο κόσμος βρίσκεται μάλλον σε αχαρτογράφητα νερά, ενώ η πρωτοφανής σχέση μεταξύ χρέους, επιτοκίων και ισολογισμών των κεντρικών τραπεζών δείχνει πως η επόμενη μέρα από τη νομισματική σύσφιγξη θα είναι ένα ταξίδι στο άγνωστο.
¢ Νέα ύφεση: Ενας ακόμη φόβος έχει να κάνει με το ενδεχόμενο οι κεντρικές τράπεζες να βγαίνουν από τα προγράμματα ποσοτικής χαλάρωσης τη στιγμή που έρχεται η επόμενη ύφεση. Με τα κρατικά χρέη σε ιστορικά υψηλά και τα επιτόκια σε ιστορικά χαμηλά, τα περιθώρια αντίδρασής τους είναι περιορισμένα, κάτι που αυξάνει τους κινδύνους για τη λήψη ακραίων μέτρων, ενώ οι υπερβολές κατά τα προηγούμενα χρόνια καθιστούν την επόμενη ύφεση πολύ πιο επικίνδυνη.
¢ Πληθωρισμός: Παρά τα 32 τρισ. ευρώ σε δημοσιονομικά μέτρα και «τύπωμα» χρήματος, ο μέσος δομικός πληθωρισμός σε ΗΠΑ, Ηνωμένο Βασίλειο, Ιαπωνία και την ευρωζώνη κυμαίνεται μόλις στο 1,2%. Αν όμως ο πληθωρισμός δεν ανακάμψει, η επόμενη κρίση δεν θα αργήσει. Αν η λύση δοθεί μέσω περισσότερου QE, μια τραπεζική κρίση, ιδίως στην Ευρώπη, θεωρείται δεδομένη.
¢ Ανοδος του λαϊκισμού: Η άνοδος του λαϊκισμού αποτελεί επίσης έναν άλλο πιθανό καταλύτη για την επόμενη κρίση, καθώς πριν από την τελευταία δεκαετία η μόνη συγκρίσιμη περίοδος άρχισε τη δεκαετία του 1920 και κορυφώθηκε στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Οι κινήσεις των ΗΠΑ στο θέμα της Βόρειας Κορέας και οι εκλογές στην Ιταλία αυξάνουν τους κινδύνους.
¢ Ιταλία: Οι εκλογές πλησιάζουν σε μια χώρα που ο λαϊκισμός έχει αυξηθεί, η οικονομία παραμένει αδύναμη, το χρέος είναι στα ύψη και το τραπεζικό σύστημά είναι εύθραυστο με κόκκινα δάνεια 349 δισ. ευρώ. Ενα απρόβλεπτο εκλογικό αποτέλεσμα το 2018 δεν μπορεί να αποκλειστεί, αν και πολλά θα κριθούν από το επόμενο εκλογικό σύστημα. Η βιωσιμότητα του χρέους παραμένει το μεγαλύτερο μεσοπρόθεσμο πρόβλημα και αφήνει την Ιταλία εκτεθειμένη στο ενδεχόμενο ύφεσης. Η χώρα δαπανά για την εξυπηρέτηση των τόκων το 4% του ΑΕΠ της, το δεύτερο υψηλότερο στην ευρωζώνη. Το ερώτημα είναι τι θα συμβεί όταν η ΕΚΤ ολοκληρώσει το πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης, κάτι που θα αυξήσει το κόστος δανεισμού της, ενώ τυχόν αναδιάρθρωση του χρέους εύλογα θα οδηγήσει σε νέα κρίση.
¢ Κίνα: Η ταχεία πιστωτική επέκταση, το σκιώδες τραπεζικό σύστημα που υπολογίζεται σε 8,5 τρισ. δολάρια και η διαρκώς αυξανόμενη «φούσκα» στην αγορά των ακινήτων προκαλούν φόβο στους οικονομολόγους ότι μεσοπρόθεσμα μια απότομη προσγείωση της οικονομίας της θα οδηγήσει σε μεγάλη πτώση τις χρηματοπιστωτικές αγορές. Η μεταβολή του αναπτυξιακού της μοντέλου με έμφαση στην κατανάλωση και η αναγνώριση των ζημιών ορισμένων επιχειρήσεων – ζόμπι θεωρούνται απαραίτητες. Διαφορετικά η πτώση, πριν από δύο χρόνια, κατά 40% των κινεζικών μετοχών μέσα σε δύο μήνες και οι τεράστιες εκροές κεφαλαίων θα μπορούσαν να αποτελέσουν μια πρόγευση του τι μπορεί να ακολουθήσει. Το ερώτημα πάντως για τους αναλυτές δεν είναι το «εάν» αλλά το «πότε» θα κάνει την εμφάνισή της η πιστωτική «φούσκα».
¢ Ιαπωνία: Η χώρα συνεχίζει να βρίσκεται αντιμέτωπη με τα μεγάλα δημοσιονομικά ελλείμματα, το τεράστιο πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης, το μεγαλύτερο δημόσιο χρέος στον ανεπτυγμένο κόσμο και έναν πληθυσμό που γηράσκει, με όλο και λιγότερους εργαζομένους να πληρώσουν τους λογαριασμούς.
Παρά τα Abenomics, ο επίμονος χαμηλός πληθωρισμός δεν έχει εξαφανιστεί και η οικονομία εξακολουθεί να σημειώνει ισχνή ανάκαμψη. Ετσι, αν και παραμένει στο περιθώριο, αποτελεί πάντα μια περίπτωση που μπορεί να πυροδοτήσει την επόμενη μεγάλη κρίση.
¢ Brexit: Αν και η προσδοκία είναι πως τελικά θα επιτευχθεί συμβιβασμός και ότι το Ηνωμένο Βασίλειο και η ΕΕ θα δημιουργήσουν μια νέα σχέση, ωστόσο, σε αυτόν τον αβέβαιο κόσμο, εάν οι διαπραγματεύσεις δεν πάνε καλά, τότε το οικονομικό σοκ θα είναι δεδομένο. Μια ουσιαστική χρηματοοικονομική κρίση θα μπορούσε να κάνει την εμφάνισή της, μάλιστα, σε περίπτωση σκληρού Brexit, καθώς οι επιπτώσεις δεν θα είναι μόνο για το Ηνωμένο Βασίλειο και την ΕΕ, αλλά και γεωπολιτικές.
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
