Online εκδίκηση

Η Δευτέρα 3 Σεπτεμβρίου θα μπορούσε να είναι η ημέρα που θα άλλαζε τη ζωή σου. Πίνοντας τον πρωινό σου καφέ και χαζεύοντας στο ελληνικό Twitter πιθανώς να έπεφτες ξαφνικά πάνω σε μια περίεργη ανάρτηση που συνοδευόταν από ένα link. Αν είχες την περιέργεια να πατήσεις επάνω του, σε οδηγούσε σε ένα Dropbox που φιλοξενούσε γυμνές φωτογραφίες γυναικών από πολύ προσωπικές τους στιγμές. Υπήρχαν σχεδόν 50 τέτοιοι φάκελοι. Πάνω σε κάθε φάκελο διακρινόταν το όνομα της κάθε εικονιζόμενης. Ο λογαριασμός που έκανε το συγκεκριμένο «τιτίβισμα» εξηγούσε ότι εδώ και καιρό το επίμαχο link διακινούνταν μέσω προσωπικών μηνυμάτων ανάμεσα σε χρήστες του δημοφιλούς κοινωνικού δικτύου. Θα μπορούσες ίσως να είσαι μία από αυτές τις γυναίκες. Και καθώς το χαστούκι αυτής της έσχατης online διαπόμπευσης θα έσκαγε παγωμένο στο πρόσωπό σου, λογικά θα ένιωθες οργή και ταπείνωση να σε πλημμυρίζουν.

Δεν χρειάζεται να ψάξεις ιδιαίτερα για τους αυτουργούς. Μοιάζουν με άνδρες της διπλανής πόρτας. Χολωμένοι πρώην που δεν μπορούν να ξεπεράσουν έναν χωρισμό, αλλά και ύπουλοι και ανασφαλείς Δον Ζουάν οι οποίοι στην εποχή της «τριπλής επανάστασης» (Διαδίκτυο, smartphones, μέσα κοινωνικής δικτύωσης) δεν ζητούν πλέον την επιβεβαίωση αποσπώντας το γυναικείο εσώρουχο ως τρόπαιο, αλλά διακινώντας προσωπικές στιγμές ενός ανθρώπου που έκανε το λάθος να τους εμπιστευθεί.

Οι όροι του «revenge porn» (πορνό της εκδίκησης), όπως αποκαλείται η διαρροή προσωπικών στιγμών, συνήθως σεξουαλικού περιεχομένου, με σκοπό την εκδίκηση, καθώς και του «non-consensual porn» (μη συναινετικό πορνό) έχουν εισβάλει για τα καλά στη ζωή μας. Το κίνητρο που κρύβεται πίσω τους είναι διαφορετικό αλλά το αποτέλεσμα ίδιο. Συγκεκριμένα, το revenge porn έχει σκοπό να βλάψει την προσωπικότητα του θύματος, ενώ στην περίπτωση του non-consensual porn διακινούνται ευρέως ιδιαίτερες, προσωπικές στιγμές ενός ανθρώπου χωρίς τη συγκατάθεσή του.

Ο διευθυντής Δίωξης Ηλεκτρονικού Εγκλήματος Γιώργος Παπαπροδρόμου είναι ενήμερος για το τελευταίο αυτό περιστατικό διαρροής γυμνών φωτογραφιών Ελληνίδων στο Τwitter. «Η έρευνα βρίσκεται σε εξέλιξη» επισημαίνει λακωνικά στο ΒΗΜΑgazinο αναφερόμενος στην υπόθεση. «Γενικότερα η Υπηρεσία έχει αντιμετωπίσει αρκετές περιπτώσεις εκδικητικής πορνογραφίας. Ενας πρώην σύντροφος που δεν μπορεί να ξεπεράσει τον χωρισμό είναι πιθανό οδηγηθεί σε μια τέτοια συμπεριφορά. Αυτό που θα συνιστούσα στα θύματα είναι ψυχραιμία. Κατ’ αρχήν να διατηρούν οποιοδήποτε απειλητικό μήνυμα έχουν λάβει και να μη διστάζουν να προχωρήσουν σε καταγγελία, καλώντας τη Δίωξη Ηλεκτρονικού Εγκλήματος στην ειδική γραμμή 11188 ή στέλνοντας e-mail στη διεύθυνση ccu@cybercrimeunit.gov.gr. Είναι βέβαια αυτονόητο ότι όλοι πρέπει να είμαστε ιδιαίτερα προσεκτικοί απέναντι στους ανθρώπους με τους οποίους επιλέγουμε να μοιραζόμαστε προσωπικά μας δεδομένα. Το βασικότερο είναι να οικοδομήσουμε μια κουλτούρα εμπιστοσύνης και σωστής χρήσης των νέων τεχνολογιών. Οι τεχνολογίες πρέπει να υπηρετούν τον άνθρωπο και όχι ο άνθρωπος να γίνεται θύμα της κακής χρήσης τους».

Σε διεθνές επίπεδο τα δεδομένα μιλούν από μόνα τους. Πρόσφατη έρευνα του Πανεπιστημίου της Ιντιάνα σε δείγμα 6.000 ενηλίκων κατέδειξε ότι ποσοστό 16% είχε αποστείλει σε κάποιον γυμνή φωτογραφία του, ενώ ένας στους πέντε είχε λάβει στο inbox του αντίστοιχο υλικό. Μάλιστα, το 23% ανέφερε ότι δεν είχε πρόβλημα να το μοιραστεί και με άλλους. Πρωταθλητές στο ιδιότυπο αυτό «share» αποδεικνύονται φυσικά οι άνδρες. Η πρακτική αυτή μπορεί να σκανδαλίζει τους πιο ώριμους «boomers», όμως για τους ανθρώπους που δεν έχουν περάσει το κατώφλι των 30 μάλλον αποτελεί αρκετά συνηθισμένη κίνηση. «Εχει ενσωματωθεί στις σύγχρονες σχέσεις με έναν τρόπο που σε κάνει να νιώθεις ασφαλής» αναφέρει η Σέρι Ταρκλ, καθηγήτρια Κοινωνικών Σπουδών, Επιστήμης και Τεχνολογίας στο ΜIT. «Το γιατί είναι μάλλον μια ερώτηση που δεν χρειάζεται απάντηση αν έχεις μεγαλώσει κρατώντας ένα τηλέφωνο στο χέρι».

Κάπως έτσι, μόνο τον Ιανουάριο του 2017 το Facebook δέχθηκε πάνω από 51.000 αναφορές για εκδικητική πορνογραφία, γεγονός που οδήγησε στο μπλοκάρισμα 14.000 λογαριασμών. Την ίδια στιγμή μια πρόσφατη έρευνα από την Πρωτοβουλία για τα Κοινωνικά Δικαιώματα στο Διαδίκτυο έδειξε ότι ένας στους 20 χρήστες των social media είχε ποστάρει υλικό ερωτικού περιεχόμενου χωρίς τη συγκατάθεση του ατόμου που εικονίζεται σε αυτό.

Οπως αναφέρει στο ΒΗΜAgazino ο αντιστράτηγος ε.α. Μανώλης Σφακιανάκης, πρόεδρος και ιδρυτής του Διεθνούς Ινστιτούτου Κυβερνοασφάλειας και ειδικός ερευνητής-αναλυτής ηλεκτρονικών εγκλημάτων, η εκδικητική πορνογραφία, όσο και αν φαίνεται παράξενο, δεν αποτελεί ένα φαινόμενο των τελευταίων ετών. «Ηταν το 1997, θυμάμαι, όταν το Διαδίκτυο είχε μόλις αρχίσει να μπαίνει δειλά στη ζωή μας. Ο τότε προϊστάμενός μου, μου ανέθεσε μια έρευνα που σχετιζόταν με τη χρήση ηλεκτρονικού υπολογιστή, καθώς ήμουν ο μοναδικός που διέθετε τότε τέτοιες γνώσεις. Η υπόθεση αφορούσε μια ευκατάστατη κυρία που είχε δει προσωπικά της δεδομένα ανηρτημένα στην ιστοσελίδα του datingclub και δεχόταν συνεχείς παρενοχλήσεις και άσεμνες προτάσεις από μέλη του. Η ίδια είχε μόλις χωρίσει και για να την εκδικηθεί ο πρώην σύντροφός της είχε δημοσιεύσει τα στοιχεία επικοινωνίας της στη συγκεκριμένη ιστοσελίδα. Δεχόταν καθημερινά εκατοντάδες τηλέφωνα. Πραγματικά είχε διαλυθεί ψυχολογικά. Θυμάμαι πως όταν εξήγησα την υπόθεση στους ανωτέρους μου, μου απάντησαν ότι δύσκολα θα μπορούσε να στοιχειοθετηθεί κατηγορία. Τους εξήγησα ότι είχαμε να κάνουμε με το αδίκημα της συκοφαντίας, μόνο που αυτή τη φορά είχε μεταφερθεί στο Διαδίκτυο. Τους έπεισα λοιπόν να στείλουμε τον φάκελο στον εισαγγελέα, ο οποίος τον δέχθηκε και η υπόθεση προχώρησε».

«Αργότερα, το 2001-2002, η εκδικητική πορνογραφία άρχισε να λαμβάνει τη σημερινή της μορφή» συνεχίζει ο Μανώλης Σφακιανάκης. «Θυμάμαι δύο sites πραγματοποιούσαν τότε διαγωνισμό για το καλύτερο ζευγάρι, παρακινώντας κυρίως εφήβους να καταγράψουν την κοπέλα τους σε προσωπικές στιγμές, τις περισσότερες φορές εν αγνοία της, και να τους στείλουν το υλικό. Επειτα από ενέργειές μας και οι δύο σελίδες έκλεισαν. Προσωπικά, ασχολούμαι με το έγκλημα στο Διαδίκτυο 20 χρόνια τώρα, από το 1997, και ως τότε επικεφαλής της Διεύθυνσης Δίωξης Ηλεκτρονικού Εγκλήματος μπορώ να πω ότι έχω χειριστεί εκατοντάδες υποθέσεις εκδικητικής πορνογραφίας. Δυστυχώς οι επιπτώσεις για το θύμα είναι οδυνηρές. Ουσιαστικά πρόκειται για έναν ψυχικό βιασμό. Μάλιστα πολλές φορές ο δράστης αν διαπιστώσει ότι το θύμα δεν προσβλήθηκε από τη δημοσίευση των προσωπικών του στιγμών στο Internet προχωρά σε ενέργειες στην πραγματική ζωή. Αντιμετώπισα περίπτωση που κάποιος δεν δίστασε να κρεμάσει γυμνές φωτογραφίες της πρώην συντρόφου του στις κολόνες γύρω από το σπίτι της. Οφείλω να τονίσω ότι στη διάρκεια της καριέρας μου δεν αντιμετώπισα περιστατικό στο οποίο άνδρας να έπεσε θύμα εκδικητικής πορνογραφίας».

Τα κρούσματα εκδικητικής πορνογραφίας στην Ελλάδα είναι πλέον πολλά. Προ ετών μια 26χρονη φοιτήτρια, λίγο πριν από την κρίση του διδακτορικού της ενώπιον επιτροπής καθηγητών, έζησε έναν πραγματικό εφιάλτη. Ο πρώην φίλος της, που εκείνη την εποχή υπηρετούσε τη στρατιωτική του θητεία, έστειλε σε όλους τους καθηγητές της Συγκλήτου ερωτικά βίντεο με τις συνευρέσεις τους.

Την ίδια στιγμή το πορνό της εκδίκησης αιμοδοτεί νυχθημερόν πλειάδα adult sites, δημιουργώντας ταυτόχρονα ολόκληρο φυτώριο εξειδικευμένων revenge porn ιστοσελίδων, με πιο γνωστή αυτή του Αμερικανού Χάντερ Μουρ, o oποίος όχι αδίκως είχε χαρακτηριστεί «ο πιο μισητός άνθρωπος στο Διαδίκτυο». Ο κυνικός νεαρός που αυτοαποκαλούνταν «επαγγελματίας καταστροφέας ζωών» και χλεύαζε τα θύματά του με δηλώσεις όπως «όλοι πια έχουμε αυνανιστεί με τις φωτογραφίες σου» είχε καταφέρει να δημιουργήσει έναν ιστότοπο που φιλοξενούσε ακατάλληλες φωτογραφίες ανθρώπων τις οποίες είχαν ανεβάσει πρώην εραστές τους, αποκαλύπτοντας μάλιστα προσωπικά τους στοιχεία, όπως ονόματα και διευθύνσεις. Το site του δεχόταν 350.000 επισκέπτες την ημέρα και έκανε τον Μουρ πλουσιότερο κατά πολλές δεκάδες χιλιάδες δολάρια. Τελικά, το 2012, η εμετική «επιχείρηση» έκλεισε και το 2015 ο ίδιος καταδικάστηκε σε δύο χρόνια και έξι μήνες κάθειρξη.

Κάπως έτσι το revenge porn έχει αλλάξει τη ζωή χιλιάδων ανθρώπων σε όλον τον κόσμο. Η Κάρα Τζεφτς, καθηγήτρια Ιστορίας της Τέχνης σε πανεπιστήμιο του Σικάγου, πρόσφατα τόλμησε να μιλήσει ανοιχτά για το θέμα στο περιοδικό «Τime». Οταν χώρισε με τον ιταλό φίλο της, με τον οποίο διατηρούσαν σχέση εξ αποστάσεως, εκείνος θεώρησε σωστό να μοιραστεί screenshots από προσωπικές της στιγμές. Στάλθηκαν μάλιστα μέσω e-mail στην οικογένεια και στους φίλους της, ποσταρίστηκαν στο Facebook, η ίδια δέχθηκε απειλητικά μηνύματα, ενώ εικόνες της εμφανίστηκαν ακόμα και σε σελίδες που «εκθέτουν» ανθρώπους με σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα. Η Τζεφτς άντεξε αυτό το βάρος και είχε το σθένος να μιλήσει επώνυμα. Ωστόσο δεν συνέβη το ίδιο με την Τιτσιάνα Καντόνε, την 31χρονη Ιταλίδα που αποφάσισε πριν από έναν χρόνο να βάλει τέλος στη ζωή της όταν ο πρώην της κυκλοφόρησε sex tape με τις σεξουαλικές τους περιπτύξεις. Το βίντεο είχε 1 εκατομμύριο προβολές, ενώ η ατάκα που εκστομίζει η ίδια κατά τη διάρκειά του («Τραβάς βίντεο; Μπράβο!») έγινε σλόγκαν.

Ανάλογα περιστατικά λαμβάνουν χώρα και στην Ελλάδα. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση μιας 13χρονης από την Αθήνα που αναγκάστηκε να αλλάξει σχολείο, πόλη, ακόμα και επώνυμο, όταν το 14χρονο αγόρι της «τράβηξε» την ερωτική τους συνεύρεση και την πούλησε σε ξένο πορνογραφικό site. Από τη λαίλαπα του revenge porn δεν γλιτώνει βέβαια κανένας. Ο Ρόμπερτ Καρντάσιαν –της γνωστής celebrity οικογενείας –τον περασμένο Ιούλιο δημοσίευσε γυμνές φωτογραφίες της φίλης του και μητέρας του παιδιού του, Μπλακ Τσάινα, στο Instagram, κατηγορώντας την ότι τον απάτησε με τουλάχιστον οκτώ άνδρες μέσα σε έναν μήνα.

Δεν χρειάζεται πάντα να υπάρχει ένας πληγωμένος εραστής. Γιατί εφόσον διαρρεύσουν οι καταγεγραμμένες προσωπικές μας στιγμές, μπορούν να αποτελέσουν το ιδανικό όπλο εκβιασμού. Πριν από μερικά χρόνια παντρεμένο ζευγάρι κατέφυγε στη Δίωξη Ηλεκτρονικού Εγκλήματος όταν ο τεχνικός που είχε αναλάβει την επισκευή του υπολογιστή τους τούς εκβίασε ότι θα δημοσιεύσει στο Ιnternet ερωτικά βίντεό τους, τα οποία βρήκε αποθηκευμένα στον σκληρό δίσκο. Την ίδια στιγμή και οι χάκερ καραδοκούν. Πικρή ήταν η εμπειρία για τις νεαρές ηθοποιούς Τζένιφερ Λόρενς, Εμμα Γουάτσον και Σκάρλετ Τζοχάνσον όταν είδαν γυμνές φωτογραφίες τους που είχαν «υποκλαπεί» να κάνουν τον γύρο του Διαδικτύου.

«Θα το λέω και θα το επαναλαμβάνω. Ασφαλής υπολογιστής είναι ο κλειστός υπολογιστής, τον οποίο έχουμε τραβήξει και από την πρίζα» αναφέρει ο Μανώλης Σφακιανάκης στο ΒΗΜΑgazino. «Καλό είναι, αν θέλουμε να διατηρούμε τέτοια ευαίσθητα προσωπικά δεδομένα, να τα μεταφέρουμε σε ένα εξωτερικό στικάκι και όχι να τα αφήνουμε εκτεθειμένα σε ένα σύστημα cloud ή σε έναν ενεργό υπολογιστή. Γενικότερα, οφείλουμε να είμαστε προσεκτικοί. Παλαιότερα είχα διαχειριστεί περίπτωση παντρεμένου ζευγαριού που ενώ έτρωγαν στο σπίτι τους παρακολουθώντας ειδήσεις αντίκρισαν ξαφνικά τους εαυτούς τους να πρωταγωνιστούν σε πλάνα ρεπορτάζ που μετέδιδε ένα κανάλι σχετικά με τις κρυφές κάμερες στα ξενοδοχεία ημιδιαμονής».

Οπως αναφέρουν οι ειδικοί, στη συντριπτική πλειονότητά τους τα περιστατικά revenge porn έχουν θύματα γυναίκες, με το cyberbullying αυτού του είδους να λαμβάνει σαφώς σεξιστικά χαρακτηριστικά. «Δυστυχώς στην Ευρώπη ακόμη μιλάμε για το δικαίωμα στη λήθη» αναφέρει ο Γιώργος Κορμάς, υπεύθυνος της Γραμμής Βοήθειας του Ελληνικού Κέντρου Ασφαλούς Διαδικτύου (www.saferinternet.gr, τηλ. 210 6007 686), και συμπληρώνει: «Πράγματι, στις περισσότερες περιπτώσεις revenge porn τα θύματα είναι γυναίκες. Τους τελευταίους μήνες ωστόσο έχουμε έρθει αντιμέτωποι και με άλλου είδους περιστατικά. Επιτήδειοι δημιουργούν ψεύτικα προφίλ με φωτογραφίες πανέμορφων γυναικών. Κάνουν αιτήματα σε άνδρες στο Facebook, ξεκινούν ανταλλαγή φωτογραφιών μαζί τους και πολλοί προχωρούν σε online chat. Ετσι τους καταγράφουν σε ερωτικές σκηνές και ύστερα τους εκβιάζουν ότι θα τις δημοσιοποιήσουν στη σύζυγο, στη σύντροφο, στους συναδέλφους τους, αντλώντας τα στοιχεία αυτά μέσα από τον ίδιο τους τον λογαριασμό στο Facebook. Το τελευταίο εξάμηνο έχουμε αντιμετωπίσει πάνω από 10 τέτοιες περιπτώσεις, με τους επιτήδειους να ζητούν ως και 4.000 ευρώ. Τα περιστατικά που σας αφηγήθηκα δεν εμπίπτουν ακριβώς στον ορισμό της εκδικητικής πορνογραφίας, αλλά είναι ενδεικτικά του τι συμβαίνει αυτή τη στιγμή στο Διαδίκτυο».

Γεννάται όµως το ερώτηµα: Εφόσον αυτές οι φωτογραφίες δημοσιευθούν στον χαώδη ιστό του Internet, πόσο εύκολο είναι να κατεβούν; «Τέλειο έγκλημα στο Διαδίκτυο δεν υπάρχει» αναφέρει ο Μανώλης Σφακιανάκης. Ενας καλός ερευνητής μπορεί πάντα να εντοπίσει τον δράστη. Από εκεί και πέρα, λέω υπεύθυνα πως οτιδήποτε ανεβεί στο Διαδίκτυο μπορεί να εξαφανιστεί, αλλά όχι να σβηστεί, γιατί υπάρχει πάντα η πιθανότητα να βρίσκεται κάπου αποθηκευμένο. Το σημαντικό όμως είναι να εξαφανιστεί, ώστε να μην είναι προσβάσιμο στο Internet. Οποιος αντιμετωπίζει τέτοιο πρόβλημα μπορώ να τον ενημερώσω σχετικά. Δυστυχώς, χιλιάδες Eλληνίδες ζουν με ψυχοφάρμακα φοβούμενες ότι κάποια στιγμή το οικογενειακό τους περιβάλλον μπορεί να ανακαλύψει ένα τέτοιου είδους υλικό. Δεν πρέπει να φοβούνται. Επαναλαμβάνω, ό,τι ανέβει στο Internet μπορεί και να κατέβει από τις μηχανές αναζήτησης, αλλά όχι να διαγραφεί».

«Οπως μου είχε πει άνθρωπος της Google πριν από μερικά χρόνια, οι άνθρωποι θα φτάσουν να αλλάζουν ακόμα και το όνομά τους για να αποφύγουν όσα γράφονται για εκείνους στο Διαδίκτυο» τονίζει ο Μανώλης Σφακιανάκης. «Τελικά σήμερα αυτό συμβαίνει. Είναι γνωστό ότι οι εταιρείες μάς «»γκουγκλάρουν» προτού προχωρήσουν στην πρόσληψή μας. Εξ ου και μια νέα ειδικότητα που αναδύεται έντονα τα τελευταία χρόνια είναι το reputation management (διαχείριση της καλής φήμης) στο Διαδίκτυο. Συχνά μάλιστα άνθρωποι αλλά και εταιρείες προστρέχουν σε επικοινωνία μαζί μου σήμερα, μετά την αποστράτευσή μου, ζητώντας μου να τους διαφωτίσω με αυτήν την υπηρεσία. Ουσιαστικά εξαφανίζεις από το Διαδίκτυο ό,τι αρνητικό έχει γραφεί, κρατώντας μόνο τα θετικά».

Αναζητώντας τελικά το νόημα των ανθρώπινων σχέσεων στη νέα εποχή, μέσα στον δαίδαλο της υψηλής τεχνολογίας, με το πάθος της στιγμής να μεταφέρεται μέσω sexting, video chat και FaceΤime, ανακαλύπτεις ότι τελικά σε τίποτε δεν διαφέρει από την πραγματική ζωή. Γιατί οι «εύκολες» μιας φαλλοκρατικής κοινωνίας θα συνεχίσουν να υπάρχουν και εκεί. Μόνο που πλέον δεν θα τις ξεφωνίζουν στην πλατεία του χωριού, αλλά σε μια οnline κοινότητα που αριθμεί εκατομμύρια μέλη. Το μόνο που αλλάζει; Η διάχυση της προσβολής.

* Δημοσιεύθηκε στο BHmagazino την Κυριακή 17 Σεπτεμβρίου 2017.