Αναζητώντας τα αρχαία του Ελληνικού

Η συνεδρίαση της 3ης Οκτωβρίου του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου (ΚΑΣ) ήταν ιδιαίτερα κρίσιμη, κρύβοντας την ίδια στιγμή έντονο πολιτικό παρασκήνιο, με την υπόθεση των αρχαιοτήτων του Ελληνικού να έχει πάρει ήδη τεράστιες διαστάσεις στον Τύπο. Τελικά έπειτα από πολύωρη συνεδρίαση το ΚΑΣ κατέληξε σε μια απόφαση με πολλές αναγνώσεις και ανεξερεύνητες ακόμη επιπτώσεις ως προς το σκέλος της επένδυσης. Συγκεκριμένα, αποφάσισε να ανακηρύξει το 5% της έκτασης του ακινήτου χώρο αρχαιολογικού ενδιαφέροντος, ήτοι 280 στρέμματα, μαζί με περίπου 1.600 ακόμη, εκτός του ακινήτου της επένδυσης, στους όμορους Δήμους Γλυφάδας, Ελληνικού – Αργυρούπολης και Αλίμου.

Ως τη στιγμή που γράφονται αυτές οι γραμμές (Πέμπτη απόγευμα), το ακριβές περιεχόμενο της απόφασης του ΚΑΣ δεν έχει γίνει επισήμως γνωστό. Η απόφαση παρέμενε στο γραφείο της υπουργού Πολιτισμού, κυρίας Λυδίας Κονιόρδου, χωρίς να έχει υπογραφεί, μολονότι η ίδια έχει εδώ και ημέρες επιστρέψει από το Βερολίνο, όπου βρισκόταν κατά τη διάρκεια της κρίσιμης συνεδρίασης του ΚΑΣ, συμμετέχοντας στην παράσταση του Μπομπ Γουίλσον «Ο Λούθηρος χορεύει με τους θεούς». Πάντως σε αποκλειστική συνέντευξή της στο Αθηναϊκό/Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων τόνισε ότι η απόφαση του ΚΑΣ για το Ελληνικό υπηρετεί ισορροπημένα τόσο το δημόσιο συμφέρον όσο και την προστασία των αρχαιοτήτων.

Ποιες είναι λοιπόν οι επίμαχες αρχαιότητες εντός της επένδυσης που αντιστοιχούν στην οριοθετημένη ως χώρο αρχαιολογικού ενδιαφέροντος περιοχή; Σύμφωνα με πληροφορίες, δύο από τα σημεία είναι το αμαξοστάσιο του τραμ και ο λόφος Χασάνι.

Συγκεκριμένα, στον χώρο που κατασκευάστηκε το αμαξοστάσιο του τραμ ανασκαφές έφεραν στο φως οργανωμένο νεκροταφείο του αρχαίου Δήμου Ευωνύμου, το οποίο περιλαμβάνει ταφικό περίβολο κλασικής εποχής και μεγάλο αριθμό τάφων διαφόρων τύπων. Μάλιστα, στο εσωτερικό ενός από τα προϋπάρχοντα κτίρια του αεροδρομίου, που σήμερα χρησιμοποιείται από το τραμ, ανασκάφηκαν 130 τάφοι. To νεκροταφείο χρονολογείται από τον 8ο έως τον 4ο αι. π.Χ., ενώ μικρός αριθμός τάφων χρονολογείται πολύ αργότερα, κατά τον 4ο και 6 αι. μ.Χ. Ο ταφικός περίβολος που βρέθηκε στον υπαίθριο χώρο του αμαξοστασίου, σύμφωνα με το βιβλίο «Η αρχαία Αστική Οδός και το Μετρό κάτω από τη Λεωφόρο Βουλιαγμένης» (εκδ. Καπόν) της αρχαιολόγου Κωνσταντίνας Καζά-Παπαγεωργίου είναι «ένα από τα σημαντικότερα ευρήματα των τελευταίων δεκαετιών στην Αττική».

Οπως αναφέρει χαρακτηριστικά η ανασκαφέας, «στη γωνιά του αγροκτήματος μιας πλούσιας οικογένειας Ευωνυμέων με σπίτια, πηγάδια και κήπους, κάποιο μέλος της, προς επίδειξη του πλούτου που κατείχε, ίδρυσε το επιβλητικό αυτό ταφικό μνημείο» το οποίο έφερε πλούσιο γλυπτό διάκοσμο. Μπροστά στην πρόσοψή του, ελαφρώς παρασυρμένα από πλημμύρα, βρέθηκαν τμήματα ναϊσκόμορφης στήλης με παράσταση δεξίωσης, όπως επίσης και μεγάλο τμήμα ναϊσκόμορφης στήλης με παράσταση γυμνού νέου με τον σκύλο του, ανθεμωτή στήλη και δύο μαρμάρινες λήκυθοι. Τα επιτάφια αυτά γλυπτά εκτίθενται στο Αρχαιολογικό Μουσείο του Πειραιά, ενώ ο ταφικός περίβολος και άλλα κατάλοιπα πέριξ αυτού παραμένουν ορατά στον εξωτερικό χώρο του αμαξοστασίου. Πρέπει να σημειωθεί ότι λίγα χρόνια αργότερα, κατά τις εργασίες κατασκευής του μετρό Αργυρούπολης, η αρχαιολογική σκαπάνη αποκάλυψε ένα ακόμη τμήμα του οργανωμένου αυτού νεκροταφείου του αρχαίου Δήμου Ευωνύμου. Από αυτό κάποιες ταφικές κατασκευές διατηρούνται ορατές, ενώ οι περισσότερες καταχώθηκαν για λόγους ασφαλείας. Ενα ακόμη σημείο, όπως προειπώθηκε, είναι ο λόφος Χασάνι, ο οποίος πιθανότατα οφείλει την ονομασία του σε κάποιον οθωμανό τσιφλικά ονόματι Χασάν. Βρισκόταν μέσα στον χώρο που κατέλαβε αργότερα το αεροδρόμιο, ανάμεσα στον ομώνυμο διατηρούμενο λοφίσκο και σε έναν δεύτερο, που βρισκόταν σε μικρή απόσταση προς τα βόρεια και ο οποίος σήμερα έχει εξαφανισθεί. Μάλιστα, σύμφωνα με χάρτη του γερμανού χαρτογράφου Γιόχαν Κάουπερτ, διακρίνονται ο πύργος στον διατηρούμενο λοφίσκο, μια υδατοδεξαμενή και λίγα σπίτια. Σήμερα, δεν υπάρχουν ορατές αρχαιότητες, ο λόφος Χασάνι καλύπτεται από επιχωματώσεις και στην κορυφή του διατηρούνται τα ερείπια γερμανικών πολυβολείων.

Ωστόσο, οι αρχαιολόγοι υποστηρίζουν ότι κάτω από τις σύγχρονες επιχωματώσεις είναι πολύ πιθανή η εύρεση αρχαιοτήτων που χρονολογούνται από τα προϊστορικά χρόνια ως και τη μεταβυζαντινή εποχή.

Την ίδια στιγμή, ο Σύλλογος Ελλήνων Αρχαιολόγων πήρε δυναμική θέση στην υπόθεση πιέζοντας έντονα προς την κατεύθυνση του χαρακτηρισμού τους ως αρχαιολογικού ενδιαφέροντος. Τελικώς με ανακοίνωσή του εξέφρασε την ικανοποίησή του για τις αποφάσεις του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου σημειώνοντας ότι η ανακήρυξη, στην οποία κατέληξε (νεκροταφείο, λόφος Χασάνι κ.λπ.), συμπληρώνει την παλαιότερη, του αρχαιολογικού χώρου της χερσονήσου του Αγίου Κοσμά. Σύμφωνα με τον Σύλλογο Αρχαιολόγων μάλιστα η γνωμοδότηση του ΚΑΣ προβλέπει ακόμη αδόμητη τη χερσόνησο του Αγίου Κοσμά, όπου εκτείνεται πρωτοελλαδικός οικισμός και άλλες αρχαιότητες, και προστασία του αρχαίου λατομείου (που έμεινε εκτός ορίων). Το συγκεκριμένο λατομείο αποκαλύφθηκε το 2003 κατά τις εργασίες κατασκευής των Ολυμπιακών Εργων και βρίσκεται σε απόσταση 100 μ. περίπου από το ρέμα των Τραχώνων και πολύ κοντά στο γήπεδο του χόκεϊ. Στις τεχνητές επιχώσεις που το κάλυψαν αργότερα βρέθηκαν πολλά θραύσματα αγγείων του 4ου αιώνα. Ενδιαφέρον και σημαντικό εύρημα αποτελεί ο θησαυρός 57 χάλκινων νομισμάτων που αποκαλύφθηκε σε μικρή σχισμή του λατομημένου βράχου, σε μια προσπάθεια απόκρυψής του από τον ιδιοκτήτη του.

Την ίδια στιγμή, η ανακοίνωση του Συλλόγου Αρχαιολόγων κάνει ειδική μνεία στο ταφικό μνημείο σε σχήμα Π, από το οποίο μάλιστα φαίνεται ότι η περιοχή Ελληνικό πήρε το όνομά της, καθώς οι παλαιοί ονόμαζαν συχνά «Ελληνικό» ή «Λενικό» περιοχές όπου βρίσκονταν αρχαία μνημεία ή λείψανα. Η αρχική θέση του μνημείου ήταν στο νοτιοανατολικό μέρος του αεροδρομίου. Για τις ανάγκες όμως επέκτασης του αεροδρομίου το 1961 αποδομήθηκε και επανιδρύθηκε στον αύλειο χώρο του Αμερικανικού Κολλεγίου Θηλέων, όπου σήμερα στεγάζεται η Υπηρεσία Πολιτικής Αεροπορίας. Σήμερα, σύμφωνα με τις πληροφορίες, θα μετακινηθεί και πάλι στην αρχική του θέση.

Τέλος, τα μέλη του ΚΑΣ φαίνεται να έχουν εκφράσει τον προβληματισμό τους σχετικά με το ύψος των υπό ανέγερση κτιρίων, προτείνοντας την επανεξέταση των ορίων, χωρίς να μπορούν να την επιβάλουν, ώστε κανένα να μην υπερβαίνει το ύψος της Ακρόπολης, που ανέρχεται στα 156 μέτρα. Αυτό φαίνεται να είναι πράγματι το κομμάτι που ίσως δυσκολέψει την υλοποίηση της επένδυσης, όπως αυτή έχει σχεδιαστεί, καθώς το πλάνο των επενδυτών φαίνεται πως προβλέπει τη δημιουργία ουρανοξυστών που φτάνουν σε ύψος τα 200 μέτρα. Είναι το σημείο στο οποίο έχουν κυρίως «κολλήσει» οι υπουργικές αποφάσεις που πρόκειται να εκδοθούν με βάση τη γνωμοδότηση του ΚΑΣ από την υπουργού Πολιτισμού, με την ίδια να αναζητεί και πάλι την ισορροπία ανάμεσα στο ΚΑΣ και τους επενδυτές.

Ετσι, το ακριβές περιεχόμενο της απόφασης θα δοθεί στη δημοσιότητα αφού εκτιμάται ότι θα προηγηθούν επίπονες διαπραγματεύσεις και τα εμπλεκόμενα μέρη θα μπορέσουν να μετρήσουν κέρδη και απώλειες.