Πλήρης αποφλοίωση του λόγου

Ψηφιακό μυθιστόρημα με CD

Φιλολογική επιμέλεια-επίμετρο Κωστής Δανόπουλος

Εστία

σελ. 133, τιμή 12 ευρώ

Τρία κείμενα περιλαμβάνει το καινούργιο βιβλίο του Θανάση Βαλτινού. Το ένα είναι το δοκίμιο «Ουροβόρος όφις», όπου ο συγγραφέας μιλάει για τις προφορικές καταβολές της λογοτεχνίας, εκθειάζοντας την ξεχασμένη (αν όχι και οριστικά χαμένη) τους δύναμη. Το άλλο είναι το διήγημα «Κάσια Φράγκου. Μικρό ιστορικό», όπου και η επιγραμματική ιστορία μιας μοναχικής νέας γυναίκας που θα φύγει γρήγορα από τη ζωή. Το τρίτο κείμενο είναι το μεταγραμμένο περιεχόμενο ενός απομαγνητοφωνημένου δίσκου, όπου η ιστορία της Κάσσιας (με δύο πλέον σίγμα) αποκτά μεγαλύτερη έκταση και διάρκεια, συμπληρωμένη από τα ηχητικά της συμφραζόμενα: ερωτικά ψιθυρίσματα και ερωτικές κραυγές ή εξομολογήσεις, θόρυβοι από μαχαιροπίρουνα και ποτήρια κατά τη διάρκεια ενός ερωτικού γεύματος, διάλογοι μεταξύ διαφόρων προσώπων (εδώ παίρνει μέρος και ο ίδιος ο Βαλτινός), αποσπάσματα από ραδιοφωνικές εκπομπές, κλάξον από διερχόμενα αυτοκίνητα (μαζί με τον βόμβο των αεροπλάνων), δελτία προαγγελιών για ναυτιλλομένους, ακούσματα εκκλησιαστικών χορωδιών, αναζητήσεις του Ερυθρού Σταυρού, φωνές εφημεριδοπωλών, καθώς και ποικίλα σιωπηρά διάκενα. Ολα αυτά βεβαίως θα επαναφέρουν πάραυτα το ζήτημα της προφορικότητας, υποδεικνύοντας όχι μόνο τον τρόπο με τον οποίο ο προφορικός λόγος έχει τη δυνατότητα να ανακτήσει την αμιγώς ηχητική του διάσταση, αλλά και τον δρόμο μέσα από τον οποίο μπορεί να ενεργοποιήσει τη θεατρική του προέκταση και λειτουργία.

Στο κείμενο του απομαγνητοφωνημένου ψηφιακού δίσκου (κυκλοφόρησε για πρώτη φορά σε ιδιωτική έκδοση το 1991 μαζί με ένα φυλλάδιο που περιείχε και τις τρεις προαναφερθείσες ενότητες), θα δούμε πως δίπλα στην Κάσσια θα σταθεί και μια δεύτερη γυναίκα, η Αλεξάνδρα, που θα αναδιπλασιάσει τα λόγια και τα αισθήματά της με ελάχιστες πλην τονικά εμφανώς αποστασιοποιημένες παραλλαγές. Οποια από τις δύο γυναίκες πάντως κι αν παρακολουθήσουμε, το αποτέλεσμα δεν αλλάζει: μια ιστορία μοναξιάς, μοιραίας απόσπασης από τον κόσμο και δυσθεώρητου υπαρξιακού κενού που θα οδηγήσει (νωρίτερα ή αργότερα) στην αυτοκατάργηση και στον αφανισμό.

Με το Ημερολόγιο της Αλοννήσου, που επικοινωνεί υπογείως με πολλά έργα του Βαλτινού –Συναξάρι Ανδρέα Κορδοπάτη (1964), Μπλε βαθύ, σχεδόν μαύρο (1986), Στοιχεία για τη δεκαετία του ’60 (1989), Θα βρείτε τα οστά μου υπό βροχήν (1992), Ημερολόγιο 1836-2011 (2001), Ορθοκωστά (1994), Ανάπλους (2012), Επείγουσα ανάγκη ελέου (2012) -, το πάγιο αίτημα για την ανάκαμψη της προφορικότητας αγγίζει τα όριά του. Σε ένα αφηγηματικό τοπίο από το οποίο λάμπουν διά της απουσίας τους ο μύθος και η πλοκή, κι όπου η κοινωνικοπολιτική πραγματικότητα (ένα έκπτωτο εξωτερικό συμβάν) έχει πλέον κυριαρχηθεί από την ατομική μονάδα (όπως εύστοχα παρατηρεί στο επίμετρο της έκδοσης ο Κωστής Δανόπουλος), ο συγγραφέας βάζει ως ισότιμους παράγοντες της ασπόνδυλης δράσης του όλα τα ακουστικά της συμπαρομαρτούντα, οποιονδήποτε απρόκλητο ήχο έρχεται να την περιβάλει, οιοδήποτε ασυντόνιστο στοιχείο τυχαίνει να παρεμβληθεί στην ανάπτυξή της.

Πρόκειται για το συνολικό έργο τέχνης του Βάγκνερ αλλά και για την επιτομή του μοντερνισμού, την πολυδιακηρυγμένη συναισθησία, που διευκολύνει μια αίσθηση να ερεθίσει ή να συλλειτουργήσει με μια άλλη (βλέπουμε ήχους ή ακούμε χρώματα). Πρόκειται, ωστόσο, παράλληλα (κι αυτό είναι το σημαντικότερο επίτευγμα του Βαλτινού) και για την πλήρη αποφλοίωση του λόγου, για την απογύμνωσή του σε μηδενικό βαθμό: για την υπαγωγή του σε ένα πεδίο όπου τα πάντα είναι ή γίνονται ικανά να ξεκινήσουν από την αρχή. Είναι κάτι που θα συνειδητοποιήσουμε και θα συναισθανθούμε με τη σειρά μας πλήρως μόνο αν μαζί με την ανάγνωση των κειμένων ακούσουμε προσεκτικά και το CD που συνοδεύει το βιβλίο.