Τι είπαν, τι συμφώνησαν Τσίπρας – Τραμπ

Σε περιπτώσεις όπως η επίσκεψη του Αλέξη Τσίπρα στις Ηνωμένες Πολιτείες, η λογική του «άσπρου-μαύρου» σπανίως ισχύει και ακόμα σπανιότερα αποδίδει την πραγματικότητα. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η «διπλωματικά άκομψη» αποστροφή Τραμπ περί της αναβάθμισης των F-16 επισκίασε τα όποια οφέλη προέκυψαν από την επίσκεψη του Πρωθυπουργού στην Ουάσιγκτον και τις συναντήσεις του τόσο με τον Ντόναλντ Τραμπ όσο και με τον αντιπρόεδρο Μάικ Πενς. Από την άλλη πλευρά όμως, δεν μπορεί να αγνοηθεί το γεγονός ότι ο κ. Τσίπρας συνάντησε, μέσα σε σχεδόν έναν χρόνο, τόσο τον νυν όσο και τον πρώην αμερικανό πρόεδρο Μπαράκ Ομπάμα.

Αναμφίβολα, η αμερικανική πλευρά προσήλθε σε αυτές τις συνομιλίες με σαφή προσανατολισμό και δίνοντας έμφαση σε δύο σημεία: πρώτον, στην ενίσχυση της αμυντικής/στρατιωτικής συνεργασίας και, δεύτερον, στην προώθηση των ενεργειακών σχεδίων και projects που θεωρεί κρίσιμα για την ευρύτερη περιοχή της Νοτιοανατολικής Ευρώπης.

Από εκεί και πέρα, θα φανεί κατά πόσο η Αθήνα θα αποκομίσει κάποια ουσιαστικά κέρδη από τη μετάβαση του Πρωθυπουργού στις ΗΠΑ. Η επιθυμία του να προβάλει την Ελλάδα ως ελκυστικό επενδυτικό προορισμό θα καθοριστεί όχι από τα λόγια αλλά από την ικανότητα των θεσμών της χώρας να διαμορφώσουν το πλαίσιο εκείνο που θα πείσει υποψήφιους επενδυτές. Σε διαφορετική περίπτωση, οι όποιες επενδύσεις θα ενδυθούν απλώς γεωπολιτικό μανδύα. Και στο πλαίσιο αυτό, οι Αμερικανοί έχουν ήδη αρχίσει να κοιτούν πολύ προσεκτικά την επιθυμία του Πεκίνου να ενισχύσει την επενδυτική παρουσία του στην Ελλάδα. Οσο για το ζήτημα του χρέους, οι ψύχραιμοι αναλυτές επιμένουν ότι η σημερινή αμερικανική κυβέρνηση δεν πρόκειται να αφιερώσει χρόνο σε αυτή την υπόθεση.

Σύμφωνα με κυβερνητικές πηγές, ο κ. Τσίπρας εξέφρασε τόσο στον κ. Τραμπ όσο και στον κ. Πενς την άποψη ότι η Βόρεια Ελλάδα και γενικότερα η χώρα μας μπορεί να αποτελέσει ενεργειακό κόμβο. Η πρόσφατη συμφωνία της ΔΕΠΑ να συμμετάσχει στο επενδυτικό σχήμα για την κατασκευή του πλωτού τερματικού σταθμού επαναεριοποίησης στην Αλεξανδρούπολη, που προωθεί η Gastrade του ομίλου Κοπελούζου, κρίνεται σημαντική. Τούτο δε καθώς φαίνεται να υπάρχει συμφωνία για αγορά επιπλέον ποσοτήτων υγροποιημένου φυσικού αερίου για την περίοδο 2018-2020 από αμερικανικές εταιρείες (Cheniere, Tellurian) που θα ανοίξουν τον δρόμο για εισαγωγές σχιστολιθικού αερίου στην Ευρώπη. Η κίνηση αυτή, σε συνδυασμό με τον αγωγό φυσικού αερίου ΤΑΡ, τον ελληνοβουλγαρικό διασυνδετήριο αγωγό IGB, τη σχεδιαζόμενη κατασκευή ανάλογου κάθετου άξονα από την Ελλάδα προς την πΓΔΜ, κρίνεται απαραίτητη για τη σταδιακή απεξάρτηση των Βαλκανίων και των ανατολικοευρωπαϊκών χωρών από το ρωσικό αέριο, εν όψει και της σύγκρουσης που αναμένεται για την κατασκευή του αγωγού Nord Stream II από τη Ρωσία προς τη Γερμανία.

Στο ευρύτερο επενδυτικό σκέλος, η ελληνική πλευρά αποδίδει μεγάλη σημασία στη σύσταση μιας ομάδας εργασίας υπό τον αμερικανό υπουργό Εμπορίου Γουίλμπουρ Ρος και τον υπουργό Οικονομίας Δημήτρη Παπαδημητρίου για τον συντονισμό των δύο πλευρών. Φαίνεται ότι υπάρχει ενδιαφέρον από συγκεκριμένα ελληνοαμερικανικά επιχειρηματικά συμφέροντα για τα Ναυπηγεία Νεωρίου Σύρου, για επενδύσεις σε δίκτυα οπτικών ινών, αλλά και για ενδεχόμενη αγορά αεροσκαφών της Aegean από την αμερικανική Boeing.

Πολύ σημαντικό κομμάτι των συνομιλιών επικεντρώθηκε στην αμυντική συνεργασία. Παρά τα όσα ορισμένοι επέμεναν να αναπαράγουν περί πενταετούς ανανέωσης της συμφωνίας για τη βάση της Σούδας στις Ηνωμένες Πολιτείες το θέμα αυτό δεν υπήρχε ως τέτοιο στην ατζέντα. Οι Αμερικανοί ικανοποιήθηκαν από την έγκαιρη μονοετή ανανέωση του περασμένου Αυγούστου αλλά και από την κατανόηση ότι μπορούν να προχωρήσουν σε όποια επένδυση κρίνουν αναγκαία για την αναβάθμιση της σπουδαιότερης βάσης της Μεσογείου.

Ηδη από τον περασμένο Αύγουστο έχουν ολοκληρωθεί οι εργασίες για την επέκταση του υποστέγου στάθμευσης αεροσκαφών, των εγκαταστάσεων υγρού οξυγόνου, καθώς του χώρου φόρτωσης μαχητικών αεροσκαφών. Πρόκειται για μια επένδυση που στοίχισε περίπου 13 εκατ. ευρώ και θα επιτρέπει, μεταξύ άλλων, τη στάθμευση ως και πέντε περισσότερων μεταγωγικών αεροσκαφών C-17 και την καλύτερη μεταφορά καυσίμων. Με αμερικανικούς πόρους θα κατασκευαστεί και η υποδομή για ένα αντιμαγνητικό καλώδιο που θα αποκαθιστά τον απομαγνητισμό των αισθητήρων σε πολεμικά πλοία. Το ζήτημα της στάθμευσης μη επανδρωμένων αεροσκαφών (UAVs ή drones) στο γειτονικό αεροδρόμιο του Καστελλίου παραμένει επιθυμία των Αμερικανών, αλλά το ζήτημα έχει άλλου τύπου ευαισθησίες.

Ο «ελέφαντας στο δωμάτιο» για περαιτέρω εμβάθυνση της ελληνοαμερικανικής αμυντικής συνεργασίας είναι η τουρκική αναθεωρητικότητα και παραβατικότητα στο Αιγαίο και στην Ανατολική Μεσόγειο. Ο κ. Τσίπρας έθεσε το ζήτημα στον πρόεδρο Τραμπ, αλλά η αντίδραση του τελευταίου υπήρξε μάλλον χλιαρή. Ο Πρωθυπουργός επέδωσε non paper στον αντιπρόεδρο Πενς για την τουρκική στάση, με τον τελευταίο να κατανοεί πολύ καλύτερα πού θα μπορούσε να οδηγήσει τα πράγματα ο απρόβλεπτος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, αλλά η γενικότερη εντύπωση είναι ότι οι Αμερικανοί θα κινηθούν προσεκτικά έναντι της Αγκυρας σε αυτή τη φάση, καθώς το Πεντάγωνο δεν αγνοεί τη σημασία της βάσης του Ιντσιρλίκ για τις επιχειρήσεις στη Συρία.

Το ζήτημα της ονομασίας των Σκοπίων θεωρείται ότι θα επανέλθει προσεχώς πιο δυναμικά στο προσκήνιο και ήδη κυκλοφορεί σε διπλωματικούς διαδρόμους ότι το όνομα που προωθείται είναι το «Νέα Μακεδονία», χωρίς να υπάρχουν περισσότερες λεπτομέρειες. Οι Αμερικανοί θα ευνοούσαν μια λύση που θα επέτρεπε στην πΓΔΜ να ενταχθεί στο ΝΑΤΟ, αλλά δεν έχουν εκδηλωθεί με σαφήνεια. Δημοσίως, αμερικανοί αξιωματούχοι όπως ο πρέσβης των ΗΠΑ στην Αθήνα Τζέφρι Πάιατ εξαίρουν τον ρόλο που μπορεί να παίξει η Ελλάδα στη Βαλκανική. Η Αθήνα δεν βιάζεται στο θέμα αυτό, καθώς η άποψη που επικρατεί είναι ότι το δυσκολότερο μέτωπο είναι αυτό των σχέσεων με τη Αλβανία, οι οποίες σήμερα βρίσκονται σε σημείο μηδέν.

Η δημόσια δήλωση του προέδρου Τραμπ περί της αναβάθμισης των μαχητικών αεροσκαφών F-16 της ελληνικής Πολεμικής Αεροπορίας ξένισε πολλούς. Η πραγματικότητα είναι ότι είναι σπάνιο για έναν πρόεδρο των Ηνωμένων Πολιτειών να αναδεικνύει τόσο έντονα μια επιχειρηματική συμφωνία, αλλά δεν πρέπει να λησμονείται ότι ο πρόεδρος Τραμπ μοιάζει να κινείται, σε πολλά ζητήματα, με μια καθαρά επιχειρηματική λογική. Σύμφωνα με ορισμένες πηγές, ίσως δεν έπρεπε να δώσει τόση έμφαση στη δημιουργία θέσεων εργασίας στις Ηνωμένες Πολιτείες, αλλά να επισημάνει και το γεγονός ότι το μεγαλύτερο κομμάτι αυτής της εργασίας θα πραγματοποιηθεί στην Ελληνική Αμυντική Βιομηχανία (ΕΑΒ) όπου ουσιαστικά θα αποσυναρμολογηθούν και θα επανασυναρμολογηθούν όσα αεροσκάφη τελικώς αναβαθμιστούν από τον συνολικό στόλο των 155 F-16 που διαθέτει η χώρα μας.

Επειτα από χρόνια κωλυσιεργίας, η Ελλάδα έχει φθάσει πλέον σε ένα σημείο που η αναβάθμιση των F-16 έχει καταστεί αδήριτη αναγκαιότητα. Η ισορροπία ισχύος με την Τουρκία στον εναέριο χώρο του Αιγαίου τείνει να ανατραπεί ολοκληρωτικά και μεσοπρόθεσμα, με τη σταδιακή απόκτηση αεροσκαφών 5ης γενιάς F-35, θα μπορούσε να καταστεί μη αναστρέψιμη. Η αναβάθμιση θα έπρεπε να έχει γίνει νωρίτερα, είναι το κοινό συμπέρασμα όσων γνωρίζουν, καθώς θα μπορούσε να στοιχίσει και αρκετά λιγότερο. Είναι μάλιστα χαρακτηριστικό ότι η πρώτη συζήτηση περί αναβάθμισης έγινε επί υπουργίας Σπήλιου Σπηλιωτόπουλου και κυβέρνησης Καραμανλή, όταν η χώρα μας αγόρασε 30 F-16 Block 52+ Advanced. Γνωρίζοντες και μη εκφράζουν απόψεις και ιδέες χωρίς σαφή γνώση των διαδικασιών ως την τελική έγκριση του προγράμματος αναβάθμισης από τις αμερικανικές και ελληνικές Αρχές.

Τον Φεβρουάριο του 2017 ο υπουργός Εθνικής Aμυνας Πάνος Καμμένος έστειλε αίτημα στις αμερικανικές Αρχές ζητώντας να ενημερωθεί για προσφορές επί του συνόλου του ελληνικού στόλου F-16. Σημειώνεται ότι τα 155 αεροσκάφη αυτού του τύπου που διαθέτει η Πολεμική Αεροπορία χωρίζονται σε τέσσερις κατηγορίες. Υπάρχουν κατ’ αρχήν τα 32 F-16 Block 30 του προγράμματος Peace Xenia I που η κυβέρνηση σχεδιάζει να πουλήσει με σκοπό να καλύψει και ένα μέρος του κόστους της αναβάθμισης. Για αυτά φέρεται να υπάρχει εκπεφρασμένο ενδιαφέρον από τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα με ένα ποσό που φθάνει τα 450 εκατ. ευρώ, ενώ η Κροατία έχει δείξει ενδιαφέρον για την αγορά 12 εξ αυτών με ένα ποσό που εκτιμάται ότι προσεγγίζει τα 200 εκατ. ευρώ.

Στο πλαίσιο των προγραμμάτων Peace Xenia II, III και IV εντάσσονται αντιστοίχως: α) 38 F-16 Block 50, β) 55 F-16 Block 52+ και γ) 30 F-16 Block 52+ Advanced. Η Πολεμική Αεροπορία αναζητεί τη βέλτιστη λύση για να αναβαθμίσει 85-95 αεροσκάφη από αυτές τις τρεις κατηγορίες σε F-16 Viper, με βασικά χαρακτηριστικά, μεταξύ άλλων, το υπερσύγχρονο ραντάρ AESA και το σύστημα Link 16. Το ποσό των 2,4 δισ. δολαρίων στο οποίο αναφέρθηκε ο πρόεδρος Τραμπ είναι το ποσό που περιλαμβάνεται στο ενημερωτικό σημείωμα που οι υπηρεσίες του αμερικανικού Πενταγώνου έστειλαν στις αρμόδιες Επιτροπές του Κογκρέσου. Οι βουλευτές-γερουσιαστές έχουν 15 ημέρες στη διάθεσή τους να μελετήσουν την πρόταση και στη συνέχεια θα αποσταλεί στην ελληνική πλευρά το επονομαζόμενο Letter of Offer and Acceptance (LOA), πιθανότατα ως τα τέλη Οκτωβρίου.

Υπάρχουν ακόμη δύο ζητήματα. Το πρώτο αφορά τα αντισταθμιστικά ωφελήματα, που έχουν και αμαρτωλό παρελθόν, και το δεύτερο τις σκέψεις που έχουν διατυπωθεί για απόκτηση από την Πολεμική Αεροπορία ενός αριθμού F-35. Είναι σαφές ότι τα αντισταθμιστικά ωφελήματα είναι μέρος της πρότασης της εταιρείας Lockheed Martin προς το υπουργείο Εθνικής Αμυνας. Σύμφωνα με τη νομοθεσία, η αξία των αντισταθμιστικών ωφελημάτων ανέρχεται σε περίπου 120% της αξίας του προγράμματος. Οι υπηρεσίες του τελευταίου έστειλαν στην εταιρεία έναν τεράστιο κατάλογο offsets που αριθμούσαν τα 140 προγράμματα (!) με κόστος δυσθεώρητο. Κάποια εξ αυτών αφορούν υποδομές, προμήθεια μηχανολογικού εξοπλισμού για την ΕΑΒ, την αναβάθμιση άλλων οπλικών συστημάτων, όπως των ελικοπτέρων του Πολεμικού Ναυτικού, την κατασκευή ενός «εξομοιωτή» για αλεξιπτωτιστές που θα επιθυμούσε ο Ελληνικός Στρατός ή και κοινωνικά προγράμματα, όπως η προμήθεια ρομποτικών μηχανημάτων για τα στρατιωτικά νοσοκομεία.

Σε ό,τι αφορά τα F-35, η ελληνική πλευρά άρχισε να ανησυχεί μάλλον καθυστερημένα για την προμήθεια από την Τουρκία. Μαζί με το LOR για τα F-16, το υπουργείο Εθνικής Αμυνας έστειλε LOR για να πληροφορηθεί την τιμή και τη διαθεσιμότητα και για τα F-35. Μάλιστα, πριν από περίπου τέσσερις μήνες ήλθε στην Ελλάδα εξαμελής ομάδα από τις Ηνωμένες Πολιτείες για συνομιλίες επί του θέματος. Κατεγράφησαν περί τα 90 ερωτήματα και η αποστολή αναμένεται να επανέλθει περί τα τέλη του έτους. Είναι σαφές, σύμφωνα με τους γνωρίζοντες, ότι η προμήθεια F-35 έχει πολύ υψηλό κόστος για τον ελληνικό προϋπολογισμό, καθώς κάθε αεροσκάφος κοστίζει περίπου 120 εκατ. δολάρια. Σημειώνεται επίσης ότι η προμήθεια τέτοιων μαχητικών από την Τουρκία δεν θα γίνει απότομα, αλλά σταδιακά. Ουσιαστικά, η κανονική προμήθεια εκκινεί από το 2020. Συνολικά, η Τουρκία θα προμηθευθεί 24 F-35 την τριετία 2020-2022.