Ανησυχία στην Αθήνα για την κρίση Αγκυρας – Βερολίνου

Η πορεία των ευρωτουρκικών σχέσεων προβληματίζει έντονα την Αθήνα τις τελευταίες εβδομάδες, καθώς διαφαίνεται μια έντονη ψύχρανση, ιδιαίτερα μεταξύ Βερολίνου και Αγκυρας. Οπως παραδέχονται στο «Βήμα» ανώτεροι διπλωματικοί και κυβερνητικοί παράγοντες, καθώς και υψηλόβαθμες κοινοτικές πηγές, το σκηνικό θα ξεκαθαρίσει μετά την ολοκλήρωση των εκλογικών αναμετρήσεων στη Γερμανία (24 Σεπτεμβρίου) και στην Αυστρία (στις αρχές Οκτωβρίου). Οι προοπτικές όμως δεν μοιάζουν, σε αυτή τη φάση, ευοίωνες καθώς ιδιαίτερα στο Βερολίνο έχουν αρχίσει και κερδίζουν έδαφος οι φωνές που θεωρούν ότι πρέπει πλέον να σταματήσει η ανοχή απέναντι στις συνεχείς προκλήσεις του τούρκου προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν.

Μια σκλήρυνση και μια χειροτέρευση των ευρωτουρκικών σχέσεων θα επηρέαζε καίρια την ισορροπία Αθηνών – Αγκυρας. Δεν είναι μυστικό άλλωστε ότι ο «ευρωπαϊκός πυλώνας» είναι κρίσιμος στην άσκηση πιέσεων προς την τουρκική πλευρά. Ο ρόλος της Ανγκελα Μέρκελ υπήρξε την τελευταία διετία βαρύνων στο πεδίο αυτό, με βασική αιτία την προσφυγική κρίση, αλλά εφόσον η γερμανίδα καγκελάριος, που αναμένεται να επανεκλεγεί, δει ότι πιέζεται στο εσωτερικό της χώρας της και ότι δεν υπάρχουν πλέον γέφυρες επικοινωνίας με τον πρόεδρο Ερντογάν, δεν αποκλείεται να πάψει να λειτουργεί ως «μοχλός πραγματισμού». Δεν απαιτείται ιδιαίτερη σκέψη για να καταλάβει κανείς ότι η Ελλάδα, που αποτελεί μετωπική χώρα έναντι της Τουρκίας, θα μπορούσε να βρεθεί ενώπιον σοβαρών γεωπολιτικών προκλήσεων που δεν περιορίζονται στο Προσφυγικό.

Τα διμερή ζητήματα στο Αιγαίο παραμένουν ανοικτά. Οι πρόσφατες εξελίξεις στο Κυπριακό δεν βοήθησαν, και το πολιτικό πρόβλημα στο νησί σίγουρα θα επηρεαστεί από τα ευρωτουρκικά. Τα πολύπλευρα μέτωπα που έχει η Τουρκία στο νοτιοανατολικό υπογάστριό της (βασικά εξαιτίας του Κουρδικού) θα μπορούσαν να ανεβάσουν περαιτέρω το «θερμόμετρο του εθνικισμού» και να την οδηγήσουν σε κάποιου είδους εξαγωγή έντασης στο Αιγαίο ή στην Ανατολική Μεσόγειο. Επιπλέον, οι δίαυλοι επικοινωνίας με την τουρκική κυβέρνηση (τόσο ο πρώην πρέσβης στην Αθήνα και νυν σύμβουλος του Πρωθυπουργού Μπιναλί Γιλντιρίμ, ο Κερίμ Ουράς, όσο και ο εξ απορρήτων του κ. Ερντογάν, ο Ιμπραήμ Καλίν) κρίνονται ως επισφαλείς, από τη στιγμή που υπάρχει τέτοιος συγκεντρωτισμός εξουσίας στο πρόσωπο του τούρκου προέδρου.

Ηδη, πριν από λίγες ημέρες η κυρία Μέρκελ ξεκαθάρισε ότι υπό τις παρούσες συνθήκες δεν μπορεί να προχωρήσει η διαδικασία για την αναβάθμιση της Τελωνειακής Ενωσης ΕΕ – Τουρκίας, που εθεωρείτο το βασικό όχημα για να μη διαρραγούν οι σχέσεις των δύο πλευρών. Σε αυτή την περίπτωση, ίσως αρχίσουν να εξετάζονται σοβαρότερα σε επίπεδο ΕΕ οι σκέψεις και οι ιδέες που προς το παρόν μένουν πίσω από κλειστές πόρτες και αφορούν την αλλαγή του μοντέλου των ευρωτουρκικών σχέσεων. Ηδη, ο επίτροπος με αρμοδιότητα τη Διεύρυνση και την Πολιτική Γειτονίας Γιοχάνες Χαν έχει ζητήσει να διεξαχθεί ευρεία συζήτηση για τις στρατηγικές επιπτώσεις της στάσης της Αγκυρας στις ευρωτουρκικές σχέσεις. Υπενθυμίζεται συναφώς ότι ο κ. Χαν είναι Αυστριακός και δεν αποκλείεται όσα λέει να σχετίζονται με το προεκλογικό σκηνικό στην πατρίδα του όπου φαίνεται ότι θα επικρατήσει ο υποψήφιος της Δεξιάς Σεμπάστιαν Κουρτς, που επίσης έχει διατυπώσει σκληρές θέσεις ακόμη και για πλήρη διακοπή των ενταξιακών συνομιλιών με την Αγκυρα. Ανεξαρτήτως όμως της στάσης Χαν, ήδη από τον τελευταίο Πολιτικό Διάλογο ΕΕ – Τουρκίας, οι ενδείξεις δεν ήταν οι καλύτερες.

Στο παρασκήνιο, το μείζον ζήτημα που απασχολεί τόσο τις Βρυξέλλες όσο και τις μεγάλες ευρωπαϊκές πρωτεύουσες είναι η διατήρηση της Συμφωνίας για το Προσφυγικό. Παρά τις κραυγές που ακούγονται κατά καιρούς, οι αριθμοί δεν δικαιολογούν την άποψη ότι η Αγκυρα έχει ανοίξει τη «στρόφιγγα» των ροών. Ενημερωμένες πηγές σημειώνουν στο «Βήμα» ότι οι αριθμοί, σε επίπεδο τριμήνου αλλά και σε σύγκριση με την αντίστοιχη περίοδο πέρυσι, δεν παρουσιάζουν δραματική μεταβολή. Αυτό που έχει συμβεί είναι ότι υπάρχει τις τελευταίες εβδομάδες μια επικέντρωση των ροών προς τη Σάμο και τη Χίο. Το πρόβλημα φυσικά παραμένει η αδυναμία επιστροφής στην Τουρκία σύρων προσφύγων, όπως προβλέπει η Συμφωνία του Μαρτίου 2016. Σύμφωνα με πληροφορίες που έχει στη διάθεσή του «Το Βήμα», το Συμβούλιο της Επικρατείας έχει κρίνει ότι οι δύο σύροι πρόσφυγες που είχαν προσφύγει κατά της επιστροφής τους στην Τουρκία μπορούν να επιστραφούν στη γειτονική χώρα. Ωστόσο, υπάρχει καθυστέρηση στο να καθαρογραφεί η απόφαση που θα άνοιγε τον δρόμο και για την αποσυμφόρηση των νησιών του Ανατολικού Αιγαίου.