Ολα για την καρδιά μας!

Στην προσφάτως πληγείσα από τρομοκρατικό χτύπημα αλλά πάντοτε ζωντανή και μαχητική πρωτεύουσα της Καταλωνίας, τη Βαρκελώνη, πραγματοποιήθηκε αυτή την εβδομάδα το ετήσιο συνέδριο της Ευρωπαϊκής Καρδιολογικής Εταιρείας. Παραδοσιακά, από τις εργασίες του συνεδρίου αυτού αναδύονται όλα τα νεότερα σχετικά με τις επιστημονικές και κλινικές προόδους της καρδιολογίας.

Περιττό να πούμε ότι οι εξελίξεις αυτές αφορούν τους πάντες, όχι μόνο όσους έχουν μια καρδιά που ασθενεί, αλλά και τους υπόλοιπους που θέλουν να διατηρήσουν την καλή υγεία του οργάνου το οποίο με τους χτύπους του μας κρατά ζωντανούς. Με δεδομένο ότι οι ασθενείς θα βρουν την κατάλληλη συμβουλή στον γιατρό τους, στο άρθρο που ακολουθεί σταχυολογήσαμε εκείνες τις ανακοινώσεις του συνεδρίου οι οποίες έχουν σχέση με την πρόληψη και αφορούν είτε τον καθένα ξεχωριστά είτε τα συστήματα υγείας.

Διατροφική ασπίδα

Το ότι η διατροφή μας παίζει κεντρικό ρόλο στην υγεία του καρδιαγγειακού συστήματος είναι γνωστό και στην πραγματικότητα όλοι πια έχουμε μια αδρή εικόνα σχετικά με τις τροφές που ωφελούν ή βλάπτουν την καρδιά μας. Ωστόσο οι επιστήμονες δεν εφησυχάζουν: πλήθος μελετών σχεδιάζονται συνεχώς είτε για να επιβεβαιώσουν (ενίοτε και να διαψεύσουν) παλαιότερα ευρήματα είτε για να εξιχνιαστεί ο ρόλος συγκεκριμένων τροφίμων. Μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα μελέτη, η PURE (Prospective Urban Rural Epidemiology study) που παρουσιάστηκε στο συνέδριο, έδωσε πολλή τροφή για σκέψη. Η μελέτη αφορούσε τις διατροφικές συνήθειες 135.335 ατόμων, ηλικίας 35-70 ετών, από 18 χώρες της Βόρειας και της Νότιας Αμερικής, της Ευρώπης, της Αφρικής, της Μέσης Ανατολής, της Νότιας και Νοτιοανατολικής Ασίας και την Κίνα. Στη μελέτη δινόταν έμφαση αφενός στην κατανάλωση φρούτων, λαχανικών και οσπρίων, αφετέρου στη σχετική κατανάλωση υδατανθράκων και λιπών, αναφορικά βεβαίως με την επίδραση αυτών των κατηγοριών τροφίμων στα καρδιαγγειακά.

Κατά τη διάρκεια της μελέτης, η οποία διήρκεσε σχεδόν επτάμισι χρόνια, σημειώθηκαν 5.796 θάνατοι, εκ των οποίων οι 1.649 από καρδιαγγειακά επεισόδια, όπως τα οξέα εμφράγματα του μυοκαρδίου ή τα εγκεφαλικά. Σημειώθηκαν επίσης 4.784 καρδιαγγειακά επεισόδια τα οποία δεν κατέληξαν σε θάνατο. Η στατιστική ανάλυση των δεδομένων κατέληξε στα εξής ενδιαφέροντα συμπεράσματα: τρεις ως τέσσερις μερίδες φρούτων και λαχανικών ημερησίως (το αντίστοιχο των 375-500 γραμμαρίων) ήταν αρκετές για να παρέχουν σημαντική προστασία (μείωση της θνησιμότητας από οποιαδήποτε αιτία κατά 18%). Οι επίσημες διατροφικές οδηγίες των περισσοτέρων χωρών συνιστούν πέντε τουλάχιστον μερίδες φρούτων και λαχανικών κάθε ημέρα, πράγμα που δεν είναι πάντοτε εύκολο να επιτευχθεί, είτε για οικονομικούς είτε για άλλους λόγους. Επιπροσθέτως, διαπιστώθηκε κάτι που δεν περιέχεται σε καμία διατροφική οδηγία, καθώς είναι η πρώτη φορά που παρατηρείται: τα ωμά λαχανικά παρέχουν ισχυρότερη προστασία έναντι των μαγειρεμένων! Φυσικά δεν είναι εφικτό να καταναλωθούν όλα τα λαχανικά σε ωμή μορφή, αλλά καλό θα ήταν να το λάβουμε υπόψη και να μην τα «σκοτώνουμε» εντελώς με υψηλές θερμοκρασίες και ακατάλληλους τρόπους μαγειρέματος.

Σε ό,τι αφορά τα όσπρια, η αυξημένη κατανάλωση βρέθηκε να συνδέεται άμεσα με τη μείωση της συνολικής θνησιμότητας σε ποσοστό 26%. Αυξημένη κατανάλωση οσπρίων θεωρείται η μία μερίδα την ημέρα ενός φαγητού που περιέχει φακές, φασόλια κάθε είδους (άσπρα, μαύρα, γίγαντες, μαυρομάτικα), ρεβίθια, αρακά.

Αν και τα αποτελέσματα της μελέτης PURE δεν μπορούν να χαρακτηριστούν εντελώς πρωτότυπα, έχουν ιδιαίτερο ειδικό βάρος, καθώς προέρχονται από μια ασυνήθιστα ευρεία ομάδα ατόμων. Θα μπορούσε να πει κανείς ότι αυτά αποτελούν μια παγκόσμια σταθερά για τη διατροφή. Το γεγονός αυτό κάνει το επόμενο εύρημα που προέκυψε από αυτήν ιδιαίτερα αξιοσημείωτο: ούτε λίγο ούτε πολύ οι καναδοί ερευνητές που ηγήθηκαν της μελέτης καλούν τους συναδέλφους τους να επανεξετάσουν τις διατροφικές οδηγίες που αφορούν την κατανάλωση λιπών και υδατανθράκων. Ειδικότερα σημειώνουν ότι τα λίπη θα πρέπει να μας δίνουν το 35% της συνολικής ενέργειας (και όχι το 30% που θεωρείται το μέγιστο ως σήμερα), ενώ ταυτόχρονα συνιστούν μείωση στην κατανάλωση υδατανθράκων.

Αξίζει να σημειωθεί ότι η αυξημένη κατανάλωση λιπών αυξάνει την LDL χοληστερόλη (αυτήν που ονομάζουμε κακή), αλλά οι καναδοί επιστήμονες επιμένουν ότι ταυτόχρονα αυξάνεται και η HDL χοληστερόλη (η καλή), πράγμα που έχει ως αποτέλεσμα η σχέση συνολικής προς κακή χοληστερόλη να μειώνεται. Τονίζουν επίσης ότι η χοληστερόλη δεν είναι ο καλύτερος δείκτης για την πρόληψη των καρδιαγγειακών και θα πρέπει να αντικατασταθεί από τη σχέση της απολιποπρωτεΐνης Β προς την απολιποπρωτεΐνη Α1 (ApoB/ApoA1), η οποία παρέχει μια καλύτερη εικόνα του αποτελέσματος της κατανάλωσης λιπών στον καρδιαγγειακό κίνδυνο. Αξίζει να σημειωθεί ότι τα επί μέρους ευρήματα της μελέτης PURE δημοσιεύονται σε εκτενή άρθρα στην ιατρική επιθεώρηση «The Lancet».

Οι λάτρεις του καφέ θα χαρούν να πληροφορηθούν την πλήρη απενοχοποίηση του αγαπημένου ροφήματός τους: εκτενής ισπανική μελέτη η οποία παρουσιάστηκε στο συνέδριο αυξάνει τη συνιστώμενη πρόσληψη καφέ στα τέσσερα φλιτζάνια την ημέρα! Η δεκαετής μελέτη, στην οποία συμμετείχαν περίπου 20.000 εθελοντές με μέσο όρο ηλικίας τα 37,7 χρόνια τη στιγμή της έναρξής της, είχε στόχο να διαλευκάνει την πιθανή σχέση κατανάλωσης καφέ και θνησιμότητας από κάθε αιτία σε άτομα μέσης ηλικίας που ακολουθούσαν μεσογειακή διατροφή. Κατά τη διάρκεια της μελέτης, 337 άτομα έχασαν τη ζωή τους και η στατιστική ανάλυση έδειξε ότι για υγιή άτομα άνω των 45 ετών η αυξημένη κατανάλωση καφέ (δηλαδή η προσθήκη άλλων δύο φλιτζανιών στα συνήθη δύο) μείωνε κατά 64% τον κίνδυνο θανάτου σε σχέση με τα άτομα που δεν έπιναν καφέ.

Εξίσου προστατευτική αποδείχθηκε η δράση της μαύρης σοκολάτας και του ελαιολάδου, το οποίο μάλιστα είχε ενσωματωθεί στη σοκολάτα στο πλαίσιο μιας ιταλικής μελέτης. Η μελέτη που πραγματοποιήθηκε από καρδιολόγους του Πανεπιστημίου της Πίζας σχεδιάστηκε στην πραγματικότητα για να εξεταστεί αν ένα είδος μήλου (εδώδιμο της γείτονος) το οποίο είναι πλούσιο σε πολυφαινόλες και αντιοξειδωτικά είχε επίδραση στην καλή υγεία των αρτηριών.

Με τη βοήθεια 26 εθελοντών (14 ανδρών και 12 γυναικών) οι ιταλοί καρδιολόγοι εξέτασαν το λιπιδικό προφίλ των εθελοντών, καθώς επίσης την παρουσία κυττάρων EPC (Endothelial Progenitor Cells, πρόδρομα ενδοθηλιακά κύτταρα), τα οποία παίζουν ρόλο στην αποκατάσταση των αρτηριών, έπειτα από συστηματική πρόσληψη μήλων ή σοκολάτας και ελαιολάδου. Πιθανότατα οι ιταλοί επιστήμονες απογοητεύθηκαν με τα ευρήματά τους, καθώς τα ιταλικά μήλα δεν φάνηκαν να υπερνικούν την καλή επίδραση που έχει ο συνδυασμός σοκολάτας και ελαιολάδου στην υγεία των αρτηριών. αλλά επισήμαναν ότι ειδικά το ελαιόλαδο μπορεί να θεωρηθεί ο καλύτερος φίλος των κυττάρων EPC.

Αντίθετη ακριβώς φαίνεται να είναι η επίδραση του αλατιού. Ειδικότερα, 12ετής φινλανδική μελέτη, στην οποία συμμετείχαν περισσότεροι από 4.000 εθελοντές, κατέδειξε ότι η αυξημένη κατανάλωση αλατιού διπλασιάζει τον κίνδυνο για καρδιακή συγκοπή. Με τον όρο «αυξημένη» οι ερευνητές εννοούν περισσότερα από 13,7 γραμμ. ημερήσιας κατανάλωσης αλατιού. Μάλιστα ο κίνδυνος είναι διπλάσιος σε σχέση με άτομα που καταναλώνουν 6,8 γραμμ. ημερησίως. Σύμφωνα με τον καθηγητή Pekka Jousilanthi ο οποίος ηγήθηκε της μελέτης, «η καρδιά δεν αγαπά το αλάτι και η συνιστώμενη ημερήσια πρόσληψη δεν θα πρέπει να υπερβαίνει τα 5 γραμμάρια, με τα 2-3 γραμμάρια να θεωρούνται ακόμα καλύτερα».

Μια 16ετής σουηδική μελέτη επιβεβαίωσε τη συμβουλή που δίνουν πολύ συχνά οι καρδιολόγοι στους ασθενείς τους: να αποφεύγουν να κυκλοφορούν όταν οι θερμοκρασίες είναι ιδιαίτερα χαμηλές. Η μελέτη περιελάμβανε στοιχεία για 280.000 ασθενείς οι οποίοι εισήχθησαν σε νοσοκομείο με έμφραγμα από την 1η Ιανουαρίου 1998 ως τις 31 Δεκεμβρίου 2013. Συγκρίνοντας τα δεδομένα αυτά με τις καιρικές συνθήκες που επικρατούσαν την ημέρα της εισαγωγής των εθελοντών στο νοσοκομείο, οι σουηδοί καρδιολόγοι κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι τα περισσότερα εμφράγματα συμβαίνουν όταν η θερμοκρασία είναι κάτω από το μηδέν. Οσο για την εξήγηση του φαινομένου, είναι απλή φυσιολογία: προκειμένου να αντέξουμε στο κρύο ο οργανισμός συστέλλει τα επιφανειακά αγγεία (πράγμα που μειώνει τη διαπερατότητα της θερμότητας στο δέρμα) και στη συνέχεια αυξάνει την αρτηριακή πίεση. Μια άλλη πιθανή ανταπόκρισή μας στο κρύο είναι να ανατριχιάσουμε και να αυξηθούν οι παλμοί της καρδιάς, πράγμα που αυξάνει τον μεταβολικό ρυθμό και στη συνέχεια τη θερμοκρασία μας. Ενώ αυτού του τύπου οι μηχανισμοί άμυνάς μας στο κρύο είναι καλά ανεκτοί από τους υγιείς ανθρώπους, δεν συμβαίνει το ίδιο σε άτομα με αθηρωμάτωση των αρτηριών, και έτσι πυροδοτούνται τα εμφράγματα.