«Face Forward» στη ζωή

Δεκάδες φωτογραφίες είναι ακουμπισμένες επάνω στο γραφείο. Η Μαρίνα Τσέκου, επιμελήτρια εκπαίδευσης του Εθνικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης (ΕΜΣΤ), και ο φωτογράφος Γιάννης Βασταρδής τις κοιτούν προσεκτικά. Μου μιλούν για την όμορφη 16χρονη Ζαϊνάμπ από το Αφγανιστάν, για τον 59χρονο Γκασάν που θα ήταν ευτυχισμένος αν έβοσκε ένα κοπάδι πρόβατα σε κάποιο ελληνικό βουνό.

Λίγες ημέρες πριν από τα εγκαίνια της έκθεσης «Face Forward… into my home», η Μαρίνα Τσέκου και ο Γιάννης Βασταρδής προσπαθούν να συντονίσουν τις λεπτομέρειες ενός πολύπλοκου πρότζεκτ που ξεκίνησε προ μερικών μηνών και υλοποιήθηκε από το ΕΜΣΤ με τη συνεργασία της Υπατης Αρμοστείας του OHE για τους Πρόσφυγες, με τη χρηματοδότηση τoυ Τμήματος Πολιτικής Προστασίας και Ανθρωπιστικής Βοήθειας της Ευρωπαϊκής
Επιτροπής (ECHO), στο πλαίσιο του προγράμματος ESTIA, το οποίο παρέχει στέγη και οικονομική στήριξη σε χιλιάδες αιτούντες άσυλο και πρόσφυγες στην Ελλάδα.

«Η σύγχρονη τέχνη, όσο δύσκολη και ακατανόητη μπορεί να φαίνεται αρχικά, τελικά μπορεί να ξεκλειδώσει πιο εύκολα έναν άνθρωπο σε σχέση με το δέος που συχνά προκαλεί ένα κλασικό αριστούργημα» εξηγεί η Μαρίνα Τσέκου. «Ο στόχος μας λοιπόν ήταν να φέρουμε σε επαφή πρόσφυγες με έργα ελλήνων και ξένων καλλιτεχνών της συλλογής του Εθνικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης, τα οποία λειτούργησαν ως ερέθισμα ώστε να μοιραστούν αυθόρμητα τις σκέψεις τους».

Στο πρότζεκτ συμμετείχαν είκοσι πρόσφυγες. Επιλέχθηκαν τυχαία. Για τρεις εβδομάδες, επί τέσσερις ημέρες, συγκεντρώνονταν γύρω από ένα τραπέζι και μαζί με τη Μαρίνα Τσέκου και τον Γιάννη Βασταρδή, με αφορμή πάντα ένα έργο τέχνης, μιλούσαν για τα πάντα: για την έννοια της πατρίδας, του έρωτα, της ταυτότητας. «Οταν σκεφτήκαμε για πρώτη φορά αυτό το πρότζεκτ, κατακλυζόμασταν από τις εικόνες της δύσκολης περιπέτειας αυτών των ανθρώπων: τα ναυάγια, τον θάνατο. Αναρωτιόμασταν σε ποιο βαθμό αυτές οι εικόνες θα τους βοηθήσουν να ενταχθούν ισότιμα στη νέα τους ζωή. Σίγουρα πρόκειται για μια δοκιμασία που τους καθόρισε. Αν τους ρωτήσεις, όμως, δεν είναι αυτό που θέλουν να μείνει προς τα έξω. Οι ίδιοι, ωστόσο, επιθυμούν να δείξουν ποιοι ήταν προτού αναγκαστούν να αφήσουν την πατρίδα τους, αλλά και όλα αυτά που ονειρεύονται για το νέο ξεκίνημα στη ζωή τους».

Ο Γιάννης Βασταρδής μετά το τέλος των εργαστηρίων ανέλαβε να τους φωτογραφίσει και τα πορτρέτα τους παρουσιάζονται στην έκθεση μαζί με ηχογραφήσεις των αφηγήσεών τους στα ελληνικά, αγγλικά, αραβικά και φαρσί. «Το να κάνω αυτά τα πορτρέτα ήταν μια υπόθεση 20 λεπτών, το πάτημα ενός κουμπιού. Το θέμα ήταν τελικά αυτό που προηγήθηκε στις συναντήσεις μας» αναφέρει. «Κάποιες φορές χρειάστηκε να βάλω τον καλλιτέχνη μέσα μου να κάνει ένα βήμα πίσω. Δεν με ενδιέφερε να αποτυπώσω το άρτιο φως, να δώσω μια απροσδόκητη φωτογραφία, αλλά να δημιουργήσω την εικόνα που οι ίδιοι ήθελαν για τον εαυτό τους».

«Οπως η καλλιτέχνις Τζανίν Αντονί μιλάει στο έργο της για τα όνειρα, έτσι κι εγώ έχω τα δικά μου όνειρα, έχω τους δικούς μου στόχους. Προσπαθώ να τελειώσω τις σπουδές μου, είτε εδώ στην Ελλάδα είτε σε μια άλλη χώρα, και, όταν τις τελειώσω, τότε θα αποφασίσω τι ακριβώς θα κάνω. Πάντως, θέλω να γίνω μια γυναίκα χρήσιμη για την κοινωνία, για το περιβάλλον και για όλον τον κόσμο, για όλες τις χώρες. Ισως, μετά τις σπουδές μου, να ανοίξω μια επιχείρηση. Ακόμα δεν έχω πάρει την απόφασή μου για το τι είδους επιχείρηση θα είναι, πάντως είμαι σίγουρη ότι αυτό θα κάνω. Και έχω ένα όνειρο: να βοηθήσω τη χώρα μου, το Αφγανιστάν, που δεν βρίσκεται σε καθόλου καλή κατάσταση».

Γκασάν, 59 ετών
Συρία

«Oλοι οι πρόσφυγες έχουμε περάσει δύσκολα. Φύγαμε από τα σπίτια μας, ζήσαμε στους δρόμους, σε σκηνές αντιμετωπίσαμε πολλά μέχρι να φτάσουμε εδώ. Ξέρουμε ότι πολλοί λαοί έχουν προβλήματα και γι’ αυτό ζητάμε να μην υπάρχει πια πόλεμος. Πρέπει να ενωθούμε, να είμαστε όλοι μαζί και αγαπημένοι, να υπάρχει ένα χέρι βοηθείας για όλους και να σταματήσει όλη αυτή η καταστροφή. Και οι ευρωπαϊκές και οι αραβικές χώρες χρειάζεται να προσπαθήσουν και να σταματήσουν τον πόλεμο για να ενωθούμε και να είμαστε αγαπημένοι, όλοι οι λαοί, όλοι οι άνθρωποι. Να υπάρχει ειρήνη».

«Οταν ζεις με τον άνθρωπό σου, όσο δύσκολο κι αν είναι κάποιες φορές και όσα προβλήματα κι αν υπάρχουν, έχεις τη δυνατότητα να τα αντιμετωπίσεις. Οταν είσαι μακριά, το πρόβλημα είναι μόνιμο. Δεν ξέρω ποιος εφηύρε τον έρωτα, αλλά είναι το πιο δύσκολο πράγμα πάνω στη Γη. Στο Καμερούν λένε και κάτι άλλο: “Ο έρωτας είναι ανόητος”. Προκαλεί προβλήματα, σε αναστατώνει, μπορεί να σου κάνει ακόμη και κακό, ενώ οι όμορφες στιγμές είναι λίγες. Και ποιος δεν έχει κλάψει εξαιτίας του; Εγώ πάντως κλαίω συχνά».

«Ενα από τα τετράδιά μου, στο οποίο είχα γράψει πολλά ποιήματα, κλάπηκε. Τότε, σκέφτηκα ότι έχασα τα πάντα και ότι δεν θα μπορέσω ποτέ να τα ξαναγράψω. Πράγματι, όλον τον προηγούμενο χρόνο, σχεδόν ξέχασα την αγαπημένη μου συνήθεια και όσο διάστημα έμεινα στη Μόρια της Λέσβου* δεν έκανα τίποτα. Απλά άρχισα να μιλάω με κόσμο και όλοι μου έλεγαν ότι είμαι καλός και, έτσι, ξεκίνησα σιγά-σιγά να γράφω και πάλι. Τον Ιούλιο, όταν ήρθα στην Αθήνα, συνέχισα ακόμα περισσότερο. Θέλω ναγράψω το δικό μου βιβλίο. Δεν γράφω απλώς ποιήματα, προσπαθώ πρώτα να βρω το σενάριο. Τα περισσότερα από τα ποιήματά μου βασίζονται σε ανθρώπινες ιστορίες. Αλλά η μεγαλύτερη πηγή έμπνευσης για εμένα είναι τα κορίτσια. Φαντάζομαι τον εαυτό μου μαζί τους, τα όμορφα λόγια που θα τους πω και έτσι γράφω, δηλαδή πρώτα βρίσκω το σενάριο και μετά γράφω».
* Αναφέρεται στο Κέντρο Υποδοχής και Ταυτοποίησης Προσφύγων Λέσβου στη Μόρια.

Μάγια, 26 ετών
Τυνησία

«Θέλω να σκέφτομαι θετικά. Οταν σκέφτομαι τα αρνητικά κλαίω και δεν θέλω να μου συμβαίνει αυτό. Είμαι θετικός άνθρωπος. Και όταν κάποιες φορές δεν νιώθω καλά, ανοίγω ένα μικρό παράθυρο στη μνήμη μου και εστιάζω στα θετικά που έχω ζήσει. Αγαπώ τη ζωή, αγαπώ τους ανθρώπους και θέλω να είμαι δραστήρια και ονειροπόλα. Μου αρέσει να κάνω απλά πράγματα: να μαγειρεύω, να τρώω υγιεινά, να ακούω μουσική, ήρεμη, ρετρό μουσική, όπως τα τραγούδια της Εντίθ Πιαφ, και να απολαμβάνω ένα δείπνο έξω με φίλους. Κάθε πρωί, ανοίγω το παράθυρο και λέω καλημέρα στη ζωή – καλημέρα στον κόσμο».

«Ο πόλεμος είναι ο λόγος για τον οποίο έχει καταστραφεί η χώρα μου, όπως και άλλες αραβικές χώρες. Οπου υπάρχει πόλεμος, σταματάει η πρόοδος, παύονται οι ελευθερίες των ανθρώπων και η ανάπτυξη του πνεύματος. Σταματούν όλα και η χώρα και το μέλλον των ανθρώπων καταστρέφονται. Πριν από τον πόλεμο, είχα τα πάντα στη Συρία: σπίτι, αυτοκίνητο, μεγάλη και δεμένη οικογένεια, σπουδές. Σπούδαζα Νομική. Δεν μου επιτράπηκε, όμως, κατά τη διάρκεια του πολέμου να συνεχίσω στο τρίτο έτος των σπουδών μου επειδή είμαι κουρδικής καταγωγής. Υστερα από αυτό, τι μέλλον να περιμένω για τον γιο μου σ’ εκείνη τη χώρα;».

«Face Forward… into my home»: Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης (Καλλιρρόης & Αμβρ. Φραντζή),
από 22 Νοεμβρίου 2017 μέχρι τέλη Ιανουαρίου 2018.

* Δημοσιεύθηκε στο BHmagazino την Κυριακή 19 Νοεμβρίου 2017.