Τα μοιραία λάθη του Μουγκάμπε που οδήγησαν στο πραξικόπημα

Το τέλος της 37χρονης κυριαρχίας του Ρόμπερτ Μουγκάμπε στη Ζιμπάμπουε ξεκίνησε με ένα ασυνήθιστο λάθος τακτικής. Για να ανοίξει τον δρόμο προς την εξουσία για την 53χρονη σύζυγό του, την Γκρέις, ο 93χρονος πρόεδρος τα έβαλε με τον μοναδικό άνθρωπο που είχε τη δύναμη να ανατρέψει την αυταρχική εξουσία του –και έχασε.

Ο πρώην αντιπρόεδρος Εμερσον Μνανγκάγκουα, γνωστός με το ψευδώνυμο «ο Κροκόδειλος», για την πονηριά και τη σκληρότητά του, απολύθηκε με συνοπτικές διαδικασίες από τον Μουγκάμπε, κίνηση που αποδείχθηκε η αρχή του τέλους για τον πρόεδρο.

Ο Μουγκάμπε σκόπευε να απολύσει τον Μνανγκάγκουα κατά πρόσωπο στο γραφείο του, αλλά ο πρώην επικεφαλής των μυστικών υπηρεσιών αρνήθηκε να διανύσει τη μικρή απόσταση στην πρωτεύουσα της Ζιμπάμπουε για να τον δει. Ο πρόεδρος προσπάθησε ξανά, αυτή τη φορά λέγοντας στον Μνανγκάγκουα –βοηθό και συνεργάτη του από τότε που οι δύο άνδρες πολέμησαν μαζί στους απελευθερωτικούς πολέμους της δεκαετίας του ’70 –να τον επισκεφθεί στην επίσημη κατοικία του προέδρου. Για άλλη μια φορά, δεν υπήρξε απάντηση.

Αυτή η δεύτερη άρνηση θεωρήθηκε ως ένδειξη αδυναμίας και αρκετές ώρες αργότερα ένας κυβερνητικός εκπρόσωπος είπε σε συνέντευξη Τύπου στη Χαράρε ότι ο Μνανγκάγκουα είχε απαλλαγεί από το αξίωμά του για «έλλειψη σεβασμού, ασέβεια, εξαπάτηση και αναξιοπιστία».

Ο έκπτωτος αντιπρόεδρος κατέφυγε στη γειτονική Μοζαμβίκη. Ακολούθησε μια σύντομη παύση, καθώς ο Μνανγκάγκουα και οι σύμμαχοί του συνομιλούσαν με τον στρατό της Ζιμπάμπουε, άλλους υποστηρικτές τους στη Ζιμπάμπουε και στο Γιοχάνεσμπουργκ και εκπροσώπους της κυβέρνησης της Νότιας Αφρικής. Η σιωπηρή στήριξη της Πρετόρια ήταν κρίσιμη, καθώς καμία απόπειρα πραξικοπήματος κατά του Μουγκάμπε δεν θα μπορούσε να επιτύχει χωρίς την περιφερειακή υποστήριξη των Νοτιοαφρικανών.

Τη Δευτέρα, ο επικεφαλής του στρατού της Ζιμπάμπουε δήλωσε ότι ο στρατός θα παρέμβει αν απειληθούν η σταθερότητα και η ασφάλεια της χώρας. Δεν υπήρξε απάντηση από τον Μουγκάμπε. Τεθωρακισμένα οχήματα έλαβαν θέση γύρω από τη Χαράρε από το απόγευμα της Τρίτης και τα ξημερώματα της Τετάρτης, με τα στούντιο του κρατικού ραδιοτηλεοπτικού σταθμού υπό έλεγχο, ο στρατός κήρυξε την παρέμβασή του για να διαφυλάξει το έθνος από «εγκληματίες».

Λίγοι στη Ζιμπάμπουε χρειάστηκαν επεξηγήσεις για να καταλάβουν ποιοι ήταν αυτοί: η λεγόμενη G40, η ομάδα γύρω από την πρώτη κυρία.

Επί μήνες, ο αγώνας εξουσίας μεταξύ Μνανγκάγκουα και Γκρέις Μουγκάμπε πλησίαζε στην κορύφωσή του. Οι περισσότεροι αναλυτές –και δυτικοί διπλωμάτες –θεωρούσαν τον αντιπρόεδρο ως τον πιθανό νικητή. Η μάχη γινόταν εντός του κυβερνώντος κόμματος Zanu-PF αλλά είχε ευρύτερη σημασία: ήταν ένας αγώνας γενεών μεταξύ των βετεράνων των πολέμων της δεκαετίας του 1970 και του ’80 και φιλόδοξων νεαρών αμφισβητιών. Το όνομα G40 είναι μια αναφορά στη μέση ηλικία των μελών της ομάδας.

Τότε έγινε μια στροφή. Ο πρόεδρος έμοιαζε να έχει αποφασίσει να ευνοήσει την οικογένεια έναντι του κόμματος. Τις τελευταίες εβδομάδες η πρώτη κυρία μιλούσε δημοσίως για μια γυναίκα πρόεδρο στο εγγύς μέλλον. Ο σύζυγός της επέκρινε ανοιχτά τους υποστηρικτές του Μνανγκάγκουα.

Τον Δεκέμβριο, τα μέλη του Zanu-PF επρόκειτο να συναντηθούν για την ετήσια διάσκεψη στην οποία θα ανακοινώνονταν και θα επικυρώνονταν οι κορυφαίοι διορισμοί. Η προοπτική διορισμού της Γκρέις Μουγκάμπε στη θέση του αντιπροέδρου έκανε το ποτήρι να ξεχειλίσει για τον Μνανγκάγκουα και τους πολλούς υποστηρικτές του μέσα στον στρατό. Το ίδιο και η συνεχιζόμενη εκκαθάριση μέσα στο κόμμα, που απειλούσε την επιρροή τους.

Γνώριζαν επίσης –προφανώς σε αντίθεση με τον απομονωμένο Μουγκάμπε –ότι η Γκρέις είναι σχεδόν μισητή στη Ζιμπάμπουε. Οι σπατάλες και οι εξωφρενικές αγορές της πρώτης κυρίας, μαζί με τις βίαιες εκρήξεις της ήταν τόσο γνωστές που ακόμη και πιστοί οπαδοί του προέδρου έτρεμαν στην ιδέα ότι θα μπορούσε να διαδεχθεί τον σύζυγό της.

Ούτε ο Μνανγκάγκουα είναι πολύ αγαπητός. Ο ρόλος του σε σφαγές στις αρχές της δεκαετίας του 1980 έχει αποξενώσει μεγάλο μέρος του νότιου και του δυτικού τμήματος της Ζιμπάμπουε. Αλλά ο 75χρονος είναι σεβαστός και πιο πιθανό να γίνει δεκτός ως ηγέτης. Πάνω απ’ όλα, μαζί του μπορεί να υπάρξει ελπίδα για κάποια σταθερότητα και μια πιθανότητα επανεκκίνησης της καταρρέουσας οικονομίας.

Αλλά ο Μνανγκάγκουα δεν είναι ακόμη ηγέτης. Για να συμβεί αυτό, θα πρέπει να γίνει μια συμφωνία. Ορισμένοι αξιωματούχοι της αντιπολίτευσης λένε ότι συζητήσεις με «στρατιωτικούς» συνεχίζονται εδώ και αρκετούς μήνες για την αντικατάσταση του Μουγκάμπε από μια μεταβατική κυβέρνηση υπό την ηγεσία του Μνανγκάγκουα, αλλά με ανώτερους πολιτικούς της αντιπολίτευσης, όπως ο Μόργκαν Τσβανγκιράι, ο παλαίμαχος ηγέτης του Κινήματος για Δημοκρατική Αλλαγή (MDC), στις κορυφαίες θέσεις.

Εκλογές αναμένονται το επόμενο έτος, αλλά θα μπορούσαν να προκηρυχθούν νωρίτερα. Παρά τη γενικευμένη υποστήριξη προς το MDC στις πόλεις και μεταξύ των νέων, o Μνανγκάγκουα εξακολουθεί να είναι ο πιθανότερος νικητής, ειδικά εάν έχει πίσω του τον κομματικό μηχανισμό του Zanu-PF και φανεί έτοιμος να ηγηθεί μιας κυβέρνησης χωρίς αποκλεισμούς.

Ο Μουγκάμπε, «προστατευμένος» από τον στρατό σε κατ’ οίκον περιορισμό στη Χαράρε, είναι αντιμέτωπος με μια σκληρή απόφαση. Αξιωματούχοι της αντιπολίτευσης λένε ότι θα παραιτηθεί το Σαββατοκύριακο. Αλλοι πιστεύουν ότι θα πει πως δεν θα είναι υποψήφιος στις προσεχείς εκλογές και στη συνέχεια θα εγκαταλείψει ήσυχα τη χώρα.

Στην πραγματικότητα κανείς δεν ξέρει τι θα συμβεί. Ο Μουγκάμπε είναι απρόβλεπτος και ανθεκτικός. Αλλά είναι γέρος πια, και σε αδύναμη θέση. Η εποχή του «συντρόφου Μπομπ» φαίνεται πολύ κοντά στο τέλος της.