«Smart Cities»: Eχουν και οι πόλεις IQ;

Σόνγκντο, Μάσνταρ. Πού να οδηγούν τον σημερινό αναγνώστη τα ονόματα αυτά; Για ποιον λόγο και σε ποιες χώρες; Τι σχέση μπορούν να έχουν με τη δική μας καθημερινότητα;

Η απάντηση είναι απλή βέβαια για όποιον έχει έστω και λίγο ασχοληθεί με το θέμα των πόλεων του μέλλοντος και το πώς θα είναι η ζωή μέσα σε αυτές. Η Σόνγκντο βρίσκεται 60 χιλιόμετρα περίπου δυτικά της Σεούλ, στη Νότια Κορέα, και η Μάσνταρ είναι η πόλη που χτίζεται και θα χτίζεται ως το 2025 τουλάχιστον στα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, δίπλα στη θάλασσα του Περσικού Κόλπου. Και οι δύο θεωρούνται ως οι πόλεις που υπερ-αντιπροσωπεύουν με τον πιο σίγουρο τρόπο έναν όρο χαρακτηριστικό του νέου αιώνα: Smart Cities ή «Εξυπνες πόλεις».

Εχει λεχθεί ότι ο 19ος αιώνας ήταν ο αιώνας των αυτοκρατοριών, ο 20ός ήταν ο αιώνας των κρατών και ο 21ος θα είναι ο αιώνας των πόλεων. Με τις πόλεις να κυριαρχούν επάνω και από τα κράτη αφού κατά τους υπολογισμούς, μέχρι το 2050 το 70% του γήινου πληθυσμού θα ζει σε πόλεις, θα καταναλώνει εκεί το 60% της όλης ενέργειας και θα παράγει το 70% των σκουπιδιών.

Φυσικό ήταν λοιπόν να αναφερθούν οι πόλεις Σόνγκντο και Μάσνταρ και στη διήμερη συνάντηση MAZINNOV, που έγινε στους χώρους της Τεχνόπολης του Δήμου Αθηναίων στις 11 και 12 Νοεμβρίου. Μια πρωτοβουλία του Γαλλο-Ελληνικού δικτύου για την καινοτομία (https://www.mazinnov.com/), ενός βασικού πόλου συνεργασίας για τις δύο χώρες από το 2015. Διότι το θέμα που κυριάρχησε ήταν το ποιες είναι επιτέλους οι φερόμενες με τον όρο «έξυπνες πόλεις», πόσο κοντά είναι στη ζωή μας και πόσο πρέπει εμείς να επιθυμούμε τη ζωή σε αυτές.

Πότε μπορούμε να χαρακτηρίσουμε μια πόλη «έξυπνη»; Αν πιστέψουμε κάποιους τουλάχιστον από τους ομιλητές στην Τεχνόπολη –παράδοξο και αληθινό ταυτόχρονα –ακόμη δεν υπάρχει ένας κοινά αποδεκτός ορισμός. Παρ’ όλο που τον χρειαζόμαστε και μάλιστα επειγόντως, για να είναι γνωστό με το τι θα πρέπει να προικίσουμε μια πόλη για να θεωρείται «έξυπνη».

Από την ολοήμερη πάντως παρακολούθηση των όσων ειπώθηκαν καταλαβαίνεις ότι απλά και μόνον το να υπάρχουν διάφορες ψηφιακές υπηρεσίες που να φθάνουν μέχρι τον υπολογιστή του σπιτιού σου ή στο κινητό και ακόμη το να κινούνται κάποια λεωφορεία χωρίς οδηγό δεν είναι γνωρίσματα αρκετά και κυρίως ουσιαστικά για τον υπερβολικά κολακευτικό αυτόν τίτλο.

Χρειαζόμαστε μια πόλη πιο χρήσιμη, με πιο οικολογική συνείδηση, πιο σίγουρη, καλύτερα οργανωμένη, διάφανη αλλά ταυτόχρονα να αισθανόμαστε ότι ζούμε καλά σε αυτήν και με αυτήν. Θα πρέπει λοιπόν να συνυπάρχουν οι πιο προχωρημένες τεχνολογίες μαζί με τη διάθεση των πολιτών για περισσότερη συμμετοχή και από την πλευρά των πολιτικών να εξασθενήσει η επιμονή τους να παίρνουν μόνον αυτοί τις αποφάσεις.

Κωδικοποιώντας τις απόψεις γύρω από την επίμαχη (ίσως και υπερβολικά φιλόδοξη) λέξη «έξυπνη» δίπλα στην «πόλη», δηλαδή το ουσιαστικό που παραμένει από παλιά, η νέα αυτή οικιστική σύλληψη θα πρέπει να συγκεντρώνει τουλάχιστον τα παρακάτω:

Την κοπιώδη ανάγνωση καθημερινά των προσωπικών μικρο-ιστοριών που προσφέρει απλόχερα το Facebook ίσως θα άξιζε να την «αραιώσει» κάποιος παρεμβάλλοντας, έστω και από το ίδιο αυτό μέσο δικτύωσης, την (πολύ ενδιαφέρουσα) ανάγνωση ιστοριών διαφόρων πόλεων. Που απλωμένες σε ολόκληρο τον κόσμο, μας δείχνουν μερικές φορές πόσο ευφάνταστα (ή και όχι τόσο) κάποιοι κάτοικοι μπορούν να αντιμετωπίσουν και τις καθημερινές και τις μακροχρόνια επίμονες προκλήσεις.

Οπως διηγήθηκε ο αντιδήμαρχος της Σεντ Ετιέν, μιας γαλλικής πόλης 172.000 κατοίκων, κάποια στιγμή, στις αρχές αυτού του αιώνα, η επεξεργασία μετάλλων και η παραγωγή όπλων, που παραδοσιακά στήριζαν την ευημερία της, έπαψαν σχεδόν ολοκληρωτικά να υπάρχουν. Αντιδράσαμε, είπε, με το να επωφεληθούμε από μιαν αξιόλογη Σχολή Καλών Τεχνών που ήδη είχαμε και να ποντάρουμε στο design, δηλαδή στη σχεδίαση αντικειμένων, ώστε από εκεί να προκύψουν πολλές νεοφυείς επιχειρήσεις για κατασκευές και σήμερα ζούμε σχετικά καλά σε μια πόλη που φημίζεται για την ευχάριστη ατμόσφαιρά της.

Μια άλλη αξιοπρόσεκτη περίπτωση έχει προκύψει και εδώ, πιο κοντά σε εμάς. Ο λόγος βέβαια για τα Τρίκαλα, την πόλη που ακριβώς στην είσοδο του δημαρχείου θα σε προϋπαντήσει το κέντρο ελέγχου όλης της πόλης. Από τα φώτα της κυκλοφορίας έως το χωρίς οδηγό λεωφορείο. Με τον δήμαρχο όμως να δηλώνει στη συνάντηση της MAZINNOV, και πολύ σωστά, ότι «δεν είναι το λεωφορείο χωρίς οδηγό η προτεραιότητά μας αλλά το να βρούμε δουλειά για όλους τους κατοίκους». Τα Τρίκαλα, η πόλη του Ασκληπιού, στοχεύουν αυτή τη στιγμή στην καλλιέργεια φυτών με θεραπευτικές ιδιότητες με τη βοήθεια της λεγόμενης «γεωργίας ακριβείας». Εναν τρόπο καλλιέργειας όπου με τη βοήθεια αισθητήρων, drones, ακόμη και GPS, δημιουργούνται λεπτομερείς χάρτες για παροχή διαφοροποιημένων ποσοτήτων νερού, φυτοφαρμάκων και λιπασμάτων, σύμφωνα με τις ανάγκες κάθε τμήματος του αγρού!

Στην Κοπεγχάγη, τον Φεβρουάριο του 2017 ο υπεύθυνος για τον τουρισμό οργανισμός δήλωσε ότι αλλάζει τρόπο αντιμετώπισης των τουριστών που ολοένα αυξάνονται, για να μη γίνουν και εκεί τουριστομάχοι, όπως σε Βενετία και Βαρκελώνη. Θα χρησιμοποιήσουν όσο μπορούν περισσότερο τα ψηφιακά δεδομένα για να δημιουργήσουν τη νέα στρατηγική της πόλης με ορίζοντα το 2020. Που θα προσπαθήσει να κάνει τους επισκέπτες να νιώσουν μια πιο σταθερή σχέση με την πόλη, περνώντας, όσο γίνεται, στην κατάσταση «του προσωρινού κατοίκου» (το εντελώς αντίθετο δηλαδή από τον τουρίστα της κρουαζιέρας). Για περισσότερα εδώ: (https://localhood.wonderfulcopenhagen.dk/wonderful-copenhagen-strategy-2020.pdf ).

Ενα μέρος των παράλογων φωταψιών στο Λας Βέγκας καταναλώνει ενέργεια που έρχεται όχι μόνον από τον ήλιο αλλά και από τις ειδικές πλάκες στα πεζοδρόμια που τα πατήματα των πολιτών επάνω τους τα μετουσιώνουν σε χρήσιμη ηλεκτρική ενέργεια.

Και για να μην ξεχάσουμε και την κακώς εννοούμενη όψη της έξυπνης πόλης, να αναφέρουμε και τους πέντε, κοντά στα 3 μέτρα ψηλούς, αλουμινένιους τροχονόμους-ρομπότ στην Κινσάσα, την πρωτεύουσα της Δημοκρατίας του Κονγκό. Αυτοί πλέον, με τη βοήθεια της ηλιακής ενέργειας, ρυθμίζουν την κίνηση σε κρίσιμα σημεία της 9 εκατομμυρίων πόλης διότι αυξάνονταν συνεχώς τα αυτοκίνητα και τα δυστυχήματα, ενώ λιγόστευε ο σεβασμός προς τους αστυνομικούς.

Η τεχνολογία παίζει τον ρόλο της αλλά πώς επηρεάζονται οι ζωές; Χρειάζονται προφανώς και τοπικές στρατηγικές ενώ ένα ακόμη πρόβλημα είναι ότι αλλιώς αντιμετωπίζει τη ροή του χρόνου ο πολιτικός, αλλιώς ο ερευνητής και αλλιώς ο απλός πολίτης. Αυτό που συνέβη στην Αθήνα με την κάρτα για το ηλεκτρονικό εισιτήριο κάποιος από τους ομιλητές το χαρακτήρισε «βεβιασμένο ψηφιακό μετασχηματισμό». Και σε μία από τις πόλεις που αναφέρθηκαν πριν, παρατηρήθηκε κάτι άλλο ανησυχητικό. Οι άνδρες τα κατάφεραν καλύτερα από τις γυναίκες στο να χρησιμοποιούν τις ψηφιακές υπηρεσίες. Αυτό ονομάστηκε «ψηφιακό χάσμα μεταξύ ανδρών και γυναικών». Και το καταλαβαίνει ο καθένας ότι όσο πιο πολλές υπηρεσίες απλά ψηφιοποιούνται, θα μιλήσουμε έτσι ψυχρά και για «ψηφιακά δράματα». Οταν διάφορες ομάδες ανθρώπων θα αδυνατούν να ακολουθήσουν αυτή την εξέλιξη.

Χωρίς να ξέρουμε αν είναι για καλό ή για κακό, μαγευόμαστε κάθε τόσο από τα παράδοξα που εμφανίζονται σε πιο προχωρημένες πόλεις, όπως οι Σόνγκντο και Μάσνταρ, χωρίς να έχουμε απαντήσεις σε βασικά ερωτήματα, όπως το κόστος τους ή αν το μέγεθος μιας πόλης επηρεάζει την προσπάθεια να γίνει «έξυπνη» και αν τελικά το IQ των πόλεων βγαίνει απλά αθροίζοντας το IQ των κατοίκων της.

Σόνγκντο: Βρίσκεται στη Νότια Κορέα, 70 λεπτά με το τρένο από την πρωτεύουσα Σεούλ. Εξήντα χιλιάδες στρέμματα γης δημιουργήθηκαν ρίχνοντας σε ένα έλος 500 εκατομμύρια τόνους άμμου και 35 δισεκατομμύρια ευρώ περίπου για όλο το σχέδιο. Σήμερα κατοικούν ήδη 20.000 άνθρωποι σε πανύψηλα κτίρια (τα σχέδια είναι για 210.000), όπου, εκτός από κάθε είδους αυτοματισμό, τα σκουπίδια των ενοίκων τα παίρνει μέσα από το διαμέρισμα ειδική εγκατάσταση απορρόφησης και τα στέλνει υπόγεια για διαλογή αλλά και αποτέφρωση των εντελώς αχρήστων για την παραγωγή ενέργειας. Κάδοι στους δρόμους δεν υπάρχουν και αυτοκίνητα αποκομιδής δεν κυκλοφορούν. Μια εταιρεία δικτύων έχει προτείνει ειδικά βραχιόλια για τα παιδιά ώστε να ξέρουν οι γονείς κάθε στιγμή πού βρίσκονται. Προς το παρόν, σχετικώς λίγοι άνθρωποι και εταιρείες έχουν μετακομίσει στη Σόνγκντο, που σημαίνει «νησί με πεύκα».

Μάσνταρ: Βρίσκεται στα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και πρόκειται για μια τεχνητή πόλη σε μια επιφάνεια 6 τετραγωνικών χιλιομέτρων, κόστους 20 δισεκατομμυρίων ευρώ – όταν θα τελειώσει, άγνωστο ακόμη πότε. Θα είναι και αυτή μια πολύ προχωρημένη έξυπνη πόλη, που, πέρα από τα συνήθη, θα διαθέτει ακόμη και ειδικό πύργο για την απορρόφηση αέρα από ψηλά τον οποίο θα διαχέει στους δρόμους δημιουργώντας ρεύματα και καλύτερες συνθήκες διαβίωσης. Τα αυτοκίνητα θα μένουν στην περιφέρεια και ειδικά οχήματα σε μαγνητικές ράγες θα εξυπηρετούν τον κόσμο έπειτα από ηλεκτρονική κλήση.