Φιλολογική επιστήμη και ελεύθερη κριτική έρευνα

Εκδόσεις Gutenberg

σελ. 341, τιμή 14 ευρώ

Η κριτική της λογοτεχνίας δεν κρίνει μόνο την τρέχουσα πεζογραφική και ποιητική παραγωγή, αλλά και κείμενα που ανήκουν στην ίδια την κριτική. Και εδώ θα πρέπει να εννοήσουμε την κριτική υπό τη διπλή της έννοια: από τη μια πλευρά η φιλολογική επιστήμη και από την άλλη η ελεύθερη κριτική έρευνα, όπως την ασκούν οι κριτικοί της λογοτεχνίας που δεν προέρχονται από τον ακαδημαϊκό χώρο. Αυτό είναι το πεδίο το οποίο καλύπτει με το βιβλίο του ο Δημήτρης Ραυτόπουλος, συγκεντρώνοντας στις σελίδες του δοκίμια και βιβλιοκρισίες που δημοσιεύτηκαν σε εφημερίδες και περιοδικά μεταξύ 1997 και 2013 (στο υλικό του συμπεριλαμβάνονται και δύο συνεντεύξεις).

Ο Ραυτόπουλος ανήκει στους μάχιμους κριτικούς: τους κριτικούς που αναμετριούνται με τα λογοτεχνικά έργα εν τη γενέσει τους, που δεν έχουν, ως εκ της ιδιότητός τους, το περιθώριο να περιμένουν να κατασταλάξουν οι λογοτεχνικές αξίες μέσα στον χρόνο, που πρέπει να εκφέρουν αμέσως την απόφανσή τους για κάτι το οποίο μόνο πολύ αργότερα θα πάρει τη θέση του σε ό,τι ονομάζουμε λογοτεχνικό κανόνα (αν και κανένας λογοτεχνικός κανόνας δεν μένει απρόσβλητος από την πάροδο των εποχών). Εκ των πρωτεργατών του περιοδικού Επιθεώρηση Τέχνης και κριτικός που ταυτίστηκε κατά τη διάρκεια της μεταπολεμικής περιόδου με τον αγώνα της Αριστεράς να απαλλαγεί από τα ιδεολογικά της βαρίδια, ο Ραυτόπουλος επανέρχεται σε όλα τα βιβλία του (συναγωγές κειμένων αλλά και κριτικές συνθέσεις) στο στοίχημα της νιότης του, το οποίο δεν ήταν άλλο από το να κατανοηθεί η λογοτεχνία της δεκαετίας του 1960 ως αυθυπόστατη καλλιτεχνική πράξη. Ετσι βεβαίως συμβαίνει και με το ανά χείρας βιβλίο, όπου ο Ραυτόπουλος δείχνει τον τρόπο με τον οποίο αρνήθηκε ένα εκτεταμένο μέρος της αριστερής κριτικής τις Ακυβέρνητες πολιτείες του Στρατή Τσίρκα, χάνοντας το τρένο της αξιολόγησης. Τα δύσκολα εκείνα χρόνια υπήρξαν πάντως και άλλου τύπου κριτικοί. Ο Αλέξανδρος Αργυρίου, για παράδειγμα, ανήκε στο μαρξιστικό στρατόπεδο, αλλά κατόρθωσε να διασώσει την ευαισθησία και την ευθυκρισία του. Ο ίδιος ο Τσίρκας πάλι, ως κριτικός του Καβάφη, που υπήρξε η καινούργια ανακάλυψη της Αριστεράς του μεταπολέμου, παρασύρθηκε σε εξόφθαλμες πολιτικές και κοινωνιολογικές αυθαιρεσίες.

Ο Ραυτόπουλος δεν περιορίζεται στην εξιστόρηση των αντιδράσεων της μάχιμης κριτικής στο παρελθόν. Εξετάζει και την πρωτογενή λογοτεχνία της εποχής και η συνομιλία του με σημερινούς μελετητές της αναδεικνύει όλα τα αδιέξοδά της: τις αλλεπάλληλες εμπλοκές της στρατευμένης και της κομματικής τέχνης ή την παραθεώρηση παλαιότερων λογοτεχνικών μεγεθών (όπως του Ανδρέα Λασκαράτου) ακόμα και από ελευθερόφρονες κριτικούς όπως ο Κ. Πορφύρης. Στο βιβλίο ωστόσο θα παρακολουθήσουμε τον Ραυτόπουλο και ως κριτικό πέραν της Αριστεράς: πώς αναλύει τον οικονομικό και τον πολιτικό φιλελευθερισμό του Καραγάτση, πώς μετράει τα κέρδη και τις απώλειες του Καζαντζάκη ή πώς ζυγίζει το βάρος του Αλεξάνδρου, του Παπαδιαμάντη, του Καββαδία και του Καρυωτάκη –πάντοτε σε σχέση με το περιβάλλον των κριτικών τους αποτιμήσεων (παλαιότερων και νεότερων). Και έχουμε επίσης την ευκαιρία να δούμε το πώς περνά ο κριτικός από τη βιβλιοκρισία στην ιστορία της λογοτεχνίας ή το ποιες βλάβες μπορεί να επιφέρει στην κριτική η υπέρογκη κατανάλωση της λογοτεχνικής θεωρίας.

Ακάματος ερευνητής και ανυποχώρητος αμφισβητίας, ο Ραυτόπουλος έχει μια ξεχωριστή ικανότητα: να μεταμορφώνει την έριδα η οποία διατρέχει απ’ άκρου εις άκρον τα κείμενά του σε κριτική εγρήγορση με σπάνια ερμηνευτική δύναμη.