Μαρία Ζοάο Ροντρίγκες: «Η επιστροφή στα εθνικά σύνορα είναι μια χίμαιρα»

Είναι γνωστή ως «μητέρα της Στρατηγικής της Λισαβόνας» για την ανάπτυξη και την εργασία, το φιλόδοξο πρόγραμμα προώθησης της καινοτομίας στην Ευρωπαϊκή Ενωση μεταξύ 2000 και 2010. Καθηγήτρια Οικονομικών στο Πανεπιστήμιο της Λισαβόνας και από το 2014 αντιπρόεδρος της ομάδας των Σοσιαλιστών και Δημοκρατών του Ευρωκοινοβουλίου με αρμοδιότητα την οικονομική και κοινωνική πολιτική, η πορτογαλίδα οικονομολόγος Μαρία Ζοάο Ροντρίγκες αποτελεί εδώ και δύο σχεδόν δεκαετίες μια διακριτή φωνή της ευρωπαϊκής πολιτικής σκηνής. Πριν από την έλευσή της στην Αθήνα την ερχόμενη εβδομάδα, με την ευκαιρία ενός σημαντικού συνεδρίου του παγκόσμιου δικτύου Globelics, μιλάει στο «Βήμα» για την αναγκαιότητα της καινοτομίας και της πολιτικής ένωσης της Ευρώπης.

«Είναι η στιγμή να προχωρήσουμε με μια λύση στην Ευρωπαϊκή Ενωση για να μπορέσουμε να ξεπεράσουμε τις πολλαπλές κρίσεις των τελευταίων ετών. Είχαμε κατά σειρά την οικονομική κρίση, την κρίση της ευρωζώνης, την κρίση του Προσφυγικού, τις τρομοκρατικές επιθέσεις, την απόφαση για το Brexit, την αλλαγή στην ηγεσία των ΗΠΑ. Ενώπιον όλων αυτών η Ευρωπαϊκή Ενωση βρίσκεται αντιμέτωπη με μια ξεκάθαρη επιλογή πέραν της κοινής αγοράς ή ακόμη και της νομισματικής ζώνης. Πρέπει να γίνουμε μια πλήρης πολιτική οντότητα. Γι’ αυτό, όταν ο πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ παρουσίασε τη λευκή βίβλο των πέντε σεναρίων του, δήλωσα ότι δεν μπορώ να στηρίξω κανένα. Χρειαζόμαστε, είπα, ένα έκτο που να προωθεί συγκεκριμένες προτεραιότητες και δυναμικότερη δράση στα ζητήματα του κλίματος, του εμπορίου, της ψηφιακής επανάστασης. Να διαχειριστούμε με διαφορετικό τρόπο τα όσα συμβαίνουν στη γειτονιά μας –σταθεροποίηση, ναι, αλλά πολύ περισσότερο, ανάπτυξη. Διαφορετικά, θα αντιμετωπίσουμε πολύ μεγαλύτερα κύματα μετανάστευσης. Και πρέπει να προχωρήσουμε πολύ περισσότερο στη διαμόρφωση μιας νέας στρατηγικής ανάπτυξης βασισμένης στην καινοτομία. Επιπλέον, να διασφαλίσουμε ότι η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση θα τείνει στη σύγκλιση, όχι στην απόκλιση».

«Δεν στάθηκε δυνατό να υλοποιήσουμε όλες τις πτυχές του αρχικού φιλόδοξου σχεδίου, πετύχαμε όμως, πιστεύω, κάποιες σημαντικές βελτιώσεις. Δυστυχώς, έπειτα ήρθε η οικονομική κρίση και όλα αυτά κρύφτηκαν κάτω από το χαλί με το επιχείρημα ότι προτεραιότητά μας πια όφειλε να είναι η δημοσιονομική σταθεροποίηση με οποιοδήποτε τίμημα, ακόμη κι αν το τίμημα ήταν η υπονόμευση του δυναμικού της ανάπτυξης στην Ευρώπη. Ημουν ενάντια σε αυτή την υπερβολική εμμονή στους ισοσκελισμένους προϋπολογισμούς –σταθεροποίηση, ναι, όχι όμως με τίμημα την εγκατάλειψη όλων των υπόλοιπων κατευθύνσεων, κάτι από το οποίο υπέφεραν πολλά κράτη, με χαρακτηριστικότερη περίπτωση την Ελλάδα και σε δεύτερο βαθμό την Πορτογαλία».

«Μετά το 2008, ξέρετε, αυτό το όργανο συντονισμού της οικονομικής πολιτικής κατέστη μέσο επιβολής σκληρών οικονομικών πολιτικών στο πλαίσιο ενός σκεπτικού λιτότητας και όλα τα άλλα ξεχάστηκαν. Μόλις το 2014, όταν ένα νέο Ευρωκοινοβούλιο και μια νέα Ευρωπαϊκή Επιτροπή ανέλαβαν καθήκοντα, αρχίσαμε να αλλάζουμε αυτή την κατάσταση. Ορίστηκα εισηγήτρια, συνεργάστηκα με τον αρμόδιο επίτροπο, Πιερ Μοσκοβισί, και αλλάξαμε το μείγμα πολιτικής, πρσθέσαμε τις επενδύσεις, δημόσιες και ιδιωτικές, στη δημοσιονομική σταθεροποίηση και τις μεταρρυθμίσεις. Αλλάξαμε το περιεχόμενο των μεταρρυθμίσεων τονίζοντας ότι δεν αποσκοπούν μόνο στην περικοπή δαπανών αλλά και στην αύξηση της δυνατότητας ανάπτυξης, εξ ου και η καίρια σημασία των μεταρρυθμίσεων που αφορούν την καινοτομία συμπεριλαμβάνει την αρμοδιότητά του για την εφαρμογή του σχεδίου Ευρώπη 2020 που είχε οριστεί ως συνέχεια της Στρατηγικής της Λισαβόνας. Δεν είμαστε όμως ούτε καν στα μισά του δρόμου, γιατί ο τρόπος που η πολιτική περί καινοτομίας γίνεται αντιληπτή στις επίσημες αποφάσεις της Ευρωπαϊκής Ενωσης είναι κατά τη γνώμη μου πολύ χαμηλών τόνων. Χρειάζεται να θέσουμε ξανά την πολιτική της καινοτομίας στον πυρήνα παραγωγής της ευρωπαϊκής πολιτικής».

«Η σοσιαλδημοκρατία παραμένει έγκυρη στην αναζήτησή της για έναν συνδυασμό ελευθερίας και ισότητας, απαιτείται ωστόσο να ανανεώσει την ατζέντα της. Αναφορικά με τη νέα τάξη πραγμάτων, την κλιματική αλλαγή, την ψηφιακή επανάσταση, τη διαχείριση της μετανάστευσης, το κεντρικό της πρόβλημα που είναι η μάχη κατά της κοινωνικής ανισότητας. Και δεν απαιτείται απλώς να μιλήσουμε ξανά για τις παλιές μορφές ανισότητας, αλλά και για τις νέες, ιδιαίτερα για εκείνες που πλήττουν τους νέους –για παράδειγμα την εργασία σε διαδικτυακές πλατφόρμες χωρίς εργασιακές επαφές και χωρίς κανενός είδους κοινωνική προστασία».

«Θα έλεγα ότι η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση απογοήτευσε πολλούς στον καιρό της κρίσης. Και αυτό γιατί πολλοί αντιλήφθηκαν ότι η Ευρωπαϊκή Ενωση δεν ήταν προετοιμασμένη να τους προστατεύσει από τις μεγάλες αναταραχές του οικονομικού συστήματος. Η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση καθοδηγείται από μια ατζέντα ιδεολογικών προσανατολισμών οριζόμενων από νεοφιλελεύθερες προσεγγίσεις. Από εδώ προκύπτει και ο διάχυτος σκεπτικισμός για την Ευρώπη. Μια μειοψηφία πολιτών, αυξανόμενη μειοψηφία ωστόσο, πιστεύει ότι θα ήταν καλύτερη η επιστροφή στα εθνικά σύνορα. Και αυτό τρέφει ένα κίνημα λαϊκισμού και εθνικισμού, μυωπικού και ξενοφοβικού εθνικισμού. Νομίζω ότι πρέπει να ξεκαθαρίσουμε πως η επιστροφή στα εθνικά σύνορα εντός του σημερινού, παγκοσμιοποιημένου κόσμου, είναι μια χίμαιρα. Προστασία θα υπάρχει στο εσωτερικό μιας πολύ ισχυρότερης Ευρώπης, ικανής να διαπραγματεύεται συμφέρουσες εμπορικές συμφωνίες που θα σέβονται τα δικά μας κριτήρια, ικανής να χρησιμοποιεί την επιρροή της για μια θετική συνεργασία με τους γείτονές της, ικανής να διευρύνει τις ευρωπαϊκές δεξιότητες ώστε να διατηρεί τον διακριτό τρόπο ζωής μας».