Αλβανία: απειλείται το τελευταίο «μπλε θαύμα» της Ευρώπης

«Σώστε τον ποταμό Αώο από το φράγμα». «Το τελευταίο μπλε θαύμα της Ευρώπης απειλείται στην Αλβανία». Με τέτοια συνθήματα περιβαλλοντολόγοι και κάτοικοι αγωνίζονται για να σωθεί ο Βιόσα, ένα από τα λίγα άγρια ποτάμια, και μαζί του ο μοναδικός βιότοπός του.

Ο Αώος (αλβανικά: Vjosë, Βιόσα) και η κοιλάδα του είναι ένας παράδεισος άγριας ζωής και ομορφιάς στη Νότια Αλβανία. Δεν υπάρχουν δρόμοι ή γέφυρες για να καταστρέψουν το ειδύλλιο, που πλαισιώνεται από καταπράσινους λόφους, και βουνά με κορφές που μένουν χιονισμένες μέχρι τις αρχές του Μαΐου. Ελιές φυτρώνουν στις πλαγιές, αγρότες καλλιεργούν τις εύφορες πεδιάδες και μόνο ο ήχος από τα καμπανάκια σπάει τη σιωπή κάθε φορά που περνάει ένα κοπάδι από πρόβατα.

Αλλά αυτός ο οικολογικός παράδεισος απειλείται από το φράγμα που μπορεί να κατασκευαστεί σύντομα για να τροφοδοτήσει ένα υδροηλεκτρικό εργοστάσιο κοντά στο Πότσεμ. Περιβαλλοντολόγοι λένε ότι το έργο θα καταστρέψει τον φυσικό βιότοπο των ψαριών του ποταμού και πολλά άλλα είδη ζώων και φυτών θα μπορούσαν να εξαφανιστούν ως αποτέλεσμα. Επιπλέον, οι αγρότες στο κοντινό χωριό Kutë θα χάσουν τα προς το ζην, επειδή τα βοσκοτόπια και τα χωράφια τους θα καλυφθούν από τα νερά.

Η Αλβανία δεν είναι μέλος της Ευρωπαϊκής Ενωσης, αλλά και εκεί ο νόμος απαιτεί μελέτες περιβαλλοντικών επιπτώσεων για μεγάλα έργα όπως το φράγμα. Η τουρκική εταιρεία Kovlu Energji, που θέλει να κατασκευάσει το φράγμα, παρουσίασε μια τέτοια έκθεση, η οποία συντάχθηκε από μια ιδιωτική συμβουλευτική εταιρεία στα Τίρανα. Αλλά ο Φρίντριχ Σίμερ, καθηγητής Ζωολογίας στο Πανεπιστήμιο της Βιέννης, τη χαρακτηρίζει «καρικατούρα». «Μεγάλα τμήματα έχουν αντιγραφεί κατά λέξη από άλλες μελέτες. Επί τόπου έρευνα δεν έγινε ποτέ» λέει.

Μαζί με αλβανούς βιολόγους, ο Σίμερ οργάνωσε τώρα ένα πρόγραμμα για την απογραφή της χλωρίδας και της πανίδας στην περιοχή που απειλείται από το φράγμα, με την υποστήριξη του περιβαλλοντικού οργανισμού Riverwatch στη Βιέννη και της EcoAlbania στα Τίρανα. Οπως έκανε κάποτε ο θρυλικός γερμανός φυσιοδίφης και εξερευνητής Αλεξάντερ φον Χούμπολτ, οι 30 επιστήμονες από την Αλβανία, την Αυστρία και τη Γερμανία δουλεύουν στην κοιλάδα κατά μήκος τριών προκαθορισμένων διαδρομών.

Οι γεωλόγοι μετρούν την κοίτη του ποταμού μέχρι το τελευταίο χιλιοστό, σημειώνοντας το μέγεθος του χαλικιού και τη δομή του ιζήματος. Οι ερευνητές εντόμων θάβουν πλαστικά μπουκάλια γεμάτα με ξίδι ως παγίδες για μικρά ζώα που έρπουν στο έδαφος. Ενας βιολόγος συλλέγει φυτά. Κάποιος άλλος κοσκινίζει φύλλα και το χαλαρό έδαφος για να ψάξει για σαλιγκάρια, και ένας επιστήμονας κουνάει το γρασίδι και τους θάμνους, παγιδεύοντας τα έντομα που πετούν έξω με ένα γιγαντιαίο δίχτυ.

«Είχα μόνο μια αόριστη ιδέα για το ποια είδη θα μπορούσαμε να βρούμε εδώ» λέει ο Σίμερ. Σε ένα διάστημα τριών ημερών έχουν πιάσει 20 διαφορετικά είδη μέσα στο νερό, ανάμεσά τους χέλια και ένα λαβράκι μήκους 50 εκατοστών. Ο Σίμερ δεν είναι εξοικειωμένος με τα περισσότερα είδη και τα απελευθερώνει σχεδόν όλα μετά από μια σύντομη εξέταση. Ακόμα και οι ψαράδες των γύρω χωριών έχουν μείνει έκπληκτοι από τα σπάνια αλιεύματα.

Εάν το φράγμα υπήρχε ήδη, κανένα ψάρι δεν θα είχε φτάσει από την Αδριατική τόσο ψηλά στο ποτάμι. Μέχρι στιγμής, ο Βιόσα ρέει ελεύθερος –δεν έχει μπλοκαριστεί από καμία κατασκευή. Ακόμα και οι παραπόταμοί του, με δύο εξαιρέσεις, είναι απαλλαγμένοι από φράγματα. «Αυτό είναι κάτι μοναδικό στην Ευρώπη» λέει ο Σίμερ.

Παρ’ όλα αυτά, χιλιάδες υδροηλεκτρικά φράγματα σχεδιάζονται σε όλον τον κόσμο. Σύμφωνα με το Riverwatch, 500 έχουν προγραμματιστεί μόνο για την Αλβανία και σχεδόν 3.000 σε ολόκληρη την περιοχή των Βαλκανίων. Τα περισσότερα είναι μικρά εργοστάσια παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας που δεν απαιτούν φράγματα. Μεγάλο μέρος της ροής διοχετεύεται μέσω αγωγών στο βουνό πάνω από την κοιλάδα, οι οποίοι τροφοδοτούν τους στροβίλους. Το αποτέλεσμα είναι έλλειψη επαρκούς ύδρευσης στην κοιλάδα.

Υπάρχει κάποια ειρωνεία στο γεγονός ότι ερευνητές από τη Γερμανία και την Αυστρία αγωνίζονται για τη διατήρηση ενός παρθένου ποταμού. Ποταμοί όπως ο Δούναβης και ο Ρήνος είναι γεμάτοι με φράγματα και, σε κάποια μέρη, έχουν γίνει αγνώριστοι από το τσιμέντο. «Ζητάμε πολλά από τους Αλβανούς» παραδέχεται ένας γερμανός επιστήμονας. «Στις δικές μας χώρες κανείς δεν φρόντισε για να σωθούν τα παρθένα ποτάμια».

Γιατί λοιπόν να μην επιτραπεί στους Αλβανούς να κάνουν ό,τι έγινε παντού στη Δυτική Ευρώπη; «Οταν κατασκευάσαμε υδροηλεκτρικά φράγματα στα δικά μας ποτάμια, δεν γνωρίζαμε πολλά για τη δυναμική αυτών των συστημάτων» εξηγεί ο Σίμερ. «Μόνο τα τελευταία 20 ή 30 χρόνια έχουμε αρχίσει να κατανοούμε πόσο σημαντικά είναι τα ανέγγιχτα ποτάμια για τη φύση.

Θέλουμε να μην επαναλάβουν οι Αλβανοί τα λάθη που κάναμε εμείς» τονίζει ο Σίμερ.

Η Αλβανία παράγει το ηλεκτρικό ρεύμα της σχεδόν εξ ολοκλήρου από υδροηλεκτρική ενέργεια –και η ζήτηση αυξάνεται. Απομονωμένη για δεκαετίες από τον υπόλοιπο κόσμο, 30 χρόνια μετά το τέλος της δικτατορίας του Χότζα, μοιάζει σήμερα με αναπτυσσόμενη χώρα. Ενώ σχεδόν κάθε χωριό έχει τώρα ηλεκτρική ενέργεια, μουλάρια εξακολουθούν να χρησιμοποιούνται ευρέως για τις μεταφορές και πολλοί από τους δρόμους είναι σε κακή κατάσταση. Σε τέτοιες συνθήκες, κάθε επενδυτής είναι ευπρόσδεκτος, ακόμα και αν τα σχέδιά του μπορεί να βλάψουν τη φύση.