Αν καταδικάζουμε τα αυταρχικά καθεστώτα, συνήθως εκ των υστέρων και εκ του ασφαλούς, οφείλουμε επίσης να δηλώνουμε και τις αιτίες που τα γέννησαν. Ο κομμουνισμός και ο υπαρκτός σοσιαλισμός ήταν τα προβληματικά παιδιά δύο άσπλαχνων γονέων. Χωρίς την έμφυτη ανισότητα του καπιταλισμού και τον τρομακτικό επιταχυντή της βιομηχανικής επανάστασης θα ήταν δύσκολο για εκατομμύρια εξαθλιωμένους ανθρώπους να αποδεχθούν τη δικτατορία του προλεταριάτου ως σωτηρία. Η διαστροφή γεννά εκτρώματα και η διαστρέβλωση φέρνει τη ρήξη.
Με την Οκτωβριανή Επανάσταση του 1917 ξεκίνησε ένα πρωτόγνωρο σε μέγεθος πείραμα κοινωνικής και οικονομικής οργάνωσης που, παρά τα εκατομμύρια θύματα που άφησε πίσω του, δημιούργησε τους αντίποδες του καπιταλισμού. Η νεοπαγής Σοβιετική Ενωση, υπό τον πλέον αδίστακτο ηγέτη, κέρδισε το στοίχημα της εκβιομηχάνισης και, με την απόκτηση πυρηνικού οπλοστασίου, όρθωσε το ανάστημά της στη Δύση εγκαινιάζοντας τον Ψυχρό Πόλεμο. Ο γόνος του καπιταλισμού συναγωνιζόταν τον γεννήτορά του.
Παγιδευμένες σε μια ισορροπία τρόμου στη δεκαετία του 1950, οι ΗΠΑ και η ΕΣΣΔ αναζητούσαν ωστόσο διόδους επικοινωνίας για την αποφυγή του μοιραίου, ιδιαίτερα μετά την επικράτηση στο Κρεμλίνο του αναθεωρητή Νικίτα Σεργκέγεβιτς Χρουστσόφ (1894-1971). Οπως και σε περασμένες εποχές, η διπλωματία του πολιτισμού επιστρατεύθηκε για την προσέγγιση των δύο κρατών. Μετά την πρώτη σοβιετική εμπορική έκθεση στη Νέα Υόρκη, τον Ιούνιο του 1959, οι Αμερικανοί διοργάνωσαν δική τους έκθεση στη Μόσχα τον επόμενο μήνα. Επικεφαλής της αντιπροσωπείας ήταν ο ίδιος ο αντιπρόεδρος Ρίτσαρντ Νίξον και τα μέλη της περιελάμβαναν τον πρόεδρο της Twentieth CenturyFox Σπύρο Σκούρα (1893-1971).
Ως αποτέλεσμα αυτού του «ξεπαγώματος» ο πρόεδρος Αϊζενχάουερ προσκάλεσε τον σοβιετικό ηγέτη στις ΗΠΑ. Η ιστορική περιοδεία του Χρουστσόφ (15-27.9.1959) μονοπώλησε το ενδιαφέρον του αμερικανικού κοινού και τροφοδότησε τα μίντια με ανέκδοτα για την απρόβλεπτη συμπεριφορά του. Ενα από τα πλέον δημοφιλέστερα ήταν η αυτοσχέδια λογομαχία του με τον Σκούρα, σε γεύμα που ο τελευταίος παρέθεσε στο στούντιο της Fox στο Λος Αντζελες, για τα συγκριτικά πλεονεκτήματα του καπιταλισμού και του κομμουνισμού.
Οταν ο Σκούρας έμαθε για την επικείμενη άφιξη του Χρουστσόφ, είπε «φέρτε τον στη Fox!» και όταν του υπενθύμισαν ότι το στούντιο είναι κλειστό το Σάββατο, απάντησε χωρίς δισταγμό: «Θα το ανοίξουμε!». Η προθυμία του υπαγορευόταν από μια ζοφερή πραγματικότητα. Το Χόλιγουντ αντιμετώπιζε οικονομική φθίση, κυρίως λόγω της τηλεόρασης που κρατούσε εκατομμύρια Αμερικανούς στα σπίτια τους τα βράδια. Ο ίδιος προσπάθησε ηρωικά να αναχαιτίσει αυτή την τάση το 1953, με την καθιέρωση της ευρείας οθόνης (widescreen) μέσω του Cinemascope, αλλά η οικονομική καθίζηση του κλάδου συνεχίστηκε. Το άνοιγμα κλειστών μέχρι τότε κινηματογραφικών αγορών, όπως της Σοβιετικής Ενωσης, ήταν η ύστατη ελπίδα για ανάκαμψη.
Στις 19 Σεπτεμβρίου 1959 λοιπόν ο Χρουστσόφ γίνεται δεκτός από την αφρόκρεμα του Χόλιγουντ. Καλωσορίζοντάς τον στα ρωσικά, ο Σκούρας σύντομα μπαίνει στο «ψητό»: οι αμερικανικές ταινίες δεν προβάλλονται στην ΕΣΣΔ, ενώ οι ρωσικές είναι διαθέσιμες στην Αμερική. Το πρωτόκολλο αρχίζει να σπάζει όταν κάποιος πληροφορεί τον Χρουστσόφ ότι η πρόσφατη διακρατική συμφωνία για ανταλλαγές ταινιών δεν έχει ακόμη επικυρωθεί από τις αμερικανικές εταιρείες. Ο Σκούρας εξηγεί: «Στη χώρα αυτή, κύριε πρόεδρε, κάθε εταιρεία είναι το δικό της αφεντικό και οι δικηγόροι της πρέπει να εξετάσουν τις λεπτομέρειες ενός συμβολαίου». «Σκαλίστε τα δικά σας συμβόλαια, εμείς δεν χρειάζεται να το κάνουμε σε αυτά που υπογράφουμε» αντέδρασε εύθυμα ο Χρουστσόφ προκαλώντας γέλια στο ακροατήριο. Τότε ο Σκούρας, εκτός κειμένου, δίνει τον περίφημο χαρακτηρισμό της Σοβιετικής Ενωσης: «Κύριε πρόεδρε, δεν είχα σκοπό να το πω αυτό στην ομιλία μου, αλλά η χώρα σας είναι η μεγαλύτερη εταιρεία, η μεγαλύτερη καπιταλιστική επιχείρηση, το μεγαλύτερο μονοπώλιο που γνώρισε ποτέ ο κόσμος». «Ενα πολύ καλό (χαρόσα) μονοπώλιο» αντιδρά ο Χρουστσόφ. «Χαρόσα, χαρόσα» υπερθεματίζει ο Σκούρας γελώντας.
Επιστρέφοντας στο γραπτό του κείμενο, έδωσε μια χολιγουντιανά ρόδινη εικόνα της Αμερικής, η οποία επέτρεψε, ανάμεσα σε εκατομμύρια άλλους μετανάστες, ένα αγροτόπαιδο από την Ελλάδα να γίνει πρόεδρος μιας πολυεθνικής εταιρείας. «Το καπιταλιστικό σύστημα λοιπόν δεν θα πρέπει να γίνεται αντικείμενο κριτικής αλλά να αναλύεται σοβαρά γιατί χωρίς αυτό δεν θα υπήρχε η Αμερική». Αν επομένως η ΕΣΣΔ εισάγει αμερικανικές ταινίες, τότε οι πολίτες της θα γνωρίσουν και θα επωφεληθούν από τα αμερικανικά επιτεύγματα.
Η ομιλία του Σκούρα εντυπωσίασε βαθιά τον σοβιετικό ηγέτη. «Είχα σκοπό να μιλήσω σε διαφορετική γραμμή, αλλά ο έλληνας αδελφός μου εδώ μου άλλαξε τη γνώμη». Πικαρισμένος από το βιογραφικό του οικοδεσπότη του, μίλησε για τη δική του ανέλιξη από φτωχόπαιδο σε πρωθυπουργό. Ο Σκούρας παρεμβαίνει. «Πόσοι πρωθυπουργοί στη Ρωσία;». «Πόσοι πρόεδροι στην Αμερική;». Γέλια στο ακροατήριο. «Χιλιάδες» απαντά ο Σκούρας. Ο Χρουστσόφ άρχισε να απαριθμεί τους ηγέτες στις διάφορες βαθμίδες εξουσίας στην ΕΣΣΔ. «Εχετε τόσους εσείς;». «Εχουμε δύο εκατομμύρια προέδρους εταιρειών». Ο Χρουστσόφ αναφέρεται στον καθηγητή Εμιλιάνοφ που από απλός μεταλλεργάτης έγινε επικεφαλής του σοβιετικού πυρηνικού προγράμματος. «Ιδού ένας πρόεδρος για σένα!». «Οχι, δεν είναι πρόεδρος» διαμαρτύρεται ο Σκούρας. «Δουλεύει για σένα!».
Εγκαταλείποντας την προσωπική αντιπαράθεση, ο Χρουστσόφ μίλησε με οίστρο για τα επιτεύγματα της ΕΣΣΔ, που από μαθητευόμενη της Αμερικής στη μαζική βιομηχανική παραγωγή έγινε ισάξιά της, και υπερασπίστηκε το δικαίωμα της πολιτικής της επιλογής. «Η αντιδικία που είχαμε με τον αδελφό μου Ελληνα έχει τελειώσει. Σέβομαι τις απόψεις του, αλλά μη με αγγίζετε! Ζήστε με τον καπιταλισμό, ο Θεός βοηθός σας, αλλά εμείς θα ζήσουμε με τον σοσιαλισμό και θα χτίσουμε τον κομμουνισμό. Εχουμε πολλά να κάνουμε. Θα σας φτάσουμε και θα σας ξεπεράσουμε».
Τριάντα δύο χρόνια αργότερα η Σοβιετική Ενωση θα κατέρρεε και το νόθο παιδί του καπιταλισμού θα έπνεε τα λοίσθια. Οι διαστρεβλώσεις του τελευταίου όμως παραμένουν και επιτείνονται σε βαθμό που κανένας δεν ξέρει ποιο θα είναι το επόμενο έκτρωμά του.
Ο δρ Ηλίας Χρυσοχοΐδης είναι ιστορικός ερευνητής στο Stanford University και επιμελητής των απομνημονευμάτων του Σπύρου Σκούρα. Τα κυριότερα αποσπάσματα των ομιλιών των Σκούρα και Χρουστσόφ είναι διαθέσιμα σε αυτή την ιστοσελίδα
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
