Γιάννης Πατσώνης
Σκεύος μετανοίας.Ο συναρπαστικός βίος του νεομάρτυρα Αγαθάγγελου
Επιμέλεια έκδοσης Βασίλης Αργυριάδης
Εκδόσεις Εν πλω, σελ. 176
τιμή 10 ευρώ

Η καθημερινότητα στις συλλογές διηγημάτων Κυλιόμενες σκάλες (1982) και Τα μάτια των περαστικών (1984) του Γιάννη Πατσώνη είναι μια καθημερινότητα του αποσπάσματος, του ονείρου και του περιγράμματος. Πρόσωπα και αντικείμενα τείνουν να χάσουν τις αληθινές τους διαστάσεις, να αποβάλουν την απτή τους επιφάνεια, για να μεταφερθούν σε έναν εσκεμμένα θολό και αδιευκρίνιστο περίγυρο, σε έναν χώρο όπου το παρόν και το παρελθόν μπορούν να αλλάξουν εύκολα θέσεις ή να συναντηθούν με έναν μάλλον υπερβατικό τρόπο στην ίδια εμπειρία και εντύπωση. Δεν λείπει από αυτό το κλίμα και ένα παράλογο στοιχείο, που θαμπώνει περιστασιακά ακόμη περισσότερο την πραγματικότητα, δίνοντάς της μια σχεδόν φασματική υπόσταση. Το πραγματικό, εν τούτοις, δεν θα χαθεί ποτέ από το βάθος του ορίζοντα: έστω και εντελώς υποτονικό ή θρυμματισμένο, έστω αγνώριστο μέσα στις ασυνεχείς γραμμές οι οποίες το ορίζουν, θα εξακολουθήσει να ξεδιπλώνει τη συλλογική (εν μέρει) και την ατομική (κυρίως) παρουσία του.


Ο Πατσώνης θα επανακάμψει τριάντα και πλέον χρόνια μετά τις πρώτες πεζογραφικές δοκιμές του με ένα πολύ διαφορετικό βιβλίο τόσο ως προς τη φόρμα όσο και ως προς το περιεχόμενο. Το Σκεύος μετανοίας είναι ένα συναξάρι για τον βίο του νεομάρτυρα Αγαθάγγελου, που γεννήθηκε στην Αίνο της Θράκης το 1800 και αποκεφαλίστηκε τον Απρίλιο του 1819 στη Σμύρνη. Οι νεομάρτυρες εμφανίζονται στην εκκλησιαστική ιστορία μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης. Είναι οι άνθρωποι που θα επιστρέψουν με πάθος στον χριστιανισμό αφού προηγουμένως θα αναγκαστούν να αλλαξοπιστήσουν υπό τον τουρκικό ζυγό. Δηλώνοντας στις οθωμανικές αρχές τη μεταστροφή τους θα προκαλέσουν ηθελημένα τον θάνατό τους, διακηρύσσοντας προς πάσα κατεύθυνση (προς την τουρκική δημόσια διοίκηση αλλά και προς την υποτελή χριστιανική κοινότητα) την ελευθερία τους.

Την ίδια τύχη θα έχει στο βιβλίο του Πατσώνη και ο Αγαθάγγελος: ένα παιδί που μολονότι θα πάρει το όνομα Ισμαήλ (το βαφτιστικό του ήταν Αθανάσιος) και θα ζήσει πλουσιοπάροχα στο σπίτι ενός τούρκου προύχοντα της Σμύρνης, δεν θα ξεχάσει ποτέ την πατρίδα του στη Θράκη, και θα αναζητήσει καταφύγιο στη Μονή Εσφιγμένου στο Αγιον Ορος, από όπου και θα ξεκινήσει τη μαρτυρική πορεία της επιστροφής στον τόπο όπου υποχρεώθηκε να αρνηθεί την πίστη του. Τίποτε από όλα αυτά πάντως δεν θα γίνει στο Σκεύος μετανοίας με τους αγιολογικούς και αγιογραφικούς όρους του συναξαριού. Μπορεί ο Πατσώνης να έχει αφήσει πίσω του την αποσπασματική και ονειρική καθημερινότητα των νεανικών του βιβλίων αλλά δεν πέφτει εξ αυτού και στην τυποποιημένη, συμβατική γλώσσα του αφηγηματικού είδους το οποίο χρησιμοποιεί προκειμένου να σμιλέψει τη μορφή του Αγαθάγγελου.

Το πρόσωπο του πρωταγωνιστή θα αποτελέσει το κέντρο μιας πολύτροπης εσωτερικής και εξωτερικής περιπλάνησης: από τα καταστρώματα των καραβιών που διαπλέουν το Αιγαίο, τα Δαρδανέλια και τον Βόσπορο μέχρι το σκοτάδι των ασκητικών κελιών του Αγίου Ορους και από το κυνηγητό πάνω στα αφρισμένα κύματα της θάλασσας μέχρι τα τουμπελέκια και το γιαταγάνι που θα οδηγήσουν στον αποκεφαλισμό. Αντί για την προσευχή, τη νηστεία και την αγρυπνία που προβάλλουν τα συναξάρια, ο Πατσώνης θα προτιμήσει την αδιάκοπη κίνηση και δράση της μεγάλης περιπέτειας, διατηρώντας ωστόσο πάντοτε κάθε σεβασμό για τον ήρωά του.

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ