Ο Βόλφγκανγκ Σόιμπλε χτίζει το δικό του… ΔΝΤ

Και να που ο Βόλφγκανγκ Σόιμπλε κινεί όλες τις μηχανές προκειμένου ο ESM να μετεξελιχθεί στο ΔΝΤ της Ευρώπης. Πρώτα έδωσε την είδηση στην «Bild», η οποία την περασμένη εβδομάδα αποκάλυψε ότι ο κ. Σόιμπλε σχεδιάζει για μετά τις γερμανικές εκλογές του Σεπτεμβρίου τη δημιουργία ενός νέου ταμείου δισεκατομμυρίων «εν είδει γερμανικής υπαναχώρησης έναντι του γάλλου προέδρου Μακρόν».

Ακολούθησε η… μισή επιβεβαίωση από την εκπρόσωπο του γερμανικού υπουργείου Οικονομικών Φριντερίκε Φον Τισενχάουζεν, η οποία είπε ότι «αυτό που βρίσκεται σε συζήτηση, εδώ και καιρό, είναι η περαιτέρω εξέλιξη του ESM ώστε να μπορεί, για παράδειγμα, να διαδραματίζει μεγαλύτερο ρόλο στην πρόληψη κρίσεων στην ευρωζώνη».

Η ίδια, παράλληλα, διατύπωσε την εκτίμηση ότι ο ESM δύναται να μετεξελιχθεί προς την κατεύθυνση ενός «Ευρωπαϊκού Νομισματικού Ταμείου», το οποίο θα μπορεί να διαδραματίσει ειδικό ρόλο στην πρόληψη των κρίσεων.

Για να έρθει πριν από δύο ημέρες το εκτενές ρεπορτάζ της «Handelsblatt» υπό τον τίτλο «Ενα ταμείο για δύσκολους καιρούς» αναλύοντας τα σχέδια του γερμανού υπουργού Οικονομικών Βόλφγκανγκ Σόιμπλε για τη μετατροπή του ESM σε ένα Ευρωπαϊκό Νομισματικό Ταμείο συνδέοντας μάλιστα την προοπτική αυτή με την Ελλάδα.

Σύμφωνα με τη «Handelsblatt», «η διάσωση της Ελλάδας απασχολεί τον Σόιμπλε πάνω από επτά χρόνια ενώ η χώρα της κρίσης αποτελεί θέμα και σε αυτόν τον προεκλογικό αγώνα. Σε περίπτωση που η Αθήνα χρειαστεί το 2018 εκ νέου βοήθεια, τότε ο Σόιμπλε προτίθεται να θέσει το τέταρτο πρόγραμμα διάσωσης σε μια νέα βάση. Μετά τη διαμάχη των τελευταίων χρόνων με το ΔΝΤ για τη συμμετοχή του στη διάσωση της Αθήνας, ο γερμανός υπουργός Οικονομικών θέλει να κρατήσει το ΔΝΤ μελλοντικά εκτός Ευρώπης και αντ’ αυτού να μετατρέψει τον ευρωπαϊκό μηχανισμό διάσωσης ESM σε ένα Ευρωπαϊκό Νομισματικό Ταμείο. Η ιδέα αυτή απασχολεί τον Σόιμπλε εδώ και καιρό και την προωθεί».

Της «Handelsblatt» είχε προηγηθεί συνέντευξή του στη «Stuttgarter Zeitung» όπου εξειδίκευσε τα σχέδιά του αυτά: ο ESM θα πρέπει να παίξει μεγαλύτερο ρόλο στην πρόληψη κρίσεων στην ευρωζώνη, είπε ο Σόιμπλε. Αυτό δεν ισχύει μόνον όταν μια χώρα δυσκολεύεται να αντεπεξέλθει στις οικονομικές της υποχρεώσεις, αλλά επίσης «όταν μια τραπεζική κρίση ή μια τεράστια φυσική καταστροφή οδηγούν μια χώρα στα όριά της».

Με τις δηλώσεις του αυτές ο γερμανός υπουργός Οικονομικών προκάλεσε αρκετή ανησυχία. Οι «φυσικές καταστροφές είναι ένας ευρύς όρος. Θα μπορούσε δηλαδή η Ιταλία με κάθε σεισμό να ζητεί χρήματα από το ευρωπαϊκό νομισματικό ταμείο;» διερωτάται ο αρθρογράφος.

Αυτό που μπορεί να προσθέσει «Το Βήμα» είναι ότι το Ευρωπαϊκό Νομισματικό Ταμείο είναι μία από τις ελάχιστες προτάσεις που βρίσκουν τη σύμφωνη γνώμη τόσο του γάλλου προέδρου Μακρόν, που αναμένεται στην Αθήνα, όσο και της γερμανίδας καγκελαρίου Μέρκελ, η οποία θέλει να διατηρήσει ζωντανό και ισχυρό τον γαλλο-γερμανικό άξονα οικονομικής διακυβέρνησης στην Ευρωπαϊκή Ενωση και να κρατούν μαζί το τιμόνι της ευρωζώνης.

Το μόνο βέβαιο, αυτή τη στιγμή, είναι ότι ο ESM αλλάζει.

Στο ίδιο μήκος κύματος κινείται έκθεση του Ευρωπαϊκού Κέντρου Ερευνών για την Οικονομική Πολιτική (Centre for Economic Policy Research) στο Λονδίνο αφιερωμένη στην ευρωπαϊκή κρίση και τα προγράμματα διάσωσης, όπου αναλύεται όλη η περίοδος της κρίσης που έπιασε απροετοίμαστη την Ευρώπη.

Οπως αναφέρεται στην πολυσέλιδη έκθεση που παρουσιάζει «Το Βήμα», «το θεσμικό έλλειμμα της Ευρώπης και η απουσία χρηματοδοτικού μηχανισμού σε περιόδους κρίσης αποκαλύφθηκαν το 2010 όταν η Ελλάδα προσέφυγε στο ΔΝΤ».

Οι πρώτες πολιτικές αντιδράσεις στη διαπίστωση είναι η δημιουργία των EFSF και EFSM. Ακολούθησε η δημιουργία μιας πάγιας δομής για την αρωγή σε περιόδους κρίσης, ο Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Σταθερότητας (ESM).

Η δανειοδότηση της Ελλάδας από το ΔΝΤ έφερε στην επιφάνεια το ζήτημα της βιωσιμότητας του ελληνικού χρέους. Η άρνηση των εταίρων για κούρεμα ανάγκασε το ΔΝΤ (έπειτα από πολλές πολιτικές πιέσεις) να τροποποιήσει τους όρους πρόσβασης σε δανειακά κεφάλαια.

Στα τέλη του 2010 η Ιρλανδία έγινε η πρώτη χώρα που έλαβε βοήθεια από τους δύο νέους θεσμούς (EFSF και EFSM). Τον Απρίλιο του 2011 ακολούθησε η Πορτογαλία.

Στην Ελλάδα, σε πείσμα των αισιόδοξων αρχικών προβλέψεων του ΔΝΤ και των εταίρων, γρήγορα φάνηκε (στα μέσα του 2011) ότι η κατάσταση πήγαινε από το κακό στο χειρότερο. Τον Μάρτιο του 2012 η χώρα υπέγραψε νέο πρόγραμμα με το ΔΝΤ και το EFSF.

Στα μέσα του 2012 η κατάσταση άρχισε να μοιάζει ότι ξέφευγε από τον έλεγχο και η κρίση μεταδιδόταν στην Ισπανία και την Ιταλία. Τον Οκτώβριο του 2012 εγκαινιάστηκε ο ESM με δανειακή ικανότητα 500 εκατ. ευρώ και υποστηριζόμενος από κεφάλαια 700 εκατ. ευρώ.

Μέχρι στιγμής, ο ESM παρείχε βοήθεια στην Ισπανία (το 2012), στην Κύπρο (2013) και στην Ελλάδα (Σεπτέμβριος 2015). Η Ισπανία έγινε η πρώτη χώρα που έλαβε δανειακή βοήθεια δίχως την ανάμειξη του ΔΝΤ.

Μετά το ξέσπασμα της κρίσης η ζώνη του ευρώ εισήλθε σε μια διαδικασία ανάπτυξης ενός νέου θεσμικού πλαισίου για την αντιμετώπιση της κατάστασης, διαφορετικού από αυτό του ΔΝΤ. Μέριμνά της ήταν να χρησιμοποιήσει την έως τώρα εμπειρία για να βελτιώσει τον ρόλο του δημόσιου τομέα στην επίλυση των μελλοντικών κρίσεων.

Κατ’ αρχάς αναγνωρίστηκε ότι η βιωσιμότητα του χρέους και η επέκταση των επίσημων προγραμμάτων στήριξης διαφέρουν σημαντικά σε κάθε περίπτωση διάσωσης.

Οι αναλυτές, μεταξύ αυτών και έλληνες εμπειρογνώμονες, σημειώνουν χαρακτηριστικά: «Κατά τη γνώμη μας για να βελτιωθεί η απόδοση της χορηγούμενης αρωγής απαιτείται να κατανοηθεί καλύτερα πώς οι δανειακές υποχρεώσεις που αναλαμβάνουν οι χώρες επιδρούν στη βιωσιμότητα του κάθε προγράμματος και βοηθούν τις χώρες να υιοθετήσουν πολιτικές ανάπτυξης και σταθερότητας.

Δεύτερον, θα πρέπει να μελετήσει κανείς ξανά τους στόχους του δανεισμού. Παραδοσιακά θεωρείται ότι η οικονομική βοήθεια έχει καταλυτικές επιπτώσεις και είναι καθοριστική για την αποκατάσταση της πρόσβασης στις αγορές».

Η πρόσφατη εμπειρία έδειξε ότι τα προγράμματα μπορούν να λειτουργήσουν και σε δύο πρόσθετα πεδία:

Α Τα επίσημα προγράμματα βοήθειας αποτρέπουν τα συστημικά κόστη από εξωτερικές (διασυνοριακές) παρεμβάσεις σε μια χώρα.

Οι παρεμβάσεις αυτές, λέει, κινητοποιούν μια ιδιοτελή αλληλεγγύη. Το αποτέλεσμα μπορεί να είναι καλύτερο με διεθνή συνεργασία στις πολιτικές.

Β Η επίσημη στήριξη μπορεί να κινητοποιείται από την επιθυμία να αποτραπούν οι επιπτώσεις από μια χρεοκοπία συστημική ή μίας μόνο χώρας. Διότι οι επιπτώσεις των πιστωτικών επεισοδίων, οι διαστάσεις που μπορεί αυτά να λάβουν, δεν είναι προβλέψιμες.

Και τα δύο αυτά επιχειρήματα έχουν βρεθεί στο επίκεντρο της συζήτησης κατά την πρόσφατη κρίση στην ευρωζώνη.

Στη συνέχεια, οι μελετητές υπεισέρχονται σε θέματα ηθικής, πόσο η βοήθεια επηρεάζει τις κυβερνήσεις και τις εταιρείες, αν τους δίνει κίνητρα για να αναλάβουν υπέρμετρα ρίσκα αντί να αναλάβουν κοστοβόρες δράσεις που θα ελαχιστοποιούσαν τις επιπτώσεις της χρεοκοπίας.

Επιμηκύνσεις, μνημόνια και… χρεοκοπία

Οπως συμπεραίνουν, οι επιμηκύνσεις των αποπληρωμών των δανείων, όπως συμβαίνει για παράδειγμα με εμάς, μπορούν να δώσουν κίνητρο για αναβολή των σταθεροποιητικών πολιτικών, κάτι που υπονομεύει τις ιδιωτικές επενδύσεις.

Επίσης, ο δανεισμός μπορεί να αποτρέπει τη συμμετοχή ιδιωτών σε επενδυτικά προγράμματα και να πυροδοτήσει φυγή κεφαλαίων.

Οι κίνδυνοι, σημειώνουν, συνήθως αυξάνουν την έκταση των προγραμμάτων και καθιστούν τη χρεοκοπία πιο πιθανή λόγω ανατροφοδοτούμενων πιέσεων.

Τα επιχειρήματα και τα αντεπιχειρήματα, πάντως, που αναπτύχθηκαν και αναλύθηκαν τα χρόνια της κρίσης, καθώς και οι εμπειρίες που αποκόμισαν οι διάφοροι παράγοντες, καταλήγει η έκθεση, έχουν βελτιώσει και έχουν κάνει πιο αποτελεσματικό το θεσμικό πλαίσιο προστασίας και έχουν συμβάλει σημαντικά στην ενίσχυση της ευρωζώνης.

Το επόμενο βήμα είναι αυτό που σχεδιάζει ο Βόλφγκανγκ Σόιμπλε, να μετατρέψει το ESM στο ΔΝΤ της Ευρώπης.