Λυρισμός του φθινοπώρου

Για τους ανθρώπους που μετρούν παραγωγικά τον χρόνο, ο Σεπτέμβριος, η αρχή του φθινοπώρου, είναι και η αρχή της νέας χρονιάς. Τότε που οι σπόροι θάβονται στο χώμα, για να αναδυθούν μετά από σύντομη περισυλλογή ζωντανοί, ζωηροί και δροσεροί προκειμένου να πραγματοποιήσουν τον ετήσιο κύκλο της ζωής τους μοιράζοντας δώρα, μέχρι να γίνουν ξανά σπόροι και να αρχίσουν πάλι από την αρχή. Μπροστά σε αυτή την αφετηρία της επαναλαμβανόμενης νέας ζωής και των νέων τοπίων στέκεται ο φιλόσοφος των ταξιδιών, ο ιάπωνας ποιητής Ματσούο Μπασό, και ζωγραφίζει με την καλαμένια γραφίδα του το χαϊκού της αρχής.

Πότε; Μεταξύ 1644 και 1694, τους χρόνους που έζησε. Πού; Στην Ιαπωνία, όπου στοχάστηκε περπατώντας με την «εξάρτυση» του καλοκαιριού, ψάθινο καπέλο και σανδάλια. Αλλά τι σημασία έχει το πότε και το πού; Μπορεί να είναι χθες, σήμερα, αύριο, κάπου στον κόσμο, ίσως και στα Πιέρια Ορη, στον Κάτω Ολυμπο, στις Πρέσπες ή στην τετραλογία των λιμνών της Φλώρινας, στον Πάρνωνα. Τα χαϊκού, οι μαντινάδες των Ιαπώνων, είναι στιγμές που κλείνουν μέσα τους την αιωνιότητα και ολάκερη τη Γη. Ο μεταφραστής του χαϊκού της αρχής, από τις «Τέσσερις εποχές» (εκδ. Bibliotheque), Βασίλης Λαλιώτης, μας μυεί στη φιλοσοφία του, προσκαλώντας μας σε μια αργή καταβύθιση σε όσα δεν λέγονται σε ένα χαϊκού, αλλά εκπυρσοκροτούν σε μύριες εικόνες που αναδίδουν άρωμα μιας στιγμής αιωνιότητας που περιέχουν. Οπως και το ταξίδι του φθαρτού, αργού πεζοπόρου, στο ατμοσφαιρικό, φθινοπωρινό τοπίο.

Αυτό είναι από τον «Κόσμο της πάχνης» που απέδωσε στα ελληνικά ο Διονύσης Καψάλης και τύπωσαν οι εκδόσεις Αγρα. Πριν από 300 τόσα χρόνια ο ιάπωνας δάσκαλος ξεκίνησε την «Ατραπό στην άκρη του κόσμου» γράφοντας ότι κάθε ημέρα είναι ταξίδι και το ταξίδι είναι το σπίτι. Περπάτησε χιλιάδες χιλιόμετρα στην αραιοκατοικημένη τότε, το 1689, βόρεια άκρη της Ιαπωνίας, σκεπτόμενος λακωνικά. Και από τότε, αυτές οι σκέψεις που συνήθως είχαν την ποιητική μορφή του χαϊκού δεν έπαψαν να συναρπάζουν όλες τις μετέπειτα γενιές. Χιλιάδες άνθρωποι περπατούν πάνω στην ατραπό του Ματσούο Μπασό, προσκυνώντας τη χάρη του ασκητή αλλά πλούσιου σε εικόνες και συναισθήματα δασκάλου.

Η μελαγχολία ταιριάζει με το φθινόπωρο και τις βαθιές σκέψεις του ευαίσθητου νου. Οχι, καλύτερα, η μελαγχολία είναι το ίδιο το φθινόπωρο, η ίδια η βαθιά σκέψη του ευαίσθητου νου. Το σύννεφο κατρακυλά από τα βουνά για να ξεπλύνει το τοπίο από τη σκόνη της πεζής καθημερινότητας και να το στολίσει με πάχνη, δροσιά και λαμπερές ιδέες που ιριδίζουν στο άγγιγμα του ανατέλλοντος ηλίου. Ολα αυτά εξάπτουν τη φαντασία και την ένταση της περιήγησης.

Οι τρεις ανομοιοκατάληκτοι στίχοι του χαϊκού λες και σταλάζουν το απόσταγμα της σοφίας της φύσης. Απειρα μικρά δράματα που συμβαίνουν στο περιβάλλον συνθέτουν το μεγάλο δράμα της ανθρώπινης ύπαρξης. Τα φύλλα, που παίρνουν φωτιά και γίνονται μετά χρυσάφι, λίγο προτού πεθάνουν. Φορούν την πιο όμορφη εικόνα τους, λίγο προτού αρχίσουν να στροβιλίζονται πάνω από το κρυσταλλένιο ρυάκι μέχρι να ακουμπήσουν επάνω στην επιφάνειά του και να αρχίσουν το ταξίδι τους προς το τέλος, προς τη διάλυση. Ετσι, περίπου, όπως γίνεται και με την ανθρώπινη ζωή. Ενας ενιαυτός ή ένας αιώνας, αδιάφορο. Ο κύκλος είναι πάντα κύκλος.

Ο Μπασό παρατηρεί στοχαστικά τη φύση. Το φύλλο που ταξιδεύει άλλοτε γρήγορα, στην επιφάνεια του βουερού ποταμού ή αργά και νωχελικά επάνω στον καθρέφτη της λίμνης, συμβολίζει τη ζωή που κυλά και χάνεται. Και τι μένει; Η αλήθεια των παλιών ποιημάτων που μας συντροφεύουν στο ταξίδι μας, στο πραγματικό και στο μεταφορικό, όλες τις εποχές, όλα τα χρόνια μας, επενδύοντας νοηματικά και αισθητικά το τοπίο που μας περιβάλλει και το απολαμβάνουμε με μια κινούμενη πνευματική συγκέντρωση, σαν να περπατάμε σε ιερό μονοπάτι.