Χαζίμ Σάφι: Γεννημένος καρδιοχειρουργός

Αντεπιστέλλον μέλος της Ακαδημίας Αθηνών είναι από την περασμένη Τρίτη ο ιρακινής καταγωγής αμερικανός καρδιοχειρουργός Χαζίμ Σάφι (Hazim Safi). Το ΒΗΜΑ-Science παρακολούθησε την τελετή υποδοχής και μίλησε με τον διακεκριμένο γιατρό που ειδικεύεται στη χειρουργική των αορτικών ανευρυσμάτων, η οποία χωρίς τη συμβολή του θα ήταν πιθανότατα πολύ διαφορετική.

Στις μέρες μας, έχουμε συνηθίσει στην ιδέα ότι η σύγχρονη καρδιοχειρουργική ανταποκρίνεται σε όλες τις προκλήσεις. Μια ιδέα που εν πολλοίς περιγράφει όντως την πραγματικότητα. Ωστόσο, υπάρχουν πεδία που παραμένουν δύσκολα και για τα οποία οι προσπάθειες βελτίωσης είναι συνεχείς. Σε αυτή την κατηγορία ανήκουν οι σύνθετες αορτικές παθήσεις και ειδικότερα τα θωρακοκοιλιακά ανευρύσματα, τα οποία παραμένουν ακόμη και στις μέρες μας μια χειρουργική πρόκληση.

Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή: η αορτή είναι το κεντρικό αγγείο του σώματός μας. Εκφύεται πάνω από την αορτική βαλβίδα στην αριστερή κοιλία της καρδιάς και διατρέχει ολόκληρο σχεδόν τον κορμό ώσπου να διαχωριστεί στις λαγόνιες αρτηρίες. Διά μέσου αυτής το οξυγονωμένο αίμα από την καρδιά διοχετεύεται σε ολόκληρο τον οργανισμό, καθώς από αυτή ξεκινούν όλες οι υπόλοιπες μεγάλες αρτηρίες. Ο κομβικός ρόλος της αορτής στην αιματική κυκλοφορία σημαίνει ότι οι βλάβες της μπορούν δυνητικά να επηρεάσουν όλα τα συστήματα του οργανισμού.

Τα ανευρύσματα είναι μια από τις παθήσεις της αορτής. Με τον όρο «ανεύρυσμα» οι γιατροί περιγράφουν την τοπική διάταση των τοιχωμάτων των αγγείων, η οποία είναι αποτέλεσμα κακώσεων στα συγκεκριμένα σημεία. Ανάλογα με τη θέση και την έκτασή τους, τα ανευρύσματα της αορτής μπορούν να είναι πολύ επικίνδυνα, καθώς η ρήξη τους μπορεί να επιφέρει ακόμη και τον θάνατο. Η χειρουργική αποκατάσταση των ανευρυσμάτων της αορτής, η οποία είναι η ενδεδειγμένη θεραπευτική παρέμβαση, αποτελεί ίσως μια από τις δυσκολότερες χειρουργικές επεμβάσεις. Οχι τόσο επειδή η αποκατάσταση του αγγείου αυτή καθαυτήν είναι δύσκολη (ο χειρουργός απομακρύνει το τμήμα της αορτής που έχει υποστεί κακώσεις και το αντικαθιστά με ένα μόσχευμα), αλλά επειδή κατά τη διάρκεια της επέμβασης υπάρχει μεγάλος κίνδυνος ελλιπούς αιμάτωσης και κατά συνέπεια καταστροφής ζωτικών οργάνων. Είναι χαρακτηριστικό ότι στο όχι και τόσο μακρινό παρελθόν σχεδόν οι μισοί από τους ασθενείς έβγαιναν από το χειρουργείο με νεφρική ανεπάρκεια ή παραπληγία (αδυναμία κίνησης των κάτω άκρων) εξαιτίας της παρατεταμένης υποξίας των νεφρών ή του νωτιαίου μυελού αντιστοίχως.

Αυτό το μείζον πρόβλημα βάλθηκε να επιλύσει ο νεαρός γιατρός Χαζίμ Σάφι όταν εντάχθηκε στην ομάδα του θρυλικού καρδιοχειρουργού Μάικλ ΝτιΜπέικι (Michael DeBakey, 1908-2008), στο Ιατρικό Κολέγιο Baylor στο Χιούστον του Τέξας. Η προσωπικότητα του χαρισματικού ΝτιΜπέικι, ο οποίος έχει αφήσει ανεξίτηλη σφραγίδα στην καρδιοχειρουργική, προσέλκυε πάντοτε τους καλύτερους γιατρούς. Ανάμεσά τους και ο Στάνλεϊ Κρόφορντ (Stanley Crawford, 1922-1992) o οποίος, μεταξύ άλλων, είχε κατηγοριοποιήσει τα ανευρύσματα με τρόπο που επέτρεπε να εκτιμηθεί η επικινδυνότητά τους. Δεν είναι λοιπόν περίεργο που ο κ. Σάφι υιοθέτησε τη ρήση του Νεύτωνα «αν μπόρεσα να δω μακριά, είναι επειδή στεκόμουν σε ώμους γιγάντων» στην αρχή της ομιλίας του.

Μπορεί πράγματι το περιβάλλον της σχολής του Χιούστον να συνέβαλε στο να ανθήσει ο νεαρός χειρουργός, αλλά είναι βέβαιο ότι και εκείνος δικαίωσε τους δασκάλους του. Πατώντας λοιπόν στη δική τους εμπειρία, ο Σάφι ανέπτυξε χειρουργικά πρωτόκολλα που ακολουθούνται σήμερα διεθνώς.

Οπως όμως εξήγησε κατά τη διάρκεια της ομιλίας του ο αμερικανός χειρουργός, κομβικής σημασίας για την προστασία των νεφρών και της σπονδυλικής στήλης είναι η υποστήριξη του ασθενούς κατά τη διάρκεια της επέμβασης, η οποία επιτυγχάνεται με τη λήψη των παρακάτω τριών μέτρων: πρώτον, με μερική παράκαμψη της αιματικής κυκλοφορίας και αιμάτωση της περιφέρειας, δεύτερον, με τη μείωση των μεταβολικών απαιτήσεων του ασθενούς, ο οποίος ψύχεται στους 32 βαθμούς Κελσίου, και, τρίτον, με την παροχέτευση του εγκεφαλονωτιαίου υγρού (το οποίο βεβαίως στη συνέχεια επαναδημιουργείται).

Αντιλαμβάνεται κανείς ότι τα παραπάνω σημαίνουν ότι το ερευνητικό έργο του καθηγητή Σάφι έχει υπάρξει εξίσου σημαντικό με τις επεμβάσεις που πραγματοποιεί. Αξίζει δε να σημειωθεί ότι η προσπάθεια για την ολοένα και καλύτερη έκβαση των επεμβάσεων της αορτής είναι συνεχής. Τα ποσοστά επιπλοκών στο νοσοκομείο του δεν ξεπερνούν σήμερα το 4% για τις δυσκολότερες των περιπτώσεων, ενώ για τις λιγότερο περίπλοκες τα ποσοστά είναι κάτω του 2%.

Κατά τη διάρκεια της ομιλίας του, ο αμερικανός γιατρός εξήρε και το έργο δύο ελλήνων συναδέλφων του. Αφενός αναφέρθηκε στα αορτικά μοσχεύματα που ονομάζονται S, από το πρώτο γράμμα του επωνύμου τού ακαδημαϊκού Γρηγορίου Σκαλκέα, ο οποίος τα σχεδίασε την εποχή που μαθήτευε κοντά στον ΝτιΜπέικι, και αφετέρου στον δικό του μαθητή, τον καρδιοχειρουργό Δημήτρη Ηλιόπουλο, με τον οποίο ανέπτυξε τα πρωτόκολλα προστασίας των νεφρών και της σπονδυλικής στήλης.

Μετά το πέρας της τελετής ρωτήσαμε τον καθηγητή Σάφι, για το μέλλον της θεραπείας των ανευρυσμάτων, πολύ περισσότερο δε για τις πιθανές θεραπείες που θα μπορούσαν να προκύψουν από τη γνώση των γενετικών παραγόντων που προδιαθέτουν για τη δημιουργία τους. Παρά το γεγονός ότι από το εργαστήριό του έχουν εντοπιστεί γονίδια των οποίων οι μεταλλάξεις συμβάλλουν στη δημιουργία ανευρυσμάτων, ο κ. Σάφι δήλωσε επιφυλακτικός, σημειώνοντας ότι το πεδίο της γονιδιακής θεραπείας είναι ακόμη στα σπάργανα. Με άλλα λόγια, εκείνος φαίνεται πως προτιμά το νυστέρι του!