Επιστροφή στη γενοκτονία των Αρμενίων

1914. Ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος παραμονεύει, η Οθωμανική Αυτοκρατορία καταρρέει και η Κωνσταντινούπολη, το διαμάντι των Βαλκανίων, είναι έτοιμη να παραδοθεί στο χάος. Παθιασμένος με την ιδέα της συμβολής του ώστε η μοντέρνα ιατρική να εισέλθει στο χωριό της καταγωγής του στη Νότια Τουρκία, ο Μάικλ Μποκόσιαν φτάνει στον κοσμοπολίτικο κόμβο την ίδια ώρα που ένας αμερικανός φωτορεπόρτερ βρίσκεται στην Κωνσταντινούπολη για να καλύψει γεωπολιτικά θέματα. Το πρόσωπο που θα τους συνδέσει είναι μια καλλιτέχνις αρμενικής καταγωγής που τον συνοδεύει από το Παρίσι μετά τον αιφνίδιο θάνατο του πατέρα της. Οσο οι Τούρκοι συνασπίζονται με τους Γερμανούς και η Αυτοκρατορία στρέφεται βίαια εναντίον των εθνικών μειονοτήτων της, οι δύο άνδρες πρέπει να συμφιλιωθούν για να επιβιώσουν από τα γεγονότα που απειλούν τις ζωές τους…

Ολο το παραπάνω είναι το πλαίσιο της «Τελευταίας υπόσχεσης», της τελευταίας ταινίας του βρετανού σκηνοθέτη και σεναριογράφου Τέρι Τζορτζ, η οποία από την Πέμπτη 19 Οκτωβρίου θα προβάλλεται στις αίθουσες. Αν και πολύ σοβαρό, το θέμα της γενοκτονίας των Αρμενίων από τους Τούρκους δεν έχει απασχολήσει ιδιαίτερα τον κινηματογράφο, με ταινίες όπως το «Αραράτ» του Ατόμ Εγκογιάν και το «Μαχαίρι» του Φατίχ Ακίν να αποτελούν μικρές εξαιρέσεις. H ιδέα για τη δημιουργία της «Μεγάλης υπόσχεσης» γεννήθηκε από τον παραγωγό Κερκ Κερκόριαν, πρώην ιδιοκτήτη του MGM Grand Casino και της Metro-Goldwyn Mayer Pictures και γνωστό φιλάνθρωπο. Ο Κερκόριαν καταγόταν από μία από τις πολλές αρμενικές οικογένειες που μετανάστευσαν εξαιτίας της κρίσης και για χρόνια έτρεφε την επιθυμία να μεταφέρει τη γενοκτονία των Αρμενίων στο σινεμά, παρά τον κλιμακούμενο εκφοβισμό από την πλευρά της κυβέρνησης της Τουρκίας. Για τον λόγο αυτόν και συμπτωματικά μόλις έναν χρόνο προτού πεθάνει, το 2015, ο Κερκόριαν και ο αρμενικής καταγωγής γιατρός Eρικ Εσρέλιαν δημιούργησαν την εταιρεία παραγωγής Survival Pictures, με επίκεντρο την αφήγηση ιστοριών με κοινωνικό αντίκτυπο. Eτσι χρηματοδοτήθηκε η «Μεγάλη υπόσχεση».

«Το όραμα του Κερκόριαν ήταν τεράστιο» μας είπε ο σεναριογράφος και σκηνοθέτης της Τέρι Τζορτζ τηλεφωνικώς από το Λος Αντζελες, «Ηθελε μια ταινία της εμβέλειας του «Δρος Ζιβάγκο» που θα εστίαζε στη γενοκτονία των Αρμενίων. Η γενοκτονία είναι ένα ζήτημα που μου κινεί το ενδιαφέρον».

Εκείνος άλλωστε είναι ο σκηνοθέτης του «Hotel Rwanda» που αναφέρεται σε μια άλλη γενοκτονία, εξίσου μακριά από την Ιρλανδία, στη Ρουάντα. Ο Τζορτζ βρήκε πολύτιμες πληροφορίες στο βιβλίο «A Problem from Hell» (Ενα πρόβλημα από την Κόλαση) της πρώην πρέσβειρας των ΗΠΑ στα Ηνωμένα Εθνη Σαμάνθα Πάουερ. «Εκεί γίνεται λεπτομερέστατη περιγραφή όσον αφορά το ζήτημα της γενοκτονίας των Αρμενίων, το πώς η Οθωμανική Αυτοκρατορία καταδίωξε όχι μόνο τους Αρμενίους αλλά και τους Ελληνες και τους Ασσυρίους λίγο πριν από το ξέσπασμα του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου». Μάλιστα ο Τζορτζ είχε ούτως ή άλλως στο μυαλό του μια ταινία με αυτό το θέμα όταν δέχθηκε την πρόσκληση για τη «Μεγάλη υπόσχεση», μια πρόταση που του έγινε με την παρουσίαση φωτογραφιών επιζησάντων της γενοκτονίας. «Αν κοιτάξουμε τις δουλειές που από πολύ νωρίς έχω κάνει, από το σενάριο του «Εις το όνομα του πατρός» ως το «Hotel Rwanda», θα δούμε ότι το νήμα που τις ενώνει είναι αυτή η πάλη της μειονότητας και των ανθρώπων που –πολύ φυσικά –φοβούνται να βρουν τη δύναμη να ορθώσουν το ανάστημά τους απέναντι στην καταπίεση και στους εξουσιαστές που τους παραπλάνησαν».

Μιλώντας με πολιτικούς όρους, για τον Τέρι Τζορτζ η «Μεγάλη υπόσχεση» έχει άμεση σχέση με τη σημερινή κατάσταση και τα ζητήματα που αφορούν την Τουρκία. Σε πολλά επίπεδα. «Κατ’ αρχάς το τουρκικό έθνος στην ουσία δεν υπάρχει, διότι δημιουργήθηκε από τα εγκλήματα των επικεφαλής της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας» είπε. «Από τότε ως τις μέρες μας οι τουρκικές κυβερνήσεις επιμένουν να αρνούνται και να αποκρύπτουν τα εγκλήματα που διεπράχθησαν από το 1915 ως το 1922, και ειδικά σήμερα βλέπουμε ότι ο πρόεδρος Ερντογάν δείχνει διατεθειμένος να εμμείνει στην άρνηση».Η «Μεγάλη υπόσχεση» δεν μιλάει μόνο για ένα συγκεκριμένο περιστατικό, σε μια συγκεκριμένη περίοδο, αλλά για μια «κατάσταση διαρκείας».

Ενα άλλο ζήτημα που πρέπει να προσέξει κανείς είναι φυσικά το Προσφυγικό, και ειδικά όσον αφορά τη φυγή ανθρώπων από τη Συρία ή από περιοχές στις οποίες υπάρχουν Αρμένιοι. «Εκείνη την εποχή η έρημος είχε γεμίσει πτώματα Αρμενίων που μαρτύρησαν στα χέρια των Τούρκων. Και σήμερα, ενάμισι εκατομμύριο άνθρωποι έχουν οδηγηθεί προς την εξορία μόνο από την Τουρκία. Η απήχηση της ταινίας στο σήμερα είναι εμφανής».

Πέρα από κάποια γυρίσματα στην Κωνσταντινούπολη, η «Μεγάλη υπόσχεση» δεν θα μπορούσε φυσικά να γυριστεί στην Τουρκία. Το βασικότερο μέρος των γυρισμάτων έγινε στην Ισπανία, ενώ χρησιμοποιήθηκαν επίσης χώροι της Πορτογαλίας, της Μάλτας αλλά και της Νέας Υόρκης. Ρώτησα τον Τέρι Τζορτζ αν προσπάθησε να κάνει γυρίσματα στην Ελλάδα. Η απάντηση ήταν αρνητική, όχι επειδή δεν το ήθελε η παραγωγή αλλά επειδή υπήρχαν πρακτικά ζητήματα που δεν επέτρεπαν γυρίσματα στην Ελλάδα. «Επρεπε να διατηρήσουμε όσο περισσότερες τοποθεσίες σε μια χώρα μπορούσαμε, και αυτό κάναμε στην Ισπανία, την οποία επιλέξαμε επειδή συνδύαζε τις ιδανικές γεωγραφικές τοποθεσίες με την πολύ καλή αρχιτεκτονική».

Θα προξενούσε άραγε έκπληξη στον Τέρι Τζορτζ το ενδεχόμενο διανομής της «Μεγάλης υπόσχεσης» στην Τουρκία; «Εννοείται!» απάντησε αμέσως. «Και αποκλείεται να γίνει κάτι τέτοιο! Ηταν δύσκολο ακόμα και να βρούμε τούρκους ηθοποιούς για να παίξουν στην ταινία. Ολοι φοβούνταν τα αντίποινα! Ακόμα και οι εξόριστοι στην Ευρώπη αρνήθηκαν να συμμετάσχουν στην ταινία». Κατά μία έννοια αυτό είναι φυσικό. Ο Τέρι Τζορτζ χαρακτηρίζει εφιαλτική την κατάσταση στην Τουρκία σήμερα, όπου διανοούμενοι, δημοσιογράφοι και επιστήμονες καταλήγουν στη φυλακή επειδή έχουν εκφράσει την άποψή τους. Ισχύει όμως το ίδιο και για τις νεότερες γενιές; «Πολλοί δεν θέλουν αυτή την κατάσταση, αλλά ο φόβος είναι φόβος. Δεν υπήρξε ούτε μία τουρκική οργάνωση που να αντέδρασε θετικά απέναντι στην προσπάθειά μας».