Αναζητώντας την Κάλλας

«Γιατί κλαις, Αλφρέδο; Από χαρά της είπα. (…) «Βλέπετε αυτό το παιδί; Ετσι θα ‘πρεπε να ‘ναι το ιδανικό ακροατήριο, να μη χειροκροτούν καθόλου, μα ήσυχα να παίρνουν τη μουσική μαζί τους, κι αυτή να τους συνοδεύει». Ηταν ακριβώς τα λόγια της. Τα χείλη της έπαλλαν. Το υπέροχο φόρεμα σερνόταν χάμω». Είναι Αύγουστος του 1957. Προπαραμονή της συναυλίας της στο Ηρώδειο. Ενα δεκαεφτάχρονο αγόρι από την Κέρκυρα, που εργάζεται ως γκαρσόνι στο ξενοδοχείο της «Μεγάλης Βρεταννίας», εμφανίζεται στη σουίτα της Mαρίας Κάλλας για να τη σερβίρει. Της κινεί την προσοχή και εκείνη αποφασίζει να τραγουδήσει αποκλειστικά για εκείνον. Χρόνια μετά, ο ίδιος εκμυστηρεύεται την ασυνήθιστη ιστορία του σε έναν δημοσιογράφο που τον ανακαλύπτει, πενηντάρη πλέον, στο νησί του, την Κέρκυρα.

Η συνάντηση αυτή δεν συνέβη ποτέ στη σφαίρα της πραγματικής ζωής. Ο Αλφρέδο δεν αποτελεί παρά τον πρωταγωνιστή του διηγήματος του Μένη Κουμανταρέα «Θυμάμαι την Μαρία» (εκδ. Καστανιώτη). Ο συγγραφέας και μέγας λάτρης του λυρικού τραγουδιού –«Ο Μένης ήταν πάντα της κλασικής μουσικής, τον θυμάμαι νεαρό να ξυρίζεται σπίτι του ακούγοντας όπερα» έχει πει για εκείνον ο Βασίλης Βασιλικός – αποφάσισε να προχωρήσει στη συγγραφή του διηγήματος το 1994. Για την εικονογράφηση του βιβλίου συνεργάστηκε με τον ζωγράφο Θανάση Μακρή, o όποιος δημιούργησε τότε σχέδια της Μαρίας Κάλλας με κάρβουνο.

Σήμερα, με αφορμή τα 40 χρόνια από τον θάνατό της στις 16 Σεπτεμβρίου του 1977, το Μορφωτικό Ιδρυμα Εθνικής Τραπέζης εγκαινιάζει στις 21 Σεπτεμβρίου στο βιβλιοπωλείο του (Αμερικής 13) την έκθεση «Θανάσης Μακρής. Μαρία Κάλλας, σχέδια» (διάρκεια έως τις 18 Νοεμβρίου), παρουσιάζοντας τα έργα που φιλοτέχνησε ο Θανάσης Μακρής το 1994, αλλά και έγχρωμα που δημιούργησε ο ζωγράφος πριν από έναν χρόνο με παστέλ. Με την οργάνωση της έκθεσης μάλιστα την ίδια στιγμή το ΜΙΕΤ αποτίνει φόρο τιμής και στον ίδιο τον Μένη Κουμανταρέα, ο οποίος δώρισε το σύνολο του αρχείου του στο ΕΛΙΑ/ΜΙΕΤ τον Δεκέμβριο του 2012, δύο χρόνια πριν από την απρόσμενη δολοφονία του. «Ηταν το καλύτερο αφιέρωμα που θα μπορούσαμε να κάνουμε και για τους δύο» αναφέρει ο διευθυντής του ιδρύματος Διονύσης Καψάλης. Οπως μάλιστα τονίζει, το βιβλιοπωλείο του ΜΙΕΤ γενικότερα λειτουργεί ως χώρος εικαστικών εκθέσεων. Μάλιστα, μετά το τέλος της έκθεσης για τη Μαρία Κάλλας θα φιλοξενήσει σχέδια του Τάσου Μαντζαβίνου πάνω στη «Γυναίκα της Ζάκυθος» του Διονύσιου Σολωμού.

Η συνάντηση λοιπόν του Θανάση Μακρή με τον Μένη Κουμανταρέα έγινε το 1994 όταν ο συγγραφέας τού ζήτησε να εικονογραφήσει το μικρό αυτό διήγημα που έγραψε για τη διάσημη σοπράνο. «Ομολογώ ότι η Μαρία Κάλλας ξέφευγε από τη δική μου θεματολογία, τις δικές μου διόπτρες. Ομως τελικά το τόλμησα, έκανα κάποια σχέδια με κάρβουνο και μου άρεσαν» αναφέρει στο «Βήμα» ο Θανάσης Μακρής. «Τελικά δημιούργησα μια μικρή σειρά τότε. Πέρυσι επανήλθα στο θέμα δημιουργώντας μερικά ακόμη με ξηρό παστέλ με σκοπό αυτή την έκθεση. Αυτή η επιστροφή ήταν πολύ ευχάριστη».

Ο Θανάσης Μακρής και τότε αλλά και σήμερα επέλεξε να απεικονίσει τη Μαρία Κάλλας μόνο επάνω στη σκηνή. «Εκεί πάντα συμβαίνει η μεταμόρφωση» τονίζει. Οπως θυμάται, το 1994 κλείστηκε στο ατελιέ του, διάβασε για τη ζωή της ντίβας, άκουσε τις ηχογραφήσεις της και εμπνεύστηκε με κύριο ερέθισμα τις φωτογραφίες της. «Ο όγκος της φωνής της ξεπερνούσε το ανθρώπινο, ξέφευγε» αναφέρει. «Ακόμα και μια φωτογραφία, που είναι ουσιαστικά μια νεκρή στιγμή, εξέπεμπε το μεγαλείο της».

Πόσο εύκολο όμως είναι να σχεδιάζεις ένα πρόσωπο όπως η Μαρία Κάλλας; «Δεν σχεδιάζονται όλα τα πρόσωπα. Αλλα σου φαίνονται πολύ μακρινά, με άλλα αισθάνεσαι αμέσως μια οικειότητα, αλλά είναι υποτονικά, κάποια έχουν επιφανειακή ένταση, κάποια άλλα ακτινοβολούν μια εσωτερικότητα, άλλα σε τρομάζουν και άλλα τελικά δεν έχουν κανένα ενδιαφέρον. Η Μαρία Κάλλας, όπως και κάθε μύθος, έχει πολλαπλές αναγνώσεις, δομή στέρεα και πολύ δυνατή. Σκέφτηκα πως αυτή η δύναμη δεν μπορεί να ερμηνευθεί σχεδιαστικά παρά μόνο με αφαίρεση. Εκεί συναντηθήκαμε» παραδέχεται ο ζωγράφος, ο οποίος στα τέλη του 2018 ετοιμάζει μια μεγάλη αναδρομική έκθεση σχεδίων του στο Μέγαρο Εϋνάρδου του ΜΙΕΤ.

Η συνεργασία του με τον Μένη Κουμανταρέα ήταν άψογη, όπως ομολογεί. Αλλωστε ο Μένης Κουμανταρέας ήταν ένας άνθρωπος που αγαπούσε όλες τις τέχνες, το θέατρο, τη μουσική, τον χορό. Αυτός ο ευγενής αστός, λοιπόν, ο συγγραφέας της «Βιοτεχνίας υαλικών» (1975), της «Κυρίας Κούλας» (1978), της «Φανέλας με το εννιά» (1986) δουλεύοντας ακούραστα, παρέδωσε διηγήματα, μυθιστορήματα, νουβέλες, δοκίμια, αυτοβιογραφικά σημειώματα, εστιάζοντας στην ιδιωτική πλευρά της ελληνικής κοινωνίας και κυρίως στους νέους που αναζητούν μια ταυτότητα σε έναν κόσμο που μεταβάλλεται. Στη λογοτεχνία, θα τον θυμόμαστε ως τον συγγραφέα της Αθήνας που απαθανάτισε τους ανθρώπους της και τις γειτονιές της σε όλα τα στάδια της μεταπολεμικής Ιστορίας. Και όλα αυτά, χωρίς να είναι ο συγγραφέας των κλειστών χώρων, ζώντας τον αθηναϊκό βίο, πρωταγωνιστώντας στις παρέες. Και επιστρέφοντας πάντα στο διαμέρισμά του και στη φορητή γραφομηχανή του, Olivetti Lettera 22, «χρώματος ανοιξιάτικου φιστικί».

Η έκθεση «Θανάσης Μακρής. Μαρία Κάλλας, σχέδια» στο βιβλιοπωλείο του Μορφωτικού Ιδρύματος Εθνικής Τραπέζης (Αμερικής 13) θα εγκαινιαστεί στις 21 Σεπτεμβρίου και θα διαρκέσει έως τις 18 Νοεμβρίου.