Ο Βόλφγκανγκ Σόιμπλε, μια κυρίαρχη φιγούρα στην ευρωπαϊκή πολιτική σκηνή για περισσότερο από μια δεκαετία, είναι μια σύνθετη προσωπικότητα με αντιφατικά στοιχεία, όπως είναι και η Ευρώπη σύνθετη και αντιφατική. Ο πρώην υπουργός Οικονομικών της Γερμανίας είναι ωμός αλλά και ευγενικός, υποστηρικτής της ευρωπαϊκής ενότητας αλλά και των πολιτικών λιτότητας που φούντωσαν τον ευρωσκεπτικισμό. Οι χώρες του Νότου τον μισούσαν, οι υπουργοί Οικονομικών τους τον εκτιμούσαν. Οι εννέα έλληνες υπουργοί που γνώρισε στη διάρκεια της θητείας του στο υπουργείο Οικονομικών της Γερμανίας δεν αποτελούν εξαίρεση –ο δόκτωρ Σόιμπλε είχε το προσόν να γίνεται σεβαστός σε φίλους και αντιπάλους. Η σχέση του μαζί τους χαρτογραφεί μέσα από πολύ προσωπικά στοιχεία συγκρούσεις και εξομολογήσεις, τα σκαμπανεβάσματα της ελληνικής κρίσης και την αμφίσημη στάση της Ευρώπης απέναντι στη χώρα μας.
Ασκητική λιτότητα και αυστηρή πειθαρχία
Το Μέγαρο του υπουργείου Οικονομικών της Γερμανίας βρίσκεται στην οδό Βιλχελμστράσε 97 και ήταν την εποχή της κατασκευής του (1935 – 1936) το μεγαλύτερο συγκρότημα γραφείων στην Ευρώπη· παραμένει το μεγαλύτερο στο Βερολίνο και φτιάχτηκε για να στεγάσει τη Λουφτβάφε. Διαθέτει 2.100 αίθουσες, τέσσερα ασανσέρ, 17 κλιμακοστάσια και διαδρόμους επτά χιλιομέτρων στις δύο πλευρές των οποίων είναι αραδιασμένα εντυπωσιακά, μικρά, «γκρίζα» γραφεία. Στο βασίλειο του Βόλφγκανγκ Σόιμπλε όλα «φώναζαν» ασκητική λιτότητα και αυστηρή πειθαρχία προτού ο ίδιος ανοίξει το στόμα του για να επιβραβεύσει ή να τιμωρήσει τους συνομιλητές του. Ηταν ο «διάβολος» που όλοι γνώριζαν –γι’ αυτό και ο ευρωπαϊκός Τύπος έχει γεμίσει με δημοσιεύματα για το ποιος θα αναλάβει την πιο ισχυρή θέση στην Ευρώπη.
Συνήθως ήξεραν τι να περιμένουν από εκείνον, με εξαίρεση τον Ευάγγελο Βενιζέλο. Δύο μήνες αφότου ορκίστηκε υπουργός Οικονομικών και ενώ είχε προηγηθεί φιλικό γεύμα με τον Σόιμπλε σε κινεζικό εστιατόριο του Βερολίνου, παρουσία του Γιώργου Ζαννιά και του Γιοργκ Ασμουσεν, πήγε στις 16 Σεπτεμβρίου 2011, εντελώς ανυποψίαστος, στο γοτθικής αρχιτεκτονικής Βρόστλαβ για το άτυπο Eco/Fin και Eurogroup που διοργάνωσε η πολωνική προεδρία.
Εκείνο το βράδυ στα σαλόνια του νεομπαρόκ φημισμένου ξενοδοχείου «Μόνοπολ» παρετίθετο δείπνο στις αντιπροσωπείες που συμμετείχαν στα δύο ευρωπαϊκά όργανα και η σαμπάνια έρεε σε αφθονία. Ο Βενιζέλος εκλήθη για την προγραμματισμένη συνάντηση με τον Σόιμπλε στο υπόγειο μπαρ του ξενοδοχείου που άνοιξε ειδικά για την περίσταση. Ο γερμανός υπουργός Οικονομικών δεν έχασε χρόνο. «Η Ελλάδα θα τα βγάλει πέρα με ένα δεύτερο πρόγραμμα ή είναι καλύτερα να οργανωθεί η «φιλική» έξοδός της από το ευρώ;» ρώτησε. Ο συνομιλητής του σοκαρισμένος από την ανήκουστη πρόταση για εθελούσια έξοδο της χώρας μας από το ευρώ απέκρουε επί μιάμιση ώρα τις προτάσεις του Σόιμπλε. Οι Γερμανοί είχαν επεξεργαστεί ένα πρόγραμμα εκτάκτων συνθηκών που προέβλεπε την ανάληψη 50 ή 100 ευρώ την εβδομάδα από τα ATM, τη μετατροπή όλων των καταθέσεων πάνω από 3.000 ευρώ σε δραχμές, πλήρες πρόγραμμα βοήθειας σε τρόφιμα, καύσιμα, και αυξημένη χρηματοδότηση από ευρωπαϊκά κονδύλια. Ο Βενιζέλος απέρριψε κατηγορηματικά όλες τις προτάσεις και ξεκαθάρισε ότι η ελληνική κυβέρνηση θα προστάτευε τα κεκτημένα της χώρας, παρότι ήταν σοκαρισμένος από το λεπτομερές σχέδιο ανθρωπιστικής βοήθειας προς την Ελλάδα. Ο Σόιμπλε δεν επέμεινε και στο επόμενο Eurogroup βοήθησε τη χώρα μας να ολοκληρώσει τη συμφωνία για το δεύτερο πρόγραμμα, σαν να μην είχε γίνει η συζήτηση στο Βρότσλαβ.
Ο επίλογος της σχέσης τους γράφτηκε τον Δεκέμβριο του 2014. Λίγο πριν από τις εκλογές που έφεραν τον ΣΥΡΙΖΑ στην εξουσία, ο αντιπρόεδρος και υπουργός Εξωτερικών αναζήτησε στήριξη στο Βερολίνο. Ο Σόιμπλε τον υποδέχθηκε με απρόσμενη θερμότητα και δήλωσε ότι υπήρξαν επί σειρά ετών υπουργοί Οικονομικών και απέκτησαν φιλική σχέση, ενώ στην πραγματικότητα συνέπεσαν ως υπουργοί Οικονομικών για μόλις οκτώ μήνες. «Με τον Σόιμπλε φάγαμε ψωμί και αλάτι» ανταπέδωσε την αβρότητα ο Βενιζέλος.
Ο Σόιμπλε και ο Βενιζέλος βρήκαν κοινή βάση επαφής στη νομική επιστήμη. Ο γερμανός υπουργός δεν πίστευε ότι οι οικονομολόγοι θα έδιναν λύση στο πρόβλημα της ευρωζώνης, εμπιστευόταν περισσότερο τους νομικούς. «Παρά τις προτάσεις για έξοδο από το ευρώ, απεδέχθη την επιλογή της ελληνικής κυβέρνησης να δώσει τη μάχη εντός του ευρώ και τη στήριξε» επισημαίνει ο πρώην υπουργός. Η συμβολή του στο κούρεμα του χρέους ήταν μεγάλη, επιπλέον υποστήριξε στο Συνταγματικό Δικαστήριο στην Καρλσρούη τις προσφυγές κατά της δανειακής σύμβασης της Ελλάδας, του PSI κ.τ.λ., πηγαίνοντας κόντρα στους γερμανικούς συσχετισμούς δυνάμεων.
«Είσαι πραγματικός υπουργός Οικονομικών;»
Στην αρχή της κρίσης ο γερμανός υπουργός Οικονομικών, ο οποίος ανέλαβε τον Οκτώβριο του 2009 σχεδόν ταυτόχρονα με τον Γιώργο Παπακωνσταντίνου, ήταν για τον έλληνα υπουργό ο μετριοπαθής φίλος της Ελλάδας απέναντι στην άκαμπτη, προτεσταντικής νοοτροπίας Ανγκελα Μέρκελ. Στην πρώτη συνεδρίαση του Eurogroup που παρευρέθηκε ο Παπακωνσταντίνου, μια διαμαρτυρία αγροτών είχε κλείσει το κέντρο της πόλης του Λουξεμβούργου. Η συνάντηση μεταφέρθηκε σε μια εξοχική έπαυλη, η οποία ανήκε στην κυβέρνηση. Σταρ και προεδρεύων της συνεδρίασης ήταν ο Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ, οι Σόιμπλε και Παπακωνσταντίνου ήταν οι καινούργιοι. Αυτό δεν εμπόδισε τον γερμανό υπουργό να ξεμοναχιάσει τον έλληνα ομόλογό του και μετά τις συστάσεις να τον ρωτήσει ευθέως: «Είσαι πραγματικός υπουργός Οικονομικών;».
Ο Παπακωνσταντίνου αργότερα συνειδητοποίησε πλήρως το νόημα της ερώτησης: «Εχεις τα προσόντα και τα κότσια που απαιτεί αυτή η θέση;». Ηταν η εποχή των Greek statistics και του game over, όταν οι υπουργοί Οικονομικών της ευρωζώνης έσπρωχναν εξοργισμένοι την Ελλάδα στο καθαρτήριο για να απορρυπάνουν τις δικές τους τράπεζες από την κηλίδα των ελληνικών ομολόγων.
Τον Νοέμβριο του 2009 η κυβέρνηση εξήγγειλε δέσμη μέτρων προκειμένου να καθησυχάσει τις αγορές και ο έλληνας υπουργός Οικονομικών βγήκε για περιοδεία στις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες. Πρώτος σταθμός το Βερολίνο. «Ο Σόιμπλε ήταν ιδιαίτερα επιφυλακτικός για την ικανότητα της Ελλάδας να αλλάξει, έδειχνε όμως να εκτιμά τις προσπάθειές μας, οπότε είχα την άνεση να του πω ευθέως: «Εμείς κάνουμε ό,τι χρειάζεται αλλά αν δεν ανταποκριθούν οι αγορές πρέπει να προετοιμάσουμε το plan B». «Γιώργο, δεν υπάρχει εναλλακτικό σχέδιο» μου απάντησε».
Επειτα από τέσσερα διαφορετικά πακέτα δημοσιονομικών μέτρων, τα οποία αντιστοιχούσαν σε περισσότερο από το 5% του ΑΕΠ, η Ελλάδα εξακολουθούσε να φλερτάρει με την άτακτη χρεοκοπία. Στη Σύνοδο Κορυφής της 25ης Μαρτίου 2010 αποφασίστηκε η δημιουργία ενός κοινού μηχανισμού της ευρωζώνης και του ΔΝΤ ως λύση τελευταίας ευκαιρίας. Στις 22 Απριλίου η Γιούροστατ ανακοίνωσε το πραγματικό έλλειμμα της Ελλάδας: 13,6%. Οι αγορές έκλεισαν. Το πρωί εκείνης της ημέρας ο Παπακωνσταντίνου δέχτηκε τηλεφώνημα από τον Σόιμπλε, ο οποίος του είπε ότι η κυβέρνησή του αποφάσισε ότι η χώρα μας είχε φτάσει στο περίφημο ultima ratio. Η Γερμανία, η οποία συμβούλευε την Ελλάδα να περιμένει, άλλαξε στάση. «Αν αποφασίσετε να ζητήσετε την ενεργοποίηση του μηχανισμού εμείς δεν θα έχουμε αντίρρηση» είπε ο Σόιμπλε. Την επόμενη ημέρα ο Γιώργος Παπανδρέου πήγε στο Καστελόριζο.
«Χωρίς PSI δεν υπάρχει λύση»
Τον Ιούνιο του 2011 οι υπουργοί Οικονομικών της ευρωζώνης άρχισαν να συζητούν για την ανάγκη αναδιάρθρωσης του ελληνικού χρέους. «Ολοι αντιλαμβανόμαστε την ανάγκη για ένα νέο πρόγραμμα. Αλλά χωρίς PSI δεν υπάρχει λύση» είπε στο άτυπο Eurogroup αναλαμβάνοντας το ρίσκο του κουρέματος. Ιδιωτικά εκμυστηρεύτηκε στον κ. Παπακωνσταντίνου: «Ξέρεις, δεν υπάρχει άλλη λύση παρά κούρεμα 50%». Τότε αποφασίστηκε το μικρό PSI (κούρεμα 21%), η μεγάλη παρέμβαση στο χρέος έγινε τον Φεβρουάριο του 2012, με πρωθυπουργό τον Λουκά Παπαδήμο και υπουργό Οικονομικών τον Ευ. Βενιζέλο.
Τον Σεπτέμβριο του 2011 ο Φίλιππος Σαχινίδης με την ιδιότητα του αναπληρωτή υπουργού Οικονομικών συνόδευσε τον Παπανδρέου στο Βερολίνο. Προτού ξεκινήσει η επίσημη συνάντηση με τη Μέρκελ, ο Σόιμπλε πλησίασε στον προθάλαμο τον Σαχινίδη. «Εχω μιλήσει με τον Ευάγγελο για κούρεμα του χρέους 50%» του είπε παρακάμπτοντας τα προκαταρκτικά. «Ο Τρισέ;» ρώτησε ο συνομιλητής του γνωρίζοντας τη σφοδρή αντίδραση του προέδρου της ΕΚΤ.
«Το λύσαμε αυτό. Αναλαμβάνει ο Ντράγκι που συμφωνεί». Στην επόμενη συνάντησή τους, τον Μάιο του 2012, το πολιτικό σύστημα είχε ρευστοποιηθεί στην πρόσφατη εκλογική αναμέτρηση. Ο Σαχινίδης πήγε στο Eurogroup ως υπουργός Οικονομικών και ήρθε αντιμέτωπος με την ειρωνεία του Σόιμπλε. «Πού είναι ο συνάδελφος καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου που μας έλεγε ότι δεν υπάρχει θέμα πολιτικής σταθερότητας;». Ο έλληνας υπουργός «πάγωσε» επειδή έπρεπε να πείσει τους ομολόγους του ότι υπήρχαν πιθανότητες να σχηματιστεί κυβέρνηση στην Ελλάδα. Μέχρι να τελειώσει το Eurogroup, οι πολιτικοί αρχηγοί που συνεδρίαζαν στο Προεδρικό Μέγαρο υπό τον Κάρολο Παπούλια αποφάσισαν να προσφύγουν ξανά σε εκλογές.
«Δεν θα σου δώσω ούτε σεντ!»
Οταν ανέλαβε ο Γιάννης Στουρνάρας τον Ιούλιο του 2012, η συζήτηση για το Grexit είχε κυριαρχήσει πάνω σε όλα τα υπόλοιπα ζητήματα. Στα δύο χρόνια που ακολούθησαν, η λέξη αυτή δεν βγήκε ούτε μια φορά από το στόμα του Σόιμπλε. Η σχέση τους ξεκίνησε με μια δύσκολη και μακρόσυρτη διαπραγμάτευση, που διήρκεσε από τον Αύγουστο ως τον Νοέμβριο, και κατέληξε σε δόση 38 δισ. ευρώ, ρύθμιση του χρέους με χαμηλό επιτόκιο και παράταση των χρεολυσίων για έναν χρόνο. Προηγουμένως χρειάστηκε να ψηφιστούν 100 προαπαιτούμενα. «Δεν θα σας κάνουμε καμία έκπτωση» ήταν το μήνυμα του γερμανικού υπουργείου Οικονομικών. Παρ’ όλα αυτά, ο Σόιμπλε επέμενε να δημιουργηθεί ειδικός λογαριασμός στο Λουξεμβούργο, ο οποίος δεν θα ελεγχόταν από την ελληνική κυβέρνηση. «Τον πλησίασα, του έκανα προσωπική έκκληση και υποχώρησε» παρατηρεί ο Στουρνάρας.
Την επόμενη ημέρα δέχθηκε τα πυρά της αντιπολίτευσης. «Εχουμε συμφωνία!» είπε από το βήμα της Βουλής. Ενώ διαρκούσε η συνεδρίαση στην Ολομέλεια, η συνεργάτιδά του τον ειδοποίησε ότι είχε τέσσερις κλήσεις στο κινητό του από τον Σόιμπλε. «Γιάννη, γιατί το αποκάλυψες;» του είπε οργισμένος ο γερμανός υπουργός. Ηθελε να το πει εκείνος πρώτος στη γερμανική Βουλή για να διαχειριστεί τις αντιδράσεις. «Δεν θα σου δώσω ούτε σεντ!» τον απείλησε. Το επόμενο τηλεφώνημα ήταν από τον Αντώνη Σαμαρά. «Με πήρε η Μέρκελ σε έξαλλη κατάσταση. Τι είπες;» τον ρώτησε προτού ξεκινήσει την επιχείρηση κατευνασμού της γερμανικής πλευράς. Παρά τις συγκυριακές εξάρσεις, η σχέση των δύο υπουργών δεν ήταν καθόλου άσχημη. Ξεκίνησε με μια κίνηση εμπιστοσύνης από την πλευρά του Σόιμπλε, του έδωσε τον αριθμό του κινητού του όπως έφευγαν από την καγκελαρία μαζί με τον Σαμαρά και σε μία εβδομάδα τον κάλεσε στο Βερολίνο, και συνεχίζεται μέχρι σήμερα καθώς βρίσκονται συχνά στο Ecο/Fin. Ο Στουρνάρας, ως οικονομολόγος, είχε ακριβώς την αντίθετη εμπειρία από τον Βενιζέλο. «Ο Σόιμπλε τα έβλεπε όλα με νομικίστικο τρόπο, έλεγε ότι τα οικονομικά δεν είναι θρησκεία. Επέμεινε στη λιτότητα και όχι στην ανάπτυξη και ενώ ήταν φιλοευρωπαίος, αμαύρωσε την εικόνα του με την πρόταση για time out της Ελλάδας από το ευρώ και παράλληλα δεν κατέθεσε κάποιο σχέδιο για την αρχιτεκτονική της ευρωζώνης» παρατηρεί.
Με τα δημοσιονομικά της Ελλάδας να έχουν τακτοποιηθεί σε μεγάλο βαθμό, ο Γκίκας Χαρδούβελης είχε την ευκαιρία να δει τον Ευρωπαίο Σόιμπλε, ο οποίος θεωρούσε ότι η τήρηση των κανόνων αποτελεί μέρος της ευρωπαϊκής αλληλεγγύης που θα διατηρούσε τη συνοχή της ευρωζώνης. Τον Οκτώβριο του 2014 ο Χαρδούβελης πήγε στο Βερολίνο για να διερευνήσει το ενδεχόμενο να λήξει το πρόγραμμα του ΔΝΤ όχι την άνοιξη του 2016 αλλά τον Δεκέμβριο μαζί με το ευρωπαϊκό πρόγραμμα. Ο Σόιμπλε ήταν ανυποχώρητος: «Δεν ήθελα το ΔΝΤ στα πόδια μας. Αλλά τώρα μου αρέσει. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δεν μπορεί να κάνει τη δουλειά της και να επιβληθεί στις κυβερνήσεις, δες τη Γαλλία και την Ιταλία. Εγώ αγαπάω την Ελλάδα αλλά δεν μπορώ να περάσω τίποτα από τη Βουλή χωρίς το ΔΝΤ στο πρόγραμμά σας».
«Ή το Μνημόνιο όπως είναι ή τη δραχμή»
Το δόγμα του Σόιμπλε ήταν ένα: «You have to deliver», «πρέπει να φέρεις αποτελέσματα, και να τηρείς τις συμφωνίες σου». Αυτό αναγκάστηκε να υπενθυμίσει στο Νταβός, τον Ιανουάριο του 2016, στον Αλέξη Τσίπρα με τη φράση «It’s the implementation stupid» («είναι η εφαρμογή ανόητε») που έκανε τα φλας να αστράψουν. Η περιπέτεια Βαρουφάκη που έληξε με το δημοψήφισμα και τις εκλογές του Σεπτεμβρίου του 2015 είχε περάσει ανεπιστρεπτί και ο έλληνας πρωθυπουργός επιχειρούσε να κάνει τη στροφή που τον έφερε στην αγκαλιά της Γερμανίας. Η γνωριμία με τον Γιάνη Βαρουφάκη ξεκίνησε στραβά και τελείωσε με δημόσιες δηλώσεις περιφρόνησης από την πλευρά του Σόιμπλε ενώ ο Βαρουφάκης ως την τελευταία στιγμή επιζητούσε την αποδοχή του. Ηταν δύο ισχυρές αλλά ασύμβατες προσωπικότητες.
Ο Βαρουφάκης περιγράφει στο βιβλίο του «Ανήλικοι στο δωμάτιο» την πρώτη τους συνάντηση στο γερμανικό υπουργείο Οικονομικών, όταν του έτεινε το χέρι για να τον χαιρετήσει αλλά εκείνος έστριψε το καρότσι του και χάθηκε με ταχύτητα στο γραφείο του. Σε ένα άλλο βιβλίο, με τίτλο «Διαφορετικά μαζί», του Σόιμπλε και του Μισέλ Σαπέν, ο γερμανός υπουργός περιγράφει την ίδια συνάντηση: «Μου είπε ότι παρακολουθεί την πολιτική μου δραστηριότητα από εικοσαετίας και ότι είναι της άποψης ότι είμαι ο μεγαλύτερος Ευρωπαίος. Μου είπε και κάποια άλλα, και αυτά όλο πάθος. Σκέφτηκα μέσα μου, «δεν κάνει να με υποτιμάς. Τέτοια απλά κομπλιμέντα δεν μπορούν να με επηρεάσουν». Ηθελα να του πω ότι δεν θα πρέπει να χαραμίζουμε τον χρόνο μας με τέτοιες ανοησίες». Ακολούθησε η σοκαριστική συνάντησή τους στις 11 Μαΐου, όταν ο Σόιμπλε πρότεινε time out από την ευρωζώνη. «Αν θέλεις το ευρώ, θα πρέπει να δεχθείς το Μνημόνιο. Ή το Μνημόνιο όπως είναι ή τη δραχμή. Οι Ελληνες πρέπει να αποφασίσουν, γι’ αυτό χάρηκα όταν άκουσα τον Πρωθυπουργό σας να μιλάει για δημοψήφισμα» του είπε. Με τον Ευκλείδη Τσακαλώτο, αντιθέτως, τα πράγματα κύλησαν ανέφελα. «Είναι εξαιρετικός υπουργός Οικονομικών» και «σκληρός διαπραγματευτής» είπε τον Ιούνιο ο Σόιμπλε προσθέτοντας δηκτικά: «Κρίμα που ο κ. Τσίπρας δεν τον εμπιστεύεται αρκετά».
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
