Η Τζέιν που δεν χρειάστηκε ποτέ τον Ταρζάν

Αν υπήρχε µια στιγµή που άλλαξε για πάντα τη ζωή της Τζέιν Γκούντολ, αυτή δεν είναι ούτε ο µικρός λούτρινος χιµπαντζής που της έκαναν δώρο οι γονείς της στα 12 ούτε η πρώτη µέρα που βρέθηκε στο Εθνικό Πάρκο Γκόµπε της Τανζανίας. Αυτό που πραγµατικά έδωσε νόηµα στη µέχρι τότε παρατήρηση των χιµπαντζήδων στο φυσικό τους περιβάλλον ήταν ο Ντέιβιντ Γκρέιµπιαρντ και η πρώτη φορά που τον είδε να φτιάχνει µε τα χέρια του εργαλείο για να βρει την τροφή του. Ο εν λόγω χιµπαντζής, ο πρώτος που η Γκούντολ µελέτησε και αυτός που της έδωσε την πρώτη επιτυχία στην έρευνά της, εθεάθη µια µέρα πάνω από µια φωλιά τερµιτών να φτιάχνει µια λεπίδα από γρασίδι προκειµένου να βγάλει τα µικροσκοπικά ζώα από τη φωλιά τους και να τα φάει.

Η ανακάλυψη αυτή οδήγησε τον αρχαιολόγο και παλαιοανθρωπολόγο Λούις Λίκι, τον μέντορα της Γκούντολ και τον άνθρωπο που την έχρισε βοηθό του και την έστειλε στην Τανζανία, να κάνει μια από τις σημαντικότερες παραδοχές στην ιστορία της εξελικτικής επιστήμης. «Τώρα πρέπει να επαναπροσδιορίσουμε τον άνθρωπο ή το εργαλείο ή να δεχθούμε τον χιμπαντζή ως άνθρωπο» είχε πει ο καθηγητής, και μια λαμπρή πορεία για την Γκούντολ είχε μόλις ξεκινήσει.

Αλλά ας πάµε λίγο πιο πίσω. Συγκεκριµένα στην Αγγλία του 1934, όταν ήρθε στον κόσµο ένα κοριτσάκι που έµελλε να αλλάξει τη γνώµη µας όχι µόνο για τους χιµπαντζήδες αλλά και για την ανωτερότητα του ανθρώπινου είδους. Η µικρή Τζέιν αγαπούσε πολύ τα άγρια ζώα και ήθελε να δει πώς κινούνται στο φυσικό τους περιβάλλον. Με την υποστήριξη της µητέρας της αποφάσισε να δουλέψει δύο χρόνια σε οποιαδήποτε δουλειά µπορούσε, από σερβιτόρα µέχρι γραµµατέας, για να µαζέψει χρήµατα και να ταξιδέψει στην Κένυα, όπου έµενε µια φίλη της.

Από εκεί βρέθηκε στο γραφείο του καθηγητή Λίκι, ο οποίος εντυπωσιάστηκε από τη θέλησή της, την ερωτεύτηκε παράφορα αλλά και δεν σταµάτησε να τη στηρίζει παρότι εκείνη δεν ανταποκρίθηκε ποτέ στα αισθήµατά του. Ο Λίκι την έστειλε ως βοηθό του στο Γκόµπε της Τανζανίας και η ζωή της Τζέιν στο εξής διέγραψε παράλληλες πορείες µε τα αγαπηµένα της θηλαστικά.

Η ίδια αφιερώθηκε στο να µελετήσει κάτι που ουδείς άλλος είχε σκεφτεί έως τότε: τους χιµπαντζήδες στο φυσικό τους περιβάλλον. Και µπορεί σήµερα να ξέρουµε τη σχέση τους µε τους ανθρώπους, αλλά το 1960 κανείς δεν πίστευε ότι κάποιο ζώο µπορούσε να φτιάχνει εργαλεία, να έχει πειθαρχία, κοινωνική ζωή και συναισθήµατα.

Το κορίτσι µε την ξανθιά αλογοουρά ταλαιπωρήθηκε πολύ να γίνει αποδεκτό από την τότε επιστηµονική κοινότητα, αλλά και από τους εκδότες του «National Geographic». Της ζητούσαν επίµονα να στείλουν φωτογράφο για να απαθανατίσει τη ζωή των χιµπαντζήδων και έπειτα από δεκάδες αρνήσεις εκείνη συµφώνησε µόνο όταν της έδωσαν χρήµατα για να συνεχίσει την έρευνά της.

Στις 25 Αυγούστου του 1962 ο φωτογράφος Χιούγκο βαν Λόικ βρέθηκε στο Πάρκο Γκόµπε –Χριστούγεννα του 1964 παντρεύτηκε την Γκούντολ. Μαζί έβγαλαν µερικές από τις πιο εµβληµατικές φωτογραφίες στην ιστορία του περιοδικού. Το 1965 η Γκούντολ έγινε ευρέως γνωστή µε το ντοκιµαντέρ «Miss Goodall and the Wild Chimpanzees», το οποίο η ίδια δεν είχε δει για χρόνια. Οπως αποκάλυψε πολύ αργότερα, στα γυρίσµατα επανέλαβε απλώς ό,τι έκανε τους πρώτους έξι µήνες της µελέτης της, µε πολλά πλάνα να είναι στην ουσία στηµένα. Το ντοκιµαντέρ γνώρισε τεράστια επιτυχία, ωστόσο η Τζέιν και ο Χιούγκο δεν έµειναν απόλυτα ευχαριστηµένοι. Η σκηνή στην οποία η Τζέιν έλουζε τα µαλλιά της –έγινε έξαλλη που τελικά δεν κόπηκε στο µοντάζ –λατρεύτηκε από τους θεατές. Τα φώτα ήταν πλέον στραµµένα περισσότερο σε εκείνη και λιγότερο στην έρευνα.

Από το 1965 µέχρι σήµερα έχουν περάσει 52 χρόνια, ωστόσο η διεθνώς αναγνωρισµένη πρωτευοντολόγος και Αγγελιοφόρος Ειρήνης του ΟΗΕ παραµένει αφοσιωµένη στον σκοπό της. Από εκείνο το πρώτο ντοκιµαντέρ µέχρι σήµερα έχουν µεσολαβήσει 40 ταινίες και δεκάδες οµιλίες, διαλέξεις, επιστηµονικά κείµενα και άρθρα σε εφηµερίδες. Πριν από µερικές εβδοµάδες, στις 20 Οκτωβρίου, κυκλοφόρησε ένα ακόµη ντοκιµαντέρ του «Νational Geographic» µε τίτλο «Jane», το οποίο αξιοποιεί υλικό άνω των 100 ωρών που δεν είχε δει ποτέ το φως της δηµοσιότητας.

«Η πρώτη κυρία της φύσης», όπως την αποκαλούν, είναι σήµερα 83 ετών και 300 ηµέρες τον χρόνο ταξιδεύει σε όλον τον κόσµο µεταφέροντας το µήνυµά της στην επόµενη γενιά. Σκοπός της είναι να µιλήσει όσο το δυνατόν περισσότερο για την περιβαλλοντική κρίση και τις απειλές που αντιµετωπίζουν οι χιµπαντζήδες. Στα 90 λεπτά που διαρκεί το νέο ντοκιµαντέρ, βλέπουµε την Γκούντολ να παρατηρεί, να γοητεύεται, να ερωτεύεται, να µεγαλώνει το παιδί της, να χωρίζει τελικά από τον Χιούγκο βαν Λόικ, αλλά κυρίως να πραγµατοποιεί το όνειρό της.

Μια γυναίκα η οποία έγινε το 8o άτοµο στην ιστορία των πανεπιστηµίων που πήρε διδακτορικό το 1965 από το Κέιµπριτζ χωρίς να έχει προηγηθεί άλλο πτυχίο, που ίδρυσε το 1977 το Ινστιτούτο Τζέιν Γκούντολ –το οποίο συνεχίζει τις επιστηµονικές µελέτες –και το Roots & Shoots, που πραγµατοποιεί εκπαιδευτικά προγράµµατα για παιδιά και νέους από 100 χώρες. Πάνω από όλα, µια γυναίκα που ανακάλυψε ότι το µόνο που διαφοροποιεί τους χιµπαντζήδες από τους ανθρώπους –µε 98,64% κοινό DNA –είναι η πολύπλοκη γλώσσα µας.

* Δημοσιεύθηκε στο BHmagazino την Κυριακή 12 Νοεμβρίου 2017.