Βραβείο Booker 2017: Οι διάσημοι και τα «πρωτάκια»

Σε μια συνέντευξη Τύπου, μετά την ανακοίνωση της βραχείας λίστας με τα βιβλία που διεκδικούν το Βραβείο Booker 2017, ετέθη το ζήτημα της «αμερικανοποίησης» του θεσμού. Η επικεφαλής της κριτικής επιτροπής, η βαρόνη Λόλα Γιανγκ, ξεκαθάρισε ότι τα κριτήρια επιλογής «δεν βασίζονται ούτε στην εθνικότητα ούτε στο φύλο» των έξι φιναλίστ (τρεις από τις ΗΠΑ, μία Σκωτσέζα, μία Αγγλίδα και ένας πακιστανικής καταγωγής) αλλά στον τρόπο που γράφουν –τι άλλο; Θα περίμενε κανείς να έχει εκλείψει αυτή η ακατανόητη παραφιλολογία. Διότι ο διεθνής χαρακτήρας της αγγλικής γλώσσας υπερβαίνει εκ των πραγμάτων τις όποιες τοπικιστικές προκαταλήψεις. Απ’ ό,τι φαίνεται όμως, ακόμη και σε πολιτιστικά θέματα, το κλίμα που επικρατεί στο Ηνωμένο Βασίλειο μετατρέπει τα αυτονόητα σε προβλήματα –ίσως φταίει και το Brexit εσχάτως.

Πάντως έχει καταστεί ευρέως γνωστό ότι, εδώ και τρία χρόνια, η κορυφαία ετήσια λογοτεχνική διάκριση στον αγγλόφωνο κόσμο έχει διευρυνθεί (όπως έπρεπε να γίνει) και συμπεριλαμβάνει τους (μέχρι πρότινος αποκλεισμένους) συγγραφείς από τις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής. Η εξέλιξη αυτή όχι μόνο ενίσχυσε τον ανταγωνισμό και την αστραφτερή εμβέλεια του βραβείου, αλλά το εμπλούτισε ουσιαστικά και από καλλιτεχνική άποψη, με μεγάλα ονόματα της παγκόσμιας πεζογραφίας και αντισυμβατικά έργα όπως λ.χ. Ο Πουλημένος, του Αφροαμερικανού Πολ Μπέιτι, που αναδείχθηκε νικητής το 2016 (κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Καστανιώτη σε μετάφραση Νίκου Α. Μάντη).

Τον περισσότερο χώρο στην εφετινή βραχεία λίστα καταλαμβάνει (και λόγω όγκου) το νέο βιβλίο του Πολ Οστερ. Ο δημοφιλής αμερικανός συγγραφέας, που πάτησε αισίως τα εβδομήντα, εξέδωσε μυθιστόρημα ύστερα από επτά χρόνια. Το 4 3 2 1 (Faber & Faber) είναι μια πολυεπίπεδη αφήγηση που ξεπερνά τις 800 σελίδες στο πρωτότυπο και θεωρείται ήδη το δικό του magnum opus. Συνιστά, κατά τα φαινόμενα, και μια επιτομή όλου του «μεταμοντέρνου» έργου του. Το μυστήριο της ανθρώπινης ταυτότητας (πώς συντίθεται και πώς αποσυναρμολογείται) συνυφαίνεται με πολλαπλές πραγματικότητες οι οποίες εφάπτονται με ιστορικές στιγμές του 20ού αιώνα στην άλλη όχθη του Ατλαντικού. Το σημείο εκκίνησης είναι μια συγκεκριμένη ημέρα του 1947, όταν γεννιέται ο πρωταγωνιστής Αρτσι Φέργκιουσον σε ένα εβραϊκό νοσοκομείο του Νιούαρκ στη Νέα Υόρκη. Ο ίδιος ήρωας χαράσσει συγχρόνως τέσσερις διακριτές πορείες μέσα σε έναν αχανή μυθιστορηματικό καμβά, βιώνοντας «τέσσερις παράλληλες αλλά εντελώς διαφορετικές μεταξύ τους ζωές». Το βιβλίο μεταφράζεται στα ελληνικά από τη Μαρία Ξυλούρη και αναμένεται τον προσεχή Μάρτιο από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.

Ο Αμερικανός Τζορτζ Σόντερς είναι, βασικώς, ένας εξαίρετος διηγηματογράφος αλλά και το πρώτο του μυθιστόρημα Lincoln in the Bardo (Bloomsbury) είναι εντυπωσιακό εξαιτίας, ακριβώς, της ασυνήθιστης φόρμας του. Ο τεξανός συγγραφέας αφορμάται από ένα πραγματικό περιστατικό –μας μεταφέρει στον Φεβρουάριο του 1862 –και καταφέρνει να ενορχηστρώσει μια εκκωφαντική αφήγηση, έναν αλλόκοτο χορό από ετερόκλητες και διαπλεκόμενες φωνές που πλαισιώνουν τη νυχτερινή επίσκεψη του προέδρου Αβραάμ Λίνκολν στο κοιμητήριο της Τζορτζτάουν. Ο τελευταίος, ένας τεθλιμμένος πατέρας, θέλησε να περάσει λίγο χρόνο ακόμη με το άψυχο σώμα του 11χρονου γιου του Γουίλι, ο οποίος είχε πεθάνει μερικές ημέρες πριν από τυφοειδή πυρετό και είχε κηδευτεί σε μαρμάρινη κρύπτη. Τα πάντα εδώ συντελούνται σε ένα μυθιστορηματικό «Μπάρντο», σε μια αμφίσημη μεθόριο βουδιστικής εμπνεύσεως, σε μια ενδιάμεση μεταβατική συνθήκη μεταξύ θανάτου και επαναγέννησης, όπου «τα φαντάσματα αυτών που έφυγαν πρόσφατα από τη ζωή και αυτών που έχουν πεθάνει, από καιρό, συνυπάρχουν». Ο τίτλος της ελληνικής έκδοσης του βιβλίου είναι Λήθη και Λίνκολν (μτφρ. Γιώργος-Ικαρος Μπαμπασάκης, εκδόσεις Ικαρος).

Η Σκωτσέζα Αλι Σμιθ είναι πολύπειρη, βρίσκεται για τέταρτη φορά στη βραχεία λίστα του Βραβείου Booker, γεγονός που αποδεικνύει ότι η γραφή της ανανεώνεται διαρκώς, έχει αξιοθαύμαστη διάρκεια και στέκεται πάντα σε πολύ υψηλό επίπεδο. Το νέο της βιβλίο Autumn (Hamish Hamilton) αποτελεί μέρος ενός φιλόδοξου λογοτεχνικού εγχειρήματος που η ίδια προετοίμαζε εδώ και κάμποσα χρόνια. Το Φθινόπωρο (αναμένεται στην ελληνική γλώσσα από τις εκδόσεις Καστανιώτη) είναι το πρώτο από ένα κουαρτέτο αυτόνομων μυθιστορημάτων που ακολουθούν την αλληλένδετη και κυκλική εναλλαγή των τεσσάρων εποχών, διερευνώντας την αινιγματική φύση του χρόνου, τη σχέση του με τη ζωή και την αφήγηση. Στην καρδιά αυτής της γλυκόπικρης ιστορίας φωλιάζει η ξεχωριστή επικοινωνία που έχουν αναπτύξει ένας άντρας και μια γυναίκα, δηλαδή η όμορφη φιλία μεταξύ του αιωνόβιου Ντάνιελ και της νεαρής Ελίζαμπεθ, που ναι μεν τους χωρίζουν περισσότερα από πενήντα χρόνια, αλλά τους ενώνουν το παρόν και η αγάπη για την τέχνη, κυρίως για την πρωτοπόρο καλλιτέχνιδα της βρετανικής pop art Πολίν Μπότι.

Τον κοσμογυρισμένο Μοχσίν Χαμίντ, που σήμερα ζει στη Λαχώρη του Πακιστάν, οι έλληνες αναγνώστες τον γνωρίζουν από το βιβλίο του Ο απρόθυμος φονταμενταλιστής (είχε κυκλοφορήσει το 2008 από τις εκδόσεις Πάπυρος). Με το νέο του μυθιστόρημα Exit West (Hamish Hamilton) είναι για δεύτερη φορά υποψήφιος στη βραχεία λίστα του Βραβείου Booker. Σε μια ανώνυμη πόλη που έχει πλημμυρίσει από μετανάστες και βρίσκεται στο έλεος μιας ανεξέλεγκτης στρατιωτικής βίας, ο Σαΐντκαι η Νάντια συναντιούνται και αρχίζουν να ερωτεύονται. Και, μολονότι δεν είναι παντρεμένοι, αποφασίζουν να φύγουν μαζί, να δραπετεύσουν από ένα μέρος έντονης ανασφάλειας και αβεβαιότητας. Πώς όμως; Φήμες λένε ότι υπάρχουν «παράξενες μαύρες πόρτες» που μπορούν να τους οδηγήσουν –με έναν μαγικό τρόπο –σε άλλα μέρη, όπως το Λονδίνο, το Σαν Φρανσίσκο ή το Ντουμπάι. Με την πρώτη τους απόπειρα, ωστόσο, περνούν στην Ελλάδα, στο νησί της Μυκόνου που έχει δεχθεί κύματα εκτοπισμένων και ταλαιπωρημένων ανθρώπων από όλον τον κόσμο. Το μυθιστόρημα θα κυκλοφορήσει σίγουρα στα ελληνικά, είναι τουλάχιστον τέσσερις οι οίκοι που επιθυμούν να το εκδώσουν.

Η εφετινή βραχεία λίστα συμπληρώνεται από τις δυναμικές παρουσίες δύο πρωτοεμφανιζόμενων μυθιστοριογράφων, είναι η Αγγλίδα Φιόνα Μόζλι με το Elmet (JM Originals, John Murray) και η Αμερικανίδα Εμιλι Φρίντλαντ με το History of Wolves (Weidenfeld & Nicolson). Και τα δύο βιβλία είναι κλασικές ιστορίες ενηλικίωσης μέσα σε οικογένειες που ζουν στο περιθώριο της πολιτισμένης κοινωνίας. Και τα δύο φλερτάρουν με την ατμόσφαιρα της «γοτθικής» αγωνίας. Το πρώτο διαδραματίζεται στην ύπαιθρο του Γιορκσάιρ ενώ το άλλο στα δάση της Βόρειας Μινεσότα. Αν αναλογιστεί κανείς ότι η μακρά λίστα περιελάμβανε αναγνωρισμένους συγγραφείς, όπως η Ινδή Αρουντάτι Ρόι, η οποία είχε βραβευτεί με το Booker τo 1997, ο Ιρλανδός Σεμπάστιαν Μπάρι ή ο πολυβραβευμένος Αφροαμερικανός Κόλσον Γουάιτχεντ, τότε οι δύο νεαρές συγγραφείς πρέπει να νιώθουν ήδη νικήτριες. Στις 17 Οκτωβρίου θα ξέρουμε.