Το «τρόπαιο» της Νόρμα

Πριν από ενάμιση, περίπου, χρόνο η λαμπερή Αννα Νετρέμπκο προκάλεσε πραγματικό σοκ στον κόσμο του λυρικού θεάτρου στις δύο πλευρές του Ατλαντικού. Αιτία, η απόφασή της να ματαιώσει το πολυαναμενόμενο ντεμπούτο της ως Νόρμα στο ομότιτλο αριστούργημα του Μπελίνι, με το οποίο επρόκειτο να ανοίξει η αυλαία της σεζόν 2016-2017 της Βασιλικής Οπερας στο Κόβεντ Γκάρντεν του Λονδίνου. Ταυτόχρονα, έκανε το ίδιο και με την επόμενη εμφάνισή της στον ρόλο, στη νέα παραγωγή του έργου η οποία είχε προγραμματιστεί για την έναρξη της καλλιτεχνικής περιόδου 2017-2018 στη Μετροπόλιταν Οπερα της Νέας Υόρκης. Ως επίσημη δικαιολογία η σουπερστάρ ρωσίδα σοπράνο πρόβαλε το γεγονός πως, παρότι άρχισε να μελετά με ζήλο τον ρόλο, τελικά αποφάσισε ότι δεν ταιριάζει στη φωνή της, στο άμεσο μέλλον τουλάχιστον…

Η αναστάτωση που προκλήθηκε και στα δύο διάσημα θέατρα ήταν μεγάλη, αφού αμφότερες οι παραγωγές είχαν σχεδιαστεί επάνω στη δημοφιλή Νετρέμπκο η οποία, ερμηνεύοντας τον ρόλο αυτόν –το «Εβερεστ» της Οπερας, όπως ορισμένοι τον αποκαλούν –θα πρόσθετε το όνομά της στην αλυσίδα με τις λαμπερές ερμηνεύτριές του συνδυάζοντας καλλιτεχνική αλλά και εμπορική επιτυχία. Δεν είναι λίγο να διαπρέπεις στον ρόλο που «στοίχειωσε» η Μαρία Κάλλας…

Ωστόσο, ακόμη μεγαλύτερο σοκ προκλήθηκε όταν, λίγο καιρό αργότερα, η Νετρέμπκο μιλώντας σε βρετανική εφημερίδα αποφάσισε να αποκαλύψει τον πραγματικό λόγο για τον οποίο ματαίωσε αμφότερες τις πολυαναμενόμενες εμφανίσεις της: «Κοίταξα το μουσικό κείμενο…» είπε. «Η αλήθεια είναι ότι δεν μπορούσα καν να ακούσω την όπερα ως το τέλος. Είμαι ειλικρινής όταν σας μιλώ. Δεν είχε κανένα απολύτως ενδιαφέρον για εμένα. Δεν μου αρέσει αυτή η μουσική. Δεν μου αρέσει ο χαρακτήρας. Πραγματικά προσπάθησα γιατί το εγχείρημα στο σύνολό του ήταν πολύ σημαντικό. Στο τέλος όμως αναγκάστηκα να παραδεχθώ στον εαυτό μου ότι η καρδιά μου δεν βρισκόταν εκεί. Και αφού κάτι τέτοιο δεν συμβαίνει, είναι σαφές ότι δεν μπορώ να προσφέρω κάτι σημαντικό. Γι’ αυτό ακύρωσα» κατέληξε προκαλώντας ποικίλα σχόλια.

Μέσα από αυτό το πρίσμα ο «πονοκέφαλος» για τους ιθύνοντες τόσο στο Κόβεντ Γκάρντεν όσο και στη Μετροπόλιταν ήταν να βρουν πρωταγωνίστριες που θα μπορούσαν να πλησιάσουν σε λάμψη τη Νετρέμπκο, γεγονός κάθε άλλο παρά εύκολο. Στην πρώτη περίπτωση το «φορτίο» κλήθηκε να σηκώσει η 36χρονη, ταχέως ανερχόμενη βουλγάρα σοπράνο Σόνια Γιόντσεβα – χωρίς τρομερή επιτυχία εν τούτοις, όπως κρίθηκε εκ του αποτελέσματος –ενώ στη δεύτερη η Αμερικανοκαναδή Σόντρα Ραντβανόφσκι η οποία είχε ερμηνεύσει με μεγάλη επιτυχία τον ρόλο στη Μετροπόλιταν το 2013 –και αλλού έκτοτε –και έμοιαζε σίγουρη επιλογή. Πράγματι, δεν διέψευσε όσους την εμπιστεύθηκαν. Οι πρώτες κριτικές από την πρεμιέρα της περασμένης Δευτέρας τής απένειμαν εύσημα, παρά την επιφυλακτικότητά τους για τη σκηνοθεσία του σερ Ντέιβιντ Μακ Βίκαρ, την οποία βρήκαν μάλλον βαρετή. Ωστόσο, οι φίλοι της όπερας στη χώρα μας θα έχουν την ευκαιρία να διαμορφώσουν προσωπική άποψη, μια που σε λίγες ημέρες θα έχουμε την ευκαιρία να δούμε την παράσταση σε «ζωντανή» μετάδοση από τη σκηνή της Μετροπόλιταν, μέσω του προγράμματος «The Met: Live in HD» που προβάλλεται στην Ελλάδα σε επιλεγμένους πολιτιστικούς χώρους οι οποίοι διαθέτουν τον αναγκαίο τεχνικό εξοπλισμό, με την υποστήριξη του ομίλου ANT1.

Ωστόσο, κάθε νέο ανέβασμα της «Νόρμα» φέρνει εκ νέου στην επικαιρότητα το «κλασικό» ερώτημα: τι είναι, άραγε, αυτό που κάνει τον συγκεκριμένο ρόλο τρόπαιο για κάθε σοπράνο που τολμά να αναμετρηθεί μαζί του; Η τέλεια κατάρτιση στην τεχνική του μπελκάντο, η βαθιά μουσικότητα, οι υποκριτικές ικανότητες, οι τρομερές σωματικές αντοχές αλλά και κατάθεση ψυχής που απαιτεί η ερμηνεία της ηρωίδας συγκροτούν αναμφίβολα μεγάλη πρόκληση, ίσως όλο και πιο δύσκολα αντιμετωπίσιμη. Μια σύντομη αναδρομή στην πορεία του ρόλου και στις θρυλικές ερμηνεύτριες επιβεβαιώνει του λόγου το αληθές…

Την πρωτοτραγούδησε η περίφημη Τζιουντίτα Πάστα προκαλώντας ενθουσιώδεις εκδηλώσεις στη Σκάλα του Μιλάνου το 1831. Τέσσερα χρόνια αργότερα ήταν η σειρά της Τζούλια Γκρίζι να πλάσει τη δική της ιέρεια των Δρυΐδων που, παρά το σχήμα της, τολμά να ερωτευθεί για να πληρώσει τελικά το κόστος των αισθημάτων της. Το 1891 πάντως η μεγάλη δυσκολία του ρόλου έκανε τη Λίλι Λέεμαν να ομολογήσει μετά την παρθενική «αναμέτρησή» της με την μπελίνεια ηρωίδα ότι θα προτιμούσε να τραγουδήσει τρεις φορές συνέχεια τηνΜπρινχίλντεστη Βαλκυρία παρά μία φορά τηΝόρμα!Η συνεχής εναλλαγή συναισθημάτων και φωνητικών αποχρώσεων που απαιτεί η ερμηνεία του ρόλου τον είχε ήδη αναγάγει στο μεγαλύτερο ίσως «στοίχημα» για μια υψίφωνο.

Το πρώτο ήμισυ του 20ού αιώνα η Νόρμα σφραγίστηκε από την προσωπικότητα θρύλων όπως η Ρόζα Πονσέλε, η Κλαούντια Μούτσιο και η Τζίνα Τσίνια. Στο πρόσωπο της Μαρίας Κάλλας ωστόσο η παρορμητική ηρωίδα βρήκε την ιδανική ερμηνεύτριά της. Από το 1948 που τραγούδησε για πρώτη φορά τον ρόλο στη Φλωρεντία –και δεν ήταν λίγοι όσοι είχαν ήδη πεισθεί ότι μπροστά τους βρισκόταν η μελλοντική απόλυτηΝόρμα – ως τον Μάιο του 1965 στο Παρίσι, όταν αναγκάστηκε να διακόψει την παράσταση λίγο πριν από το τέλος, η Μαρία Κάλλας περπάτησε πλάι-πλάι με την μπελίνεια ηρωίδα για 17 ολόκληρα χρόνια. Επιτυχία στο Λονδίνο το 1952, θρίαμβος στη Σκάλα το 1954, εντυπωσιακή εμφάνιση στη Μητροπολιτική Οπερα το 1956, αποδοκιμασίες στη Ρώμη το 1958, ανάκαμψη στην Επίδαυρο το 1960 ήταν μερικές μόνο από τις συναντήσεις της ντίβας με έναν ρόλο που έμελλε να ταυτιστεί με το όνομά της…

Στα επόμενα χρόνια πάντως η Νόρμα εξακολούθησε να αποτελεί το σημαντικότερο οχυρό προς εκπόρθηση για τις κορυφαίες υψιφώνους: Τζόαν Σάδερλαντ, Κάτια Ριτσιαρέλι, Μονσεράτ Καμπαλιέ, Ρενάτα Σκότο, Γκένα Ντιμιτρόβα, Αννα Τομόβα-Σίντοφ, Σίρλεϊ Σελιέ και Ελενα Σουλιώτη ήταν κάποιες από τις ερμηνεύτριες που έπλασαν επαξίως η καθεμιά τη δική της ιέρεια στα μεγαλύτερα λυρικά θέατρα του κόσμου.

Στα τέλη της δεκαετίας του ’90 και στο «γύρισμα» του αιώνα, τη σκυτάλη πήραν σοπράνο όπως η Τζέιν Ινγκλεν, η Τζουν Αντερσον, η Μισέλ Κριντέρ, η Νέλι Μιριτσόγιου, για να φτάσουμε σήμερα στη 48χρονη Ραντβανόφσκι, η οποία από κοινού με τη 40χρονη Αμερικανίδα Αντζελα Μεάντε αντιμετωπίζουν επάξια την πρόκληση στις φημισμένες λυρικές σκηνές. Ιδιαίτερα συζητήθηκε τα τελευταία χρόνια η «διαφορετική» Νόρμα της ιταλίδας μέτζο σοπράνο Τσετσίλια Μπάρτολι (αν και δεν είναι, ασφαλώς, η πρώτη μεσόφωνος που τραγούδησε τον ρόλο) αλλά και οι ερμηνείες της ιταλίδας σοπράνο Μαριέλα Ντεβία η οποία έκανε το ντεμπούτο της στον ρόλο το 2013, την επαύριο των 65ων (!) γενεθλίων της στο Teatro Comunale της Μπολόνια και έκτοτε εξακολουθεί να τον ερμηνεύει με εντυπωσιακή επιτυχία…

H «Νόρμα» του Μπελίνι θα μεταδοθεί απευθείας από τη Μετροπόλιταν Οπερα της Νέας Υόρκης στις 7/10 στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, στο Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης και σε μια σειρά ακόμη επιλεγμένους πολιτιστικούς χώρους ανά την Ελλάδα και την Κύπρο.

Μουσική διεύθυνση: Κ. Ρίτσι, σκηνοθεσία: Ντέιβιντ Μακ Βίκαρ. Με τους Σόντρα Ραντβανόφσκι (Νόρμα), Τζόζεφ Καλίγια (Πολιόνε), Τζόις Ντιντονάτο (Ανταλτζίζα) κ.ά. Στις 19.55