«Ηλέκτρα», το μεγάλο στοίχημα της Λυρικής

Ενα λυρικό αριστούργημα με ελληνική θεματολογία, την «Ηλέκτρα» του Ρίχαρντ Στράους, επέλεξε η Εθνική Λυρική Σκηνή για την επίσημη έναρξη της λειτουργίας της στο Κέντρο Πολιτισμού Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος. Θα παρουσιαστεί σε νέα, πολυαναμενόμενη παραγωγή στις 15, 18, 22, 26 και 31 Οκτωβρίου, σε μουσική διεύθυνση Βασίλη Χριστόπουλου και σκηνοθεσία-σκηνικά Γιάννη Κόκκου. Τα κοστούμια υπογράφει η Λιλή Κεντάκα και τους φωτισμούς ο Βινίτσιο Κέλι.

Η μονόπρακτη «Ηλέκτρα» παρουσιάζεται για πρώτη φορά από την ΕΛΣ και το ανέβασμά της αποτελεί μεγάλη πρόκληση για τον οργανισμό και τα Μουσικά του Σύνολα, καθώς πρόκειται για μία από τις σημαντικότερες και ταυτόχρονα απαιτητικότερες όπερες του 20ού αιώνα. Βασισμένη σε ποιητικό κείμενο του αυστριακού συγγραφέα και ποιητή Ούγκο φον Χόφμανσταλ – το οποίο στηρίχθηκε, με τη σειρά του, στο ομώνυμο θεατρικό του –αντλεί έμπνευση από την ομότιτλη τραγωδία του Σοφοκλή. Ωστόσο, το κείμενο επικεντρώνεται κυρίως στην εμμονή της Ηλέκτρας να εκδικηθεί για τον θάνατο του πατέρα της, αλλά και στα συναισθήματα και στην ψυχολογία της καθώς συνομιλεί με τα υπόλοιπα πρόσωπα της τραγωδίας που είναι η αδελφή της Χρυσόθεμις, ο αδελφός της Ορέστης και η μητέρα της Κλυταιμνήστρα.

Η όπερα έχει συμμετρική δομή και αποτελείται από οκτώ εικόνες που διαδέχονται άμεσα η μία την άλλη ενώ ανάμεσά τους περιλαμβάνονται τέσσερα ντουέτα. Στην πρώτη σκηνή εμφανίζονται οι θεραπαινίδες. Ακολουθεί ο μονόλογος της Ηλέκτρας, το πρώτο ντουέτο ανάμεσα στην Ηλέκτρα και στη Χρυσοθέμιδα, το ντουέτο ανάμεσα σε Ηλέκτρα και Κλυταιμνήστρα, το δεύτερο ντουέτο ανάμεσα σε Ηλέκτρα και Χρυσοθέμιδα, το ντουέτο ανάμεσα σε Ηλέκτρα και Ορέστη, ένα σύντομο επεισόδιο με τον Αίγισθο, οι φόνοι και ο τελικός μονόλογος της Ηλέκτρας.

Η ορχήστρα υπερβαίνει σε αριθμό τους 100 μουσικούς: από το τεράστιο αυτό σύνολο σε ένα έργο γεμάτο αίμα, εφιάλτες και ακραία συναισθήματα, ο Στράους ζητά να αποδοθεί η μουσική «σαν να πρόκειται για Μέντελσον: νεραϊδομουσική!».

Η πρεμιέρα της «Ηλέκτρας» δόθηκε στην Οπερα της Αυλής της Δρέσδης στις 25 Ιανουαρίου 1909. Την ορχήστρα διηύθυνε ο Αυστριακός Ερνστ φον Σουχ ο οποίος υπήρξε σταθερός συνεργάτης του Στράους και είχε συμβάλει αποφασιστικά στην ανάδειξη του συγκεκριμένου θεάτρου ως μιας από τις σημαντικότερες λυρικές ευρωπαϊκές σκηνές. Στην Αθήνα, η «Ηλέκτρα» παρουσιάστηκε για πρώτη φορά κατά την περίοδο της γερμανικής κατοχής, στις 24 Ιουνίου 1942, στο Ωδείο Ηρώδου Αττικού από τη Συμφωνική Ορχήστρα του Ωδείου Αθηνών, ενώ πριν από μερικά χρόνια παρουσιάστηκε στο Μέγαρο Μουσικής.

Η νέα παραγωγή της Λυρικής σηματοδοτεί την πρώτη συνεργασία της Αγνής Μπάλτσα με τον οργανισμό, η οποία συμμετέχει αφιλοκερδώς ερμηνεύοντας τον ρόλο της Κλυταιμνήστρας. Την Ηλέκτρα θα ερμηνεύσει η γερμανίδα υψίφωνος Ζαμπίνε Χογκρέφε ενώ τον Αίγισθο ο ολλανδός τενόρος Φρανκ βαν Ακεν. Η γερμανίδα υψίφωνος Γκουν-Μπριτ Μπάρκμιν είναι η Χρυσόθεμις της παράστασης και ο βαρύτονος Δημήτρης Τηλιακός θα εμφανιστεί στον ρόλο του Ορέστη. Τους υπόλοιπους ρόλους ερμηνεύουν διακεκριμένοι αλλά και νεότεροι έλληνες λυρικοί τραγουδιστές.

Σταθερός συνεργάτης της ΕΛΣ τα τελευταία χρόνια ο διεθνής Γιάννης Κόκκος σημειώνει χαρακτηριστικά: «Η σκηνή γίνεται ένας τόπος ο οποίος μιλά για τον εγκλωβισμό και την τρέλα, την εμμονή και τη φαντασίωση, τη λάσπη και τον χρυσό. Και ταυτόχρονα την αντοχή των αρχαίων ιστοριών, οι οποίες ζουν στο παρόν. Υπάρχει η ανάμνηση των Μυκηνών και της Βιέννης, όπως επίσης θραύσματα μιας πρόσφατης ιστορικής μνήμης. Ομως πάνω απ’ όλα υπήρξε η πρόθεση να καταστεί ορατή αυτή η ελληνική μήτρα, η τόσο αγαπητή στον Χόφμανσταλ. Από αυτήν ξεπροβάλλει η τρομακτική άβυσσος του ασυνείδητου, η οποία ακριβώς διερευνάται στη Βιέννη της αυγής του 20ού αιώνα, όπου μαίνεται η καταιγίδα της Ηλέκτρας».

Ο σκηνοθέτης επισημαίνει πως η ηρωίδα ενσαρκώνει την άρνηση. Αρνηση να ξεχάσει. Αρνηση να προσποιηθεί. «Για αυτήν» συνεχίζει «ο χρόνος σταμάτησε τη βραδιά κατά την οποία ο πατέρας της δολοφονήθηκε από τους δύο συνεργούς. Από τότε, κάθε βράδυ την ίδια ώρα η επίκληση του πατέρα, η μανιακή αναπαράσταση του φόνου την κινητοποιούν και τη συντηρούν σε μια κατάσταση επιβίωσης. Μοναδικός λόγος της ύπαρξής της είναι η προετοιμασία του φόνου των δολοφόνων, την οποία οραματίζεται ως τελετουργική θυσία που οφείλει να τελέσει ο Ορέστης. Οταν αυτός ξεπροβάλλει από τη νύχτα ως φάντασμα και πραγματοποιεί την πράξη, ο μοναδικός λόγος της ύπαρξής της παύει. Εκμηδενισμένη, η Ηλέκτρα πεθαίνει κατά τη διάρκεια ενός εξιλεωτικού χορού, έξοχου αλλά και αξιολύπητου…».