Tony Judt

Ιστορικός της μεταπολεμικής Ευρώπης, της Γαλλίας, των διανοουμένων και των ιδεών αλλά και δημόσιος διανοούμενος (public intellectual) ο ίδιος, ο Τόνι Τζαντ πέθανε τον Αύγουστο του 2010, σε ηλικία 62 ετών, από αμυοτροφική πλάγια σκλήρυνση, μια εκφυλιστική ασθένεια που προκαλεί σταδιακή παράλυση και το αναπόφευκτο μοιραίο. Το βιβλίο του «Σκέψεις για τον εικοστό αιώνα», σε συνεργασία με τον ιστορικό του Γέιλ Τίμοθι Σνάιντερ (μετάφραση Ελένη Αστερίου, εκδόσεις Αλεξάνδρεια), είναι η πνευματική αυτοβιογραφία του αλλά σε άμεση σχέση με την πνευματική ιστορία της Ευρώπης.

Στο επόμενο φύλλο των «Βιβλίων» ο Μάρκος Καρασαρίνης θα παρουσιάσει εκτενώς αυτή την πολύ σημαντική έκδοση. Πρόκειται για ένα πρωτότυπο βιβλίο σε σχέση με τη δομή του και την κατασκευή του και, ταυτόχρονα, είναι το συγκλονιστικό τεκμήριο μιας ανθρώπινης περιπέτειας όπου το πνεύμα και η διανοητική λειτουργία πεθαίνουν τελευταία ενώ το σώμα έχει νεκρωθεί εντελώς. Ο Τίμοθι Σνάιντερ, που το μικρό βιβλίο του «On Tyranny» διαβάζεται από τους Νεοϋορκέζους σαν ιστορικός οδηγός για να καταλάβουν τι μπορεί να τους συμβεί στην εποχή Τραμπ, συναντούσε κάθε Πέμπτη τον Τζαντ, στο σπίτι του στο Μανχάταν, από τον Ιανουάριο έως το καλοκαίρι του 2009.

Ο Τζαντ δεν μπορούσε πλέον να γράψει και μέσα σε αυτούς τους μήνες η κατάστασή του επιδεινωνόταν δραματικά. (Λεπτομέρειες αυτής της εξέλιξης δίνει ο Σνάιντερ στην εισαγωγή του.) Από τις συζητήσεις προέκυψε ένα βιβλίο με εννέα κεφάλαια όπου η αυτοβιογραφία αποτελεί την άλλη πλευρά της ιστορίας. Ετσι μέσα από τη ζωή του Τζαντ και τη σκέψη του, που παρουσιάζονται με αφηγηματική δεινότητα από τον Σνάιντερ αλλά και με την τέχνη της διατήρησης του αυθορμητισμού του προφορικού λόγου, παρακολουθούμε μια αδιανόητα ερεθιστική διαδρομή στην πνευματική, πολιτική και κοινωνική ζωή της Ευρώπης στον 20ό αιώνα.

Ο Τζαντ μάς δίνει μαθήματα πλουραλισμού, τόσο επίκαιρα σε έναν κόσμο όπου ο διάλογος φαίνεται να περιορίζεται μέσα σε πολλές αδιαπέραστες φούσκες. Και όπως γράφει ο Σνάιντερ, «ο ιστορικός πρέπει να απελευθερωθεί από οποιοδήποτε πλαίσιο και να αποδεχθεί την εγκυρότητα αρκετών πλαισίων ταυτοχρόνως για να κατανοήσει ένα συμβάν».