Στην υπέροχη ταινία του Ντίνου Δημόπουλου, «Ο Άνθρωπος του Τραίνου» (1958), ο Γιάννης Μαρής περιέλαβε στο σενάριό του έναν από τους ωραιότερους διαλόγους που έχουν ακουστεί στο ελληνικό σινεμά:
– Αυτός ο άνθρωπος είναι ένα όνειρο, ένα φάντασμα!
– Αυτό είναι το χειρότερο! Έναν πραγματικό άνθρωπο τον πολεμάς. Έχει αδυναμίες, κακές πλευρές… Ένα όνειρο όμως, ένα φάντασμα, πώς θα μπορέσεις να το πολεμήσεις; Είναι πιο ζωντανό απ’ την ίδια τη ζωή!
Βέβαια, το μεγαλύτερο κακό που μπορεί να προκαλέσει το φάντασμα ενός περασμένου – έστω κι αν όχι ξεχασμένου – εραστή είναι η προσωρινή διατάραξη της συζυγικής γαλήνης ενός κατά τα άλλα ευτυχισμένου ζευγαριού (αυτό τουλάχιστον μας διδάσκει η ταινία). Το πρόβλημα είναι ότι υπάρχουν «φαντάσματα» που απειλούν σήμερα πολύ περισσότερες και πιο κρίσιμες βεβαιότητές μας. Πάνω απ’ όλα, το ίδιο το αίσθημα της ασφάλειάς μας, εκείνο που μας επέτρεπε κάποτε να βαδίζουμε ανέμελα στους δρόμους μιας πόλης, να απολαμβάνουμε ελεύθερα τις υπηρεσίες των μέσων μεταφοράς, ή να περνάμε ξένοιαστες στιγμές σε κάποιο χώρο μαζικής διασκέδασης…
Το πώς θα αντιμετωπίσει η (κάθε) συντεταγμένη Πολιτεία το χαοτικό φαινόμενο της αυτονομημένης και όχι κεντρικά ελεγχόμενης τρομοκρατίας, είναι ζήτημα που μας ξεπερνά και δεν θα επιχειρήσουμε εδώ να το θίξουμε. Το ερώτημα που εξίσου απασχολεί, όμως, είναι η ανταπόκριση της ίδιας της κοινωνίας στο νέο αυτό είδος μονόπλευρου πολέμου, όπου ο κάθε φιλήσυχος κι ανυποψίαστος πολίτης είναι στις συνειδήσεις κάποιων ένας «στρατιώτης του εχθρού» που πρέπει να αφανιστεί! Κι αυτοί οι «κάποιοι» μοιάζουν με φαντάσματα, δεν έχουν σχήμα και μορφή. Όταν τελικά την αποκτήσουν, είναι ήδη αργά για τα θύματα της παρανοϊκής δολοφονικής τους μανίας…
Ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος ήταν αναμφίβολα ο πιο αιματηρός πόλεμος της Ιστορίας. Μέσα σ’ αυτόν καταγράφηκαν μερικά από τα φρικτότερα μαζικά εγκλήματα που διέπραξε ο Άνθρωπος από την αρχή της ύπαρξής του. Αν κατάφεραν, τελικά, να υπάρξουν νικητές είναι γιατί απέναντί τους είχαν έναν απόλυτα οριοθετημένο και ξεκάθαρα προσδιορισμένο εχθρό: τον Φασισμό. Κυρίως στην αποκρουστικότερη εκδοχή του, αυτήν του Ναζισμού.
Σήμερα, η πολιτισμένη Δύση (παρά τις όποιες ενστάσεις, θα επιμείνω στην μη τοποθέτηση εισαγωγικών…) βιώνει ένα άλλο είδος πολέμου, απέναντι σε ένα διαφορετικό είδος βαρβαρότητας. Μια βαρβαρότητα που τούτη τη φορά δεν σχετίζεται με εθνική υπεροψία ή με ιδεοληπτικό ρατσισμό, αλλά με τυφλό θρησκευτικό φανατισμό που οδηγεί στο δόγμα πως ο «άπιστος» δεν πρέπει να έχει δικαίωμα στη ζωή!
Πρόκειται, δηλαδή, για ένα είδος εξοντωτικού «νεο-ναζισμού» όπου η έννοια της ράτσας υποκαθίσταται από εκείνη της απόλυτης θρησκευτικής συμμόρφωσης και υποταγής, ενώ τη θέση του “Mein Kampf” παίρνει ένα ιερό βιβλίο που στο όνομά του έχουν χυθεί ποταμοί ανθρώπινου αίματος. Στόχος αυτού του νέου ολοκληρωτισμού είναι ο μετασχηματισμός των κοινωνιών με βάση ιδέες, ήθη και πρότυπα που καταργούν πολιτισμικές κατακτήσεις αιώνων και επιχειρούν να γυρίσουν την ανθρωπότητα στις πιο σκοτεινές περιόδους της Ιστορίας της.
Ο εχθρός, όμως, σ’ αυτό τον πόλεμο είναι ακόμα πιο ύπουλος και πιο επικίνδυνος, γιατί είναι κατ’ ουσίαν αόρατος. Δεν φορά στολή Ναζί, δεν οδηγεί τανκ, ούτε παρελαύνει ομαδικά και συντεταγμένα σε δρόμους κατακτημένων πόλεων. Μπορεί να έχει μορφή γνώριμη κι «ακίνδυνη». Όπως εκείνη του ήσυχου και συνεσταλμένου νεαρού φοιτητή που μένει στο διπλανό σπίτι, ή κάποιου φαινομενικά άκακου οικογενειάρχη δυο δρόμους παρακάτω, τον οποίο η τοπική κοινωνία θεωρούσε πάντα κι αντιμετώπιζε σαν έναν «δικό της άνθρωπο».
Ο εχθρός τώρα είναι αυτός ακριβώς που δεν περιμένεις πως είναι εχθρός! Κάποιος που ποτέ δεν σε άφησε να καταλάβεις το μίσος που κουβαλούσε μέσα του για τον δικό σου πολιτισμό, μέσα στον οποίο έχει εμφιλοχωρήσει σαν κακό μικρόβιο που καταστρέφει τον οργανισμό που το φιλοξενεί… Ο εχθρός – φάντασμα είναι ένας αυτονομημένος και οργισμένος «μοναχικός λύκος» που, έτσι ξαφνικά και απροειδοποίητα, χωρίς την παραμικρή πρόκληση και δίχως εμφανή αιτία, μπορεί να διαπράξει στη μέση του δρόμου τα φρικτότερα εγκλήματα από εποχής Άουσβιτς, στο όνομα μιας ιδεολογίας που αποτελεί διαστροφική παραποίηση θρησκευτικής πίστης…
Οι μακροπρόθεσμες επιπτώσεις του παρανοϊκού αυτού πολέμου πάνω στην κοινωνική συμπεριφορά των ανθρώπων είναι αδύνατο να προβλεφθούν απόλυτα, αφού υπεισέρχεται μία ατέλειωτη σειρά παραμέτρων που είναι δύσκολο να ελεγχθούν επακριβώς και είναι τόσο ευαίσθητες ώστε η σχέση αιτίου – αιτιατού να προσλαμβάνει χαοτικό χαρακτήρα. Ένα από τα πιθανά αποτελέσματα – ίσως το χειρότερο όλων – είναι η ενδυνάμωση ενός φαινομένου της εποχής: η βαθμιαία μετάλλαξη της ανθρώπινης ατομικότητας σε πληροφορία. Ας δούμε το σενάριο συνοπτικά:
Το αίσθημα της δημόσιας ασφάλειας καταρρέει, και μαζί με αυτό καταργείται η εμπιστοσύνη προς οτιδήποτε θα μπορούσε να θεωρηθεί «ξένο» ή «διαφορετικό» σε μία κοινωνία. Με σκοπό την καλύτερη προστασία της ζωής του, ο πολίτης πρόθυμα πλέον καταθέτει το δικαίωμά του στην ιδιωτικότητα στα χέρια μηχανισμών της εξουσίας, ενώ παράλληλα τείνει να γίνεται όλο και περισσότερο εσωστρεφής, προτιμώντας συχνά την ασφάλεια του σπιτιού του από την αβεβαιότητα του έξω κόσμου. Κοινωνικός του χώρος γίνονται τώρα κατά κύριο λόγο τα social media, μέσα στα οποία πιστεύει πως μπορεί να αισθάνεται «πιο ασφαλής».
Έτσι, χωρίς να το αντιλαμβάνεται, το άτομο απομακρύνεται βαθμιαία από την κοινωνία των ανθρώπων, εντάσσοντας τον εαυτό του ως σχεδόν απρόσωπο user name σε μία «κοινωνία δεδομένων». Και, δίχως καν να το υποπτεύεται, γίνεται εξάρτημα σε ένα αριστοτεχνικά στημένο οικονομικό παιχνίδι, αφού η παραμικρή πληροφορία και το κάθε δεδομένο – ναι, ακόμα και τα αθώα “Like” στο Facebook! – καταγράφονται συστηματικά από την αγορά και αξιοποιούνται με όλους τους δυνατούς τρόπους.
Εύλογα κάποιος θα αναρωτηθεί, εν τέλει, «πώς τρελάθηκαν» έτσι ξαφνικά μερικοί άνθρωποι και βγήκαν στους δρόμους για να σκοτώσουν τυφλά κι απρόκλητα και να σκοτωθούν. Είναι, άραγε, οι πολιτικές της «κακής Δύσης» προς τον λεγόμενο «Τρίτο Κόσμο» (ζητώ συγνώμη για την αδόκιμη αλλά πρακτικά αναπόφευκτη χρήση του όρου) ικανές από μόνες τους να δικαιολογήσουν αυτή τη δολοφονική παράνοια που βιώνουμε σήμερα; Επί πλέον, πόσο θα μπορούσαν όλα αυτά να επιταχύνουν την ήδη διαφαινόμενη βαθμιαία μετάλλαξη της ανθρώπινης κοινωνίας σε κοινωνία δεδομένων, όπου το άτομο τείνει να αποτελέσει μονάδα κωδικοποιημένης πληροφορίας;
Ένα σκοτεινότερο ερώτημα – ίσως και να ακούγεται σαν θεωρία συνωμοσίας – αφορά το κατά πόσον η παραπάνω μετάλλαξη όντως υπήρξε αναπόφευκτο προϊόν μιας περίπλοκης κι ανασφαλούς εποχής, καθώς και δυσάρεστη παρενέργεια μιας ασυγκράτητης τεχνολογικής προόδου, και όχι το εξαρχής ζητούμενο σε κάποιες αόρατες μεθοδεύσεις…
Δεν ισχυρίζομαι, φυσικά, ότι διαθέτω τις απαντήσεις. Τα ίδια τα ερωτήματα, όμως, τρομάζουν. Ίσως ακόμα περισσότερο κι από την πρωταρχική αιτία που τα προκάλεσε…
