Οι Λευκορώσοι χτίζουν νέο πυρηνικό εργοστάσιο, οι Λιθουανοί ανησυχούν

Το Μπουιβιτζιάι είναι ένα τυπικό χωριό στη Λιθουανία. Μικρό και ήσυχο, με λιγότερους από 300 κατοίκους, έχει μια εκκλησία, μερικά καταστήματα και ένα σχολείο για τα παιδιά από τη γύρω ύπαιθρο. Αλλά πριν από τρία χρόνια ένας νέος, απειλητικός γείτονας έκανε την εμφάνισή του στον ορίζοντα. Μόλις 20 χιλιόμετρα μακριά, στην άλλη άκρη των συνόρων με τη Λευκορωσία, προβάλλει ο όγκος του πυρηνικού σταθμού παραγωγής ηλεκτρικού ρεύματος που χτίζεται κοντά στο Οστροβετς.

Σε μια περιοχή που εξακολουθεί να είναι αντιμέτωπη με τη σύνθετη κληρονομιά της Σοβιετικής Ενωσης και τις καταστροφικές συνέπειες του Τσερνόμπιλ πριν από τρεις δεκαετίες, η απόφαση της Λευκορωσίας για την κατασκευή αυτού του πυρηνικού σταθμού ηλεκτροπαραγωγής που χρηματοδοτείται από τη Ρωσία στα σύνορά της με την ΕΕ έχει γίνει πηγή βαθιάς ανησυχίας.

Το εργοστάσιο θα αρχίσει να λειτουργεί το 2019, αλλά το χωριό προετοιμάζεται ήδη για τα χειρότερα. Ενα μικρό μπλε τριγωνικό σήμα σε έναν τοίχο έξω από το σχολείο δείχνει το σημείο συγκέντρωσης εάν υπάρξει σοβαρό περιστατικό. Στο υπόγειο έχει δημιουργηθεί ένα προσωρινό καταφύγιο για χρήση από τους δασκάλους και 130 παιδιά ηλικίας 6-18 ετών που πηγαίνουν στο σχολείο.

Το πυρηνικό εργοστάσιο στο Οστροβετς έχει προκαλέσει μια νέα μάχη στην ανατολική άκρη της Ευρώπης, μια περιοχή γεμάτη διαχωρισμούς και υποψίες μεταξύ εκείνων εντός και εκτός της ΕΕ. Ερχεται σε μια περίοδο αυξανόμενων τριβών μεταξύ ΕΕ και ΝΑΤΟ αφενός, και της Ρωσίας και των φίλων της, αφετέρου.

Υπαρξιακό άγχος έχει καταλάβει τη Λιθουανία, όπου η κυβέρνηση θεωρεί το εργοστάσιο απειλή για την εθνική ασφάλεια, τη δημόσια υγεία και το περιβάλλον. Οι ισχυρισμοί από τη Λευκορωσία ότι η εγκατάσταση θα είναι μία από τις ασφαλέστερες στον κόσμο δεν πείθουν πολλούς.

Το έργο ξυπνάει γεωπολιτικούς φόβους στη Λιθουανία, μια χώρα με λιγότερους από τρία εκατομμύρια κατοίκους, που το 1990 έγινε η πρώτη δημοκρατία η οποία κήρυξε την ανεξαρτησία της από την καταρρέουσα Σοβιετική Ενωση. Το εργοστάσιο χρηματοδοτείται με δάνειο ύψους 10 δισ. δολαρίων από τη Μόσχα και σχεδιάζεται και κατασκευάζεται από τη Rosatom, το κρατικό μονοπώλιο πυρηνικής ενέργειας της Ρωσίας.

Η Λιθουανία, η οποία εξακολουθεί να συνδέεται με το ρωσικό ενεργειακό δίκτυο και όχι με της ΕΕ, φοβάται ότι το Οστροβετς αποτελεί μέρος ενός ευρύτερου σχεδίου της Ρωσίας να διατηρήσει την επιρροή της στη Βαλτική μέσω της ενεργειακής εξάρτησης από τη Μόσχα.

Το άγχος αυτό ενισχύεται από τη γενική έλλειψη εμπιστοσύνης στη Ρωσία, που πυροδοτήθηκε από τις στρατιωτικές επεμβάσεις στη Γεωργία και στην Ουκρανία.

Ακόμη πιο ανησυχητικό για τη Λιθουανία είναι ότι το Οστροβετς βρίσκεται λιγότερο από 50 χιλιόμετρα μακριά από το Βίλνιους, την πρωτεύουσα και τη μεγαλύτερη πόλη της. Η χώρα της Βαλτικής λέει ότι δεν αμφισβητεί το δικαίωμα της Λευκορωσίας να κατασκευάσει πυρηνικό εργοστάσιο. Αλλά αντιτίθεται στην έλλειψη διασυνοριακής συνεργασίας στην επιλογή του τόπου, δεδομένου ότι περίπου το ένα τρίτο του πληθυσμού της Λιθουανίας ζει σε ακτίνα 100 χιλιομέτρων από το εργοστάσιο. Το Μινσκ, πρωτεύουσα της Λευκορωσίας, απέχει 135 χλμ. από εκεί.

Στη Λευκορωσία, το εργοστάσιο στο Οστροβετς θεωρείται πηγή εθνικής υπερηφάνειας και εγγυητής της ενεργειακής ασφάλειας. Το Μινσκ, που διαβεβαιώνει ότι η εγκατάσταση θα χρησιμοποιήσει την πιο εξελιγμένη διαθέσιμη τεχνολογία, απορρίπτει τους ισχυρισμούς της Λιθουανίας ότι έχει παραβιάσει τους διεθνείς κανόνες και έχει κρύψει ατυχήματα που έγιναν στη διάρκεια της κατασκευής.

Ο εφιάλτης του Τσερνόμπιλ, του χειρότερου πυρηνικού δυστυχήματος στην Ιστορία, είναι πάντα παρών. Η καταστροφή του 1986 χτύπησε τη γειτονική Ουκρανία, αλλά ο άνεμος μετέφερε το 70% της ραδιενέργειας στη Λευκορωσία. Οι επιπτώσεις επιδεινώθηκαν από τη μυστικοπάθεια των Σοβιετικών, οι οποίοι δεν οργάνωσαν εκκένωση της πλησιέστερης πόλης –μόλις τρία χιλιόμετρα μακριά –παρά 36 ώρες μετά την έκρηξη.

Για τη Λιθουανία, το έργο στο Οστροβετς ξυπνάει κάτι περισσότερο από οδυνηρές μνήμες. Η Λευκορωσία εξέταζε σχέδια για ένα πυρηνικό εργοστάσιο κοντά στο Μινσκ πριν από την καταστροφή του Τσερνόμπιλ. Οταν το έργο αναστήθηκε, ο επιλεγμένος χώρος βρισκόταν στα βορειοδυτικά της χώρας –μακριά από οποιεσδήποτε μεγάλες πόλεις της Λευκορωσίας, αλλά κοντά στο Βίλνιους –και οι εργασίες άρχισαν χωρίς να υπάρξουν επίσημες συζητήσεις με τη Λιθουανία για την αξιολόγηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων πέρα από τα σύνορα.

Η Λιθουανία λέει πως η Λευκορωσία έχει κληρονομήσει τη μυστικοπάθεια της σοβιετικής εποχής, υπό την ηγεσία του αυταρχικού προέδρου Αλεξάντρ Λουκασένκο ο οποίος κυβερνά από τα μέσα της δεκαετίας του ’90. Πυρηνικοί εμπειρογνώμονες στο Βίλνιους λένε ότι τα δεδομένα που δίνουν οι γείτονές τους σε θέματα όπως η γεωλογία και η σεισμικότητα είναι συχνά ελλιπή ή αντιφατικά, ενώ το Μινσκ έχει καταδικαστεί για την καταστολή αντιπυρηνικών διαμαρτυριών.

Το δίκτυο της Λιθουανίας, όπως και των άλλων χωρών της Βαλτικής, συνδέεται με τη Ρωσία και τη Λευκορωσία. Παρ’ όλο που υπάρχει σχέδιο για συγχρονισμό του με το δίκτυο της ΕΕ, αυτό δεν αναμένεται να ολοκληρωθεί έως το 2025.

Αν και η Λιθουανία δεν έχει άμεσα εργαλεία για να σταματήσει το εργοστάσιο, ελπίζει ότι οι διαμαρτυρίες και η διεθνής εκστρατεία θα ασκήσουν πιέσεις στο Μινσκ να συνεργαστεί στενότερα με το Βίλνιους, και θα αναγκάσουν τους διεθνείς προμηθευτές και τις τράπεζες να ξανασκεφθούν την υποστήριξή τους προς το έργο.