Πριν από μερικούς μήνες είχα την τύχη να επισκεφθώ ένα δημόσιο αμερικανικό σχολείο στο Μαϊάμι της πολιτείας Φλόριντα των ΗΠΑ. Δεν ήταν ένα συνηθισμένο δημόσιο σχολείο αλλά ένα ελληνικό charter school. Πρόκειται για δημόσιο σχολείο τα οποίο όμως έχει την ευελιξία να μπορεί να διαμορφώνει σε σημαντικό βαθμό το πρόγραμμα διδασκαλίας του. Το σχολείο ονομάζεται Archimedean Academy: a Conservatory for Mathematics and the Greek Language. Η εκπαιδευτική του φιλοσοφία και πρακτική στηρίζεται στη συνδυασμένη διδασκαλία των μαθηματικών και της ελληνικής γλώσσας. Μέσα σε λίγα χρόνια λειτουργίας το σχολείο κατάφερε να κερδίσει μια θέση μεταξύ των κορυφαίων εκπαιδευτηρίων, δημόσιων και ιδιωτικών, στις ΗΠΑ. Οι περισσότεροι μαθητές είναι μη ελληνικής καταγωγής και παιδιά φτωχών οικογενειών από υποβαθμισμένες περιοχές του Μαϊάμι. Οι απόφοιτοι του σχολείου γίνονται κάθε χρόνο δεκτοί σε κορυφαία πανεπιστήμια όπως Princeton, Harvard, Yale, Duke κ.α. ενώ μιλούν πλέον πολύ καλά ελληνικά, αγαπούν την ελληνική παιδεία και την Ελλάδα. Πως όμως άρχισε αυτό το επιτυχές εκπαιδευτικό πείραμα;

Ο Μικρασιάτης οραματιστής

Η ιδέα και η πρωτοβουλία για την ίδρυση ελληνικού σχολείου στο Μαϊάμι ξεκίνησε από τον Γιάννη Χαραλαμπίδη. Παιδί προφύγων από την Προύσα της Μικράς Ασίας, γεννημένος στην πόλη Συρακούσες της πολιτείας Νέας Υόρκης, ο Χαραλαμπίδης επισκέφθηκε για πρώτη φορά την Ελλάδα το 1954. Αυτή η επίσκεψη επηρέασε βαθύτατα την συνείδησή του, όπως συγκινημένος μου ανέφερε ο γιος του Αλέκος. Από την Νέα Υόρκη μετακόμισαν οικογενειακώς στο Μαϊάμι όπου εκεί ο Χαραλαμπίδης γνώρισε την μέλλουσα συζυγό του, η οποία είχε διαφύγει από την Κούβα του Κάστρο το 1959. Όταν την δεκαετία του 1970 απέκτησε πλέον δύο παιδιά, ο Χαραλαμπίδης άρχισε να αντιμετωπίζει το γνωστό δίλημμα που αντιμετώπιζαν πολλοί μετανάστες Έλληνες γονείς στις ΗΠΑ. Η λειτουργία του ελληνικού σχολείου το σαββατοκύριακο θα ήταν αρκετή για να μάθουν τα παιδιά την ελληνική γλώσσα; Μετά από μια εξαντλητική εβδομάδα μαθημάτων στο αμερικανικό σχολείο αρκετά παιδιά μεταναστών δεν επιθυμούσαν να αφιερώσουν το σαββατοκύριακό τους για να μάθουν ελληνικά. Προτιμούσαν να ασχολούνται με αθλητικές δραστηριότητες. Έτσι πολλά από αυτά τα παιδιά σταδιακά αποκόπηκαν από τις ελληνικές τους ρίζες. Για αυτό άλλωστε ένα σημαντικό τμήμα της ελληνικής κοινότητας του Μαϊάμι δεν μιλά πλέον ελληνικά.

Ο Χαραλαμπίδης συνειδητοποίησε ότι η λύση στο πρόβλημα της διατήρησης της ελληνικής γλώσσας στις ΗΠΑ θα ήταν η δημιουργία σχολείων που θα παρείχαν και διδασκαλία της ελληνικής, ανάμεσα και σε άλλες γλώσσες, ώστε αυτό να μην θεωρείται βάρος για τους μαθητές, αλλά μια φυσιολογική εκπαιδευτική διαδικασία. Έτσι από την δεκαετία του 1970 άρχισε να κάνει προσπάθειες για την δημιουργία ενός τέτοιου σχολείου. Προσπάθησε αρχικά να πείσει τις ηγεσίες των παραδοσιακών ελληνοαμερικανικών θεσμών για την χρησιμότητα του σχολείου χωρίς όμως καμμία ανταπόκριση. Μετά από πολυετείς προσπάθειες και απορρίψεις κατάφερε να συγκροτήσει μια επιτροπή για την ίδρυση ενός ελληνικου σχολείου στο Μαϊάμι. Όμως, λόγω του περιορισμένου αριθμού Ελλήνων, έπρεπε να σκεφτεί τρόπους ώστε το σχολείο να είναι ελκυστικό και για μη Έλληνες της περιοχής.

Η λύση προέκυψε όταν γνώρισε τον Έλληνα καθηγητή μαθηματικών στο Διεθνές Πανεπιστήμιο της Φλόριντα, Γεώργιο Καυκούλη. Ο τελευταίος, βλέποντας τις αδυναμίες των αμερικανών φοιτητών του στο πανεπιστήμιο, πίστευε πως τα αμερικανικά δημόσια σχολεία έπρεπε να ενισχύσουν την διδασκαλία των μαθηματικών. Αν ένα σχολείο ήταν καλό στη διδασκαλία των μαθηματικών τότε όλο και περισσότεροι γονείς θα ήθελαν να στείλουν τα παιδιά τους να φοιτήσουν σε αυτό. Έτσι γεννήθηκε η ιδέα το υπό ίδρυση ελληνικό σχολείο να εστιάζει στη συνδυασμένη διδασκαλία μαθηματικών και ελληνικών.
Εν τω μεταξύ το σχολείο του σαββατοκύριακου που διαχειριζόταν η εκκλησία είχε οδηγηθεί σε πλήρη παρακμή μιας και ελάχιστα παιδιά συμμετείχαν. Έτσι ο Χαραλαμπίδης, επιθυμώντας να ενισχύσει και την τοπική ελληνορθόδοξη εκκλησία, ζήτησε το νέο σχολείο να στεγαστεί καταρχήν στις εγκαταστάσεις της. Έτσι η εκκλησία θα αύξανε τα έσοδά της από ενοίκια αλλά και θα ενισχυόταν από την αυξημένη συμμετοχή νέων μαθητών. Δυστυχώς όμως η τοπική εκκλησιαστική επιτροπή απέρριψε το αίτημα του. Οι σχολικές τάξεις της εκκλησίας παρέμειναν άδειες και σκονισμένες…

Εκπαιδευτικό θαύμα

Παρά τις αντιξοότητες το σχολείο άρχισε να λειτουργεί το 2002 στον δεύτερο όροφο ενός παλιού κτηρίου όπου πριν στεγάζονταν γραφεία. Είχε μόνο 60 μαθητές από το νηπιαγωγείο μέχρι και την δεύτερη τάξη του δημοτικού. Από το δεύτερο έτος της λειτουργίας του το σχολείο ήταν μεταξύ των πιο επιτυχημένων της Φλόριντα στη διδασκαλία των μαθηματικών. Έτσι η φήμη του εξαπλώθηκε γρήγορα και ο αριθμός των γονέων που επιθυμούσαν να εγγράψουν τα παιδιά τους εκτινάχθηκε. Υπό την ηγεσία και καθοδήγηση του μαθηματικού Καυκούλη, το σχολείο έγινε γρήγορα ένα περιζήτητο εκπαιδευτικό κέντρο. Κάθε χρόνο επεκτεινόταν και έφτασε σήμερα να διαθέτει ολοκληρωμένες τάξεις από το νηπιαγωγείο μέχρι και το λύκειο. Οι γονείς επιθυμούν να στέλνουν τα παιδιά τους εκεί γιατί γνωρίζουν ότι θα μάθουν καλά μαθηματικά και θα έχουν μια επιτυχή σταδιοδρομία στις επιστήμες και σε ότι άλλο επιλέξουν να κάνουν. Λιγότερο από το 10% των μαθητών του είναι ελληνικής καταγωγής. Οι περισσότεροι μαθητές προέρχονται από μη προνομιούχες ομάδες και φτωχές οικογένειες ακόμα και πρόσφατων μεταναστών από διάφορα μέρη του κόσμου. Κεντρική επιδίωξη του σχολείου είναι η καλλιέργεια της κριτικής σκέψης μέσω της διδασκαλίας μαθηματικών (στα ελληνικά και αγγλικά), της ελληνικής γλώσσας αλλά και της φιλοσοφίας. Επιπλέον διδάσκονται για δυόμιση ώρες την ημέρα και διάφορα μαθήματα στα ελληνικά. Έτσι οι μαθητές αποκτούν πολύ καλή γνώση της ελληνικής γλώσσας, της ιστορίας και του πολιτισμού.

Είχα την ευκαιρία να παρακολουθήσω διδασκαλία μαθηματικών στα ελληνικά σε τάξη του γυμνασίου. Ο καθηγητής ήταν από την Ελλάδα ενώ στη συγκεκριμένη τάξη δεν υπήρχε ούτε ένας μαθητής ελληνικής καταγωγής. Ήταν συγκινητικό να παρακολουθεί κανείς τα παιδιά να απαντούν στις ερωτήσεις του καθηγητής τους στα ελληνικά και μάλιστα σε ζητήματα περίπλοκων μαθηματικών θεωρημάτων. Όμως η έκπληξη δεν σταματά στα μαθηματικά. Κατά την διάρκεια του μαθήματος της γυμναστικής διδάσκονται, ανάμεσα στα άλλα, ελληνικά τραγούδια και χοροί. Μια πληθώρα μαθητών από διαφορετικές κουλτούρες πιάνονται χέρι χέρι, χορεύουν και τραγουδούν στα ελληνικά!
Σήμερα το σχολείο έχει 1200 μαθητές από την πρώτη δημοτικού μέχρι την τρίτη λυκείου, ενώ λόγω της φήμης και της αποτελεσματικότητάς του έχει και μακρά λίστα αναμονής μαθητών που επιθυμούν να εγγραφούν. Πριν το ξέσπασμα της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα, το ελληνικό υπουργείο παιδείας χρηματοδοτούσε την αποστολή είκοσι δύο δασκάλων. Σήμερα είναι λιγότεροι από πέντε. Παρόλα αυτά το πρόγραμμα ελληνομάθειας έχει υψηλά ποσοστά επιτυχίας. Επιπλέον το σχολείο έχει λάβει πολλές και σημαντικές διακρίσεις και αναγνωρίσεις από αμερικανικές εκπαιδευτικές υπηρεσίες και οργανισμούς.

Από το 2003 μέχρι και σήμερα το δημοτικό σχολείο βαθμολογείται από την αρμόδια κρατική επιτροπή είτε ως πρώτο, δεύτερο ή τρίτο στην περιοχή του Μαϊάμι. Το σχολείο συνολικά βρίσκεται στην πρώτη δεκάδα των κορυφαίων σχολείων στην πολιτεία της Φλόριντα, ο πληθυσμός της οποίας είναι 18.000.000. Σε σχετική λίστα που δημοσίευσε η εφημερίδα Washington Post, το λύκειο του ελληνικού σχολείου του Μαϊάμι κατατάσσεται μεταξύ των 20 κορυφαίων λυκείων, δημοσίων και ιδιωτικών, των ΗΠΑ. Οι μαθητές του έχουν κερδίσει πολλές διακρίσεις σε μαθηματικούς και επιστημονικούς διαγωνισμούς σε ολόκληρη την πολιτεία, ενώ το σχολείο έχει κερδίσει αναγνωρίσεις και διακρίσεις από το υπουργείο παιδείας των ΗΠΑ. Το 2015, σχεδόν το 22% των αποφοίτων του λυκείου έγιναν δεκτοί στα δέκα κορυφαία ιδιωτικά και δημόσια πανεπιστήμια των ΗΠΑ ξεπερνώντας ακόμα και τα ιδιωτικά σχολεία της πολιτείας. Επιπλέον το μεγαλύτερο ποσοστό των αποφοίτων εισάγεται σε κάποιο πανεπιστημιακό ίδρυμα της χώρας. Πρόσφατα το σχολείο έλαβε μια ειδική αναγνώριση από τον αρμόδιο οργανισμό SACS (Southern Association of Colleges and Schools) που του επιτρέπει να ανοίξει αναγνωρισμένα παραρτήματα σε όλη την επικράτεια των ΗΠΑ! Αυτή η αναγνώριση αυξάνει την φήμη και την αξιοπιστία του σχολείου μεταξύ των πανεπιστημίων της χώρας αλλά και μεταξύ των γονέων. Η εκπαιδευτική του λειτουργία παράγει χιλιάδες νέους, μορφωμένους αμερικανούς φιλέλληνες οι οποίοι γίνονται παραγωγικά μέλη της αμερικανικής κοινωνίας. Τα οφέλη για τους Έλληνες και την Ελλάδα είναι προφανή…


Η ελληνική παιδεία ως διεθνές αγαθό

Όλοι οι εμπλεκόμενοι κερδίζουν από την ύπαρξη αυτού του μοναδικού εκπαιδευτικού ιδρύματος το οποίο θα μπορούσε να αποτελέσει έμπνευση και για την ανάληψη παρόμοιων ελληνικών πρωτοβουλίων στα Βαλκάνια, στην ανατολική Μεσόγειο και στον παρευξείνιο χώρο. Με την συνεργασία επαγγελματιών της ιδιωτικής εκπαίδευσης και την στήριξη της πολιτείας, είναι εφικτή η ίδρυση ενός δικτύου ελληνικών εκπαιδευτηρίων σε διάφορες χώρες. Προσαρμόζοντας το μοντέλο του ελληνικού σχολείου του Μαϊάμι στα δεδομένα της περιοχής μας, τα σχολεία αυτά μπορούν να γίνουν brand names που θα έλκουν χιλιάδες μαθητές. Μέσα από την εκπαίδευση μπορούμε σε λίγα χρόνια να δημιουργήσουμε παραγωγικούς, κοσμοπολίτικους και φιλικούς σε εμάς πληθυσμούς που μιλούν και ελληνικά. Η εκπαίδευση είναι μια επένδυση με μεγάλο εύρος που αποδίδει πολλαπλά και σε βάθος χρόνου. Δεν είναι σαν τις τράπεζες που όταν καταρρέουν και αποσύρονται παύει και η όποια επιρροή… Η παιδεία μας ακολουθεί μέχρι το τέλος της ζωής μας. Πρόκειται για μια «ρεαλιστική ουτοπία», αρκεί να την πιστέψουμε και να δουλέψουμε με πάθος. Άλλωστε και ο μικρασιάτης Γιάννης Χαραλαμπίδης ξεκίνησε ολομόναχος και είχε απέναντί του πολλούς. Όμως νίκησε. Αν ζούσε σήμερα θα ήταν υπερήφανος για το σχολείο των ονείρων του. Το παράδειγμα και η οραματική του διάθεση αποτελούν έμπνευση για όσους αγαπούν την ελληνική παιδεία και πιστεύουν στη διεθνοποίησή της.

Ο Νίκος Κ. Μιχαηλίδης είναι διδάκτορας ανθρωπολογίας του πανεπιστημίου