Ικαρία: Μετακόμιση στην Blue Zone

Αφήνοντας πίσω τις Κυκλάδες με κατεύθυνση τα νησιά του Βορείου Αιγαίου, το επόμενο λιμάνι που πιάνει το πλοίο είναι αυτό της Ικαρίας, του νησιού των πανηγυριών και της μακροζωίας που οι «New York Times», o «Guardian» και η παγκόσμια επιστημονική κοινότητα αποθεώνουν ως μία από τις διάσημες «Blue Zones». Πρόκειται για πέντε σημεία του πλανήτη όπου ο ερευνητής Νταν Μπίτνερ και το «National Geographic» παρατήρησαν ότι ο αριθμός των ανθρώπων που φτάνει τα 100 χρόνια ζωής είναι δέκα φορές μεγαλύτερος από ό,τι συνήθως. Σκοπός της έρευνας ήταν να εξηγήσουν τη μακροζωία των κατοίκων μέσω των χαρακτηριστικών του τρόπου ζωής τους. Στις περιοχές αυτές, εκτός από την Ικαρία, συμπεριλαμβάνονται η Σαρδηνία της Ιταλίας, η Οκινάουα της Ιαπωνίας, η Λόμα Λίντα της Καλιφόρνιας των ΗΠΑ και η χερσόνησος Νικόγια της Κόστα Ρίκα.

Οι ντόπιοι, όπως και πολλοί επιστήμονες, υποστηρίζουν ότι ανάμεσα στους βασικούς παράγοντες μακροζωίας στην Ικαρία (πολλοί θα αναλυθούν λεπτομερώς στο συνέδριο «Μακροζωία: Ενας ρεαλιστικός στόχος» που διοργανώνεται τον ερχόμενο Σεπτέμβριο στην Αθήνα) είναι οι συχνές αφορμές για καλή παρέα, καλό κρασί και χορό, κάτι που βρίσκεις συνήθως στα πανηγύρια. Θα μπορούσε να πει κάποιος ότι αυτός ο τρόπος ζωής είναι κληρονομιά της ξεγνοιασιάς και της ελευθερίας που ένιωθε ο Ικαρος τη στιγμή που βρέθηκε στο ψηλότερο σημείο της πτήσης του, λίγο προτού πέσει στη θαλάσσια περιοχή η οποία πήρε το όνομά του. Σίγουρα όμως αυτοί είναι οι λόγοι για τους οποίους η Ικαρία γεμίζει το καλοκαίρι με επισκέπτες που αποζητούν την ανεμελιά της, ενώ εδώ και αρκετά χρόνια δεν είναι λίγοι εκείνοι που επιλέγουν το νησί για μόνιμη κατοικία τους, ακόμη και άνθρωποι που δεν είχαν κάποια σχέση με τον τόπο. Το ΒΗΜΑgazino βρέθηκε στο παγκοσμίως διάσημο νησί στην αρχή του καλοκαιριού και μίλησε με κάποιους από τους κατοίκους που πήραν την απόφαση να αφήσουν τα μεγάλα αστικά κέντρα και να εγκατασταθούν εκεί.

Η Καλλιόπη Δραγώνα είναι η διευθύντρια του Δημοτικού Σχολείου Ευδήλου. Αποφαίνεται ότι στην Ικαρία πηγαίνουν άνθρωποι που την αγαπούν και άλλοι που έπειτα από λίγο θέλουν να πάρουν το επόμενο καράβι να φύγουν. Η ίδια ανήκει στην πρώτη κατηγορία. Εμενε στα Σεπόλια, αλλά επισκεπτόταν πολύ συχνά το νησί. Ετσι, όταν τα παιδιά της μεγάλωσαν αρκετά, αποφάσισε να μείνει μόνιμα. Πριν από τρία χρόνια ήρθε σαν δασκάλα, αλλά όταν έγιναν οι τελευταίες κρίσεις των διευθυντών και δεν ήθελε να συνεχίσει η προηγούμενη διευθύντρια του σχολείου, έβαλε υποψηφιότητα και ανέλαβε εκείνη.

Στην Ικαρία υπάρχουν τέσσερα εξαθέσια σχολεία. Δύο βρίσκονται στον Αγιο Κήρυκο, ένα στον Εύδηλο και ένα στον Χριστό Ραχών. Στο δικό της σχολείο φοιτούν 100 παιδιά, εκ των οποίων μόλις τα 25 κατοικούν στον Εύδηλο. Τα υπόλοιπα μετακινούνται με ταξί ή λεωφορεία από τα γύρω χωριά.

Τη χρονιά που η ίδια πέρασε στο σχολείο του Ευδήλου βρέθηκαν άλλοι τρεις νέοι μαθητές που εγκαταστάθηκαν μόνιμα με τις οικογένειές τους. Μία από τις πιο εντυπωσιακές περιπτώσεις, όμως, ήταν όταν πριν από περίπου ενάμιση χρόνο ανάμεσα στους νέους μαθητές βρέθηκε και ένα κοριτσάκι με πατέρα Ισπανό και μητέρα Αγγλίδα. Μετακόμισαν οικογενειακώς από το Λιντς στην Ικαρία, χωρίς κανείς τους να γνωρίζει ελληνικά, όταν το κοριτσάκι ήταν ήδη εννέα ετών. «Η πείρα μου –προέρχομαι από σχολείο του Αγίου Παντελεήμονα –έλεγε ότι δεν θα αντιμετώπιζε σημαντικά προβλήματα ως προς τον εγκλιματισμό του. Τελικά, επαληθεύτηκα. Πλέον, το παιδάκι μιλάει άπταιστα ελληνικά, καλύτερα και από τη μητέρα του που καταλαβαίνει αρκετά, αλλά δεν μπορεί να μιλήσει εύκολα. Αντίστοιχες περιπτώσεις ήταν τα παιδιά που έρχονταν παλαιότερα από Αλβανία, Ουκρανία, Μολδαβία κ.λπ.» εξηγεί η κυρία Δραγώνα, δηλώνοντας εντυπωσιασμένη από την ευφυΐα της «εξωτικής» μαθήτριας. Οι γονείς ασχολούνται με οτιδήποτε μπορεί να τους εξασφαλίσει έσοδα. Συνήθως καταπιάνονται με εποχικές αγροτικές εργασίες, από ελιές μέχρι τρύγο.

Οπως είναι αναμενόμενο, τα βασικά προβλήματα των περίπου 8.500 κατοίκων της Ικαρίας είναι οι συγκοινωνίες και η περίθαλψη. Σε αντίθεση με το καλοκαίρι που υπάρχουν καθημερινά πλοία από και προς το νησί, τους χειμερινούς μήνες οι μετακινήσεις τους εξυπηρετούνται μόλις από ένα δρομολόγιο εβδομαδιαίως από τον Εύδηλο και δύο από Αγιο Κήρυκο. Παιδίατρος υπάρχει μόνο στον Αγιο Κήρυκο, κάτι που συνεπάγεται διαδρομή μιας ώρας και ενός τετάρτου για κάποιον που ζει στη νότια πλευρά του νησιού. Στην περίπτωση δε που ένα παιδί χρειαστεί πλήρεις εξετάσεις σε οφθαλμίατρο, παιδίατρο και ορθοπεδικό, θα πρέπει να μεταβεί στην Αθήνα. Η ανασφάλεια για την υγεία μού θύμισε τα λόγια ενός γιατρού που έκανε κάποτε το αγροτικό του στη Σύρο. Κάποιες φορές, λόγω εποχής, τύχαινε παιδιά να κινδυνεύουν με άσθμα. Σε πολλές περιπτώσεις οι γονείς τα πήγαιναν στην Αθήνα προληπτικά γιατί είχαν ενημερωθεί ότι ίσως να έχει απαγορευτικό για τα πλοία τις επόμενες ημέρες και δεν θα μπορούσαν να φύγουν σε περίπτωση που χρειαζόταν.

Παρόλα αυτά, δεν υπάρχουν ανασταλτικοί παράγοντες για όσους θέλουν να εγκατασταθούν μόνιμα στο νησί. Εξάλλου, η ζωή της Ικαρίας δεν σου αφήνει περιθώριο για αρνητικές σκέψεις. Επίσης, έχοντας δουλέψει τόσο σε σχολεία της Αθήνας όσο και της Ικαρίας, η Καλλιόπη Δραγώνα θεωρεί ότι τα παιδιά του νησιού είναι εμφανώς πιο χαρούμενα και εκτονώνονται με περισσότερους τρόπους.

Αφήσαμε πίσω μας το λιμάνι του Ευδήλου και κατευθυνθήκαμε προς την Πηγή. Οσο απομακρυνόμασταν από τη θάλασσα, τόσο περισσότερο πρασίνιζε ο τόπος γύρω μας, θυμίζοντάς μας ότι η Ικαρία προσφέρει τέρψη οφθαλμών όχι μόνο με την ακτογραμμή της, αλλά και στα πιο ορεινά μέρη, τα κατάφυτα από πεύκα.

Στην είσοδο της Πηγής συναντήσαμε τους Γιώργο και Ελένη Καρίμαλη, οι οποίοι διατηρούν τη δική τους αγροτουριστική μονάδα από το 1999, παράγοντας μια σειρά προϊόντων, με σημαντικότερο το κρασί, που φθάνει περίπου τις 15.000 φιάλες ετησίως. Παλαιότερα ζούσαν και εκείνοι στην Αθήνα, όπου ο Γιώργος, οικονομολόγος, εργαζόταν ως οικονομικός διευθυντής σε αλυσίδα εστίασης. Παρόλο που η εταιρεία ήταν εισηγμένη στο χρηματιστήριο και εκείνη τη χρονιά τα limit up ήταν διαδοχικά, εκείνος αποχώρησε για να ασχοληθεί με αυτό που ανέκαθεν αγαπούσε, το κτήμα του. Από το 1982 έως τότε πήγαινε μόνο τα καλοκαίρια, μέχρι που αποφάσισε ότι ήθελε να δημιουργήσει κάτι προτού φτάσει σε ηλικία συνταξιοδότησης.

Οταν βρεθήκαμε στην Πηγή, συναντήσαμε έναν επισκέπτη από την Ιαπωνία, τον Μάσα. Ηταν η πρώτη του φορά στο νησί και, όπως αποκάλυψε, βρέθηκε στην Ικαρία συνδυάζοντας δουλειά και διακοπές. Το αντικείμενό του είναι οι εισαγωγές-εξαγωγές τροφίμων και συμφώνησε να συνεργαστούν με την οικογένεια Καρίμαλη για την εξαγωγή ικαριώτικων τροφίμων, βοτάνων και κρασιού στην Ιαπωνία. Σύμφωνα με τον Γιώργο, το όνομα της Ικαρίας έχει αρχίσει πλέον να κυκλοφορεί διεθνώς. Ο Μάσα ενδιαφέρθηκε μόνος του να πάρει προϊόντα και δεν είναι ο μοναδικός –η οικογένεια εξάγει ήδη σε Βρετανία, Βέλγιο και Γερμανία. Πάντως, ο Γιώργος τονίζει ότι ζούμε σε μια χώρα που αν δεν έχεις κάτι ιδιαίτερο –όπως π.χ. η Ικαρία, με τον τρόπο που παρουσιάζεται μέσα από τα δημοσιεύματα του διεθνούς Τύπου –τα πράγματα είναι πολύ δύσκολα, και συνεχίζει: «Εμείς βλέπουμε φως στο τούνελ από κάποιες πρωτοβουλίες ξένων και όχι από την Ελλάδα. Το ελληνικό περιβάλλον είναι εξαιρετικά απογοητευτικό. Η γραφειοκρατία και ο κρατικός μηχανισμός είναι τροχοπέδη για εμάς».

Στη συνέχεια, πήραμε την ορεινή διαδρομή από την Πηγή προς τις ορεινές Ράχες, το φημισμένο μέρος του νησιού όπου όλα λειτουργούν τη νύχτα. Σύμφωνα με τους κατοίκους, αυτό συμβαίνει γιατί οι περισσότεροι έχουν διάφορες ασχολίες, όπως γεωργία, κτηνοτροφία και μελισσοκομία, με τις οποίες καταπιάνονται τα πρωινά και μετά βγαίνουν στο καφενείο ή για ψώνια. Επομένως, αργούν να ανοίξουν τα μαγαζιά γιατί αργεί να βγει ο κόσμος. Αυτός είναι και ο λόγος που μένουν ανοιχτά μέχρι πολύ αργά το βράδυ.

Οσο για τη φήμη που λέει ότι στις Ράχες ψωνίζεις και αν δεν είναι εκεί ο καταστηματάρχης παίρνεις ό,τι θέλεις και αφήνεις τα χρήματα στον πάγκο, οι κάτοικοι λένε ότι αυτό συνέβαινε για πολλά χρόνια, αλλά την τελευταία πενταετία έχει σταματήσει, γιατί πλέον καταφθάνουν αρκετοί άγνωστοι στα μέρη τους.

Στη λίστα με αυτούς που εγκατέλειψαν την Αθήνα για να μείνουν στην Ικαρία προστίθενται η Βασιλεία Θεοδωρίδου και ο Βαγγέλης Μοσχονάς που πουλάνε βιολογικά προϊόντα και βότανα στον πεζόδρομο του Χριστού Ραχών. Πηγαίνοντας συχνά για διακοπές στο νησί, γοητεύτηκαν από την Ικαρία και ωθούμενοι και από την κρίση αποφάσισαν να εγκατασταθούν μόνιμα εκεί. Η Βασιλεία κατάγεται από τον Χριστό, κάτι που συνεπάγεται ότι τουλάχιστον θα γλίτωναν τα έξοδα ενοικίου. Αυτό σε συνδυασμό με την ανεργία που βίωναν στην Αθήνα υπήρξαν καθοριστικοί παράγοντες για την απόφασή τους.

Οι ρυθμοί τους είναι διαφορετικοί από εκείνους της πόλης και οι καθημερινές ανάγκες καλύπτονται με πιο απλούς τρόπους. Οταν φτάσαμε και τους χτυπήσαμε την πόρτα ήταν έτοιμοι να φύγουν για να μαζέψουν μανιτάρια για το μεσημεριανό τους. Παρόλα αυτά, μας καλοδέχτηκαν προσφέροντάς μας βιολογικό ηδύποτο με κανέλα και μέλι.

«Ακούμε πολύ συχνά ότι ο κόσμος πεινάει. Η επαρχία είναι ανεκμετάλλευτη σε πολύ μεγάλο βαθμό. Πρέπει να φύγει ο κόσμος από τις πόλεις και να βγει στην παραγωγή. Δεν είναι δύσκολο. Εχω σπουδάσει Οικονομικά και αυτό που διδαχθήκαμε είναι πως όταν μια οικονομία βασίζεται μόνο στο εμπόριο και στον τουρισμό είναι ασθενής. Για να ανακάμψει χρειάζεται παραγωγή» λέει η Βασιλεία.

Μας πρότειναν να μείνουμε λίγο παραπάνω, αλλά έπρεπε να μη βγούμε εκτός προγράμματος για να προλάβουμε το πλοίο για Πειραιά. Οταν τους είπαμε ότι ο χρόνος μας ήταν περιορισμένος, η Βασιλεία βιάστηκε να μας επαναφέρει στην τάξη της Ικαρίας λέγοντας ότι φράσεις όπως «βιάζομαι, δεν έχω χρόνο κ.λπ.» είναι απαγορευμένες εκεί.

Μετά τον Χριστό Ραχών, επόμενη στάση μας ήταν ο Αγιος Πολύκαρπος όπου συναντήσαμε τον βιολιστή και ψυχολόγο Νίκο Πλάκα, γνωστό και ως «Ολλανδό». Το παρατσούκλι του το έδωσαν οι ντόπιοι, μιας και ο Νίκος γεννήθηκε και έζησε για πολλά χρόνια στο Ρότερνταμ. Ελκει την καταγωγή του από το νησί, όπου ερχόταν κάποια καλοκαίρια. Μέχρι που μια χρονιά ξανάρθε με ανταλλαγή φοιτητών, όσο ακόμη σπούδαζε, και έμεινε μόνιμα. Αφορμή στάθηκαν οι «καλοπαρέες», όπως τις χαρακτηρίζει, αλλά και μια καθημερινότητα που τον εξέφραζε περισσότερο. Παρότι ακούγοντας το όνομα της Ικαρίας θα περίμενε κανείς ότι ήταν η ελευθερία του νησιού που τον τράβηξε, εκείνος θεωρεί ότι ήταν η ζεστασιά του. Εξάλλου, ελευθερία στην Ολλανδία υπάρχει άφθονη.

Εχει σπουδάσει ψυχολογία και, εκτός από τη μουσική, στο νησί εργάζεται για το πρόγραμμα «Βοήθεια στο σπίτι». Πολλοί θα περίμεναν να έχει συνδυάσει τη μουσική με την επιστήμη του. Παρόλα αυτά, δεν συνέβη ποτέ κάτι τέτοιο. Ο ίδιος θεωρεί ότι προσεγγίζει την ψυχολογία μέσω της γνώσης, ενώ τη μουσική μέσω του συναισθήματος, με αποτέλεσμα να είναι δύο διαφορετικοί κόσμοι μέσα του. Στα ωδεία της Ολλανδίας έμαθε να παίζει κλασική μουσική, τα ακούσματά του ήταν ροκ και τελικά βρέθηκε στην Ικαρία να παίζει παραδοσιακή ελληνική μουσική!

Τα πλάνα του για το μέλλον είναι να παραμείνει στο νησί με τη σύζυγο και το παιδί τους, να παίζει βιολί και να βοηθάει υπερήλικες μέσω της επιστήμης του και του προγράμματος «Βοήθεια στο σπίτι». Παράλληλα, κάνει και ένα διδακτορικό στην Πάντειο, με το ενδιαφέρον αντικείμενο «Προκατάληψη και πώς μεταφέρεται μέσα από τη λεκτική επικοινωνία», κάτι που συμβαίνει συχνά στην καθημερινότητά μας.

Ο Νίκος έχει διαφορετική αντίληψη για το νησί σε σχέση με την επικρατούσα. Θεωρεί ότι μπορείς να ζήσεις καλά στην Ικαρία και τον ενοχλεί η φήμη που θέλει το νησί να λειτουργεί μόνο τη νύχτα. «Μπορείς να κάνεις πολλά και δημιουργικά πράγματα. Είναι ωραία η αυγή στο νησί. Μπορείς να σηκωθείς να πας στον κήπο σου και να παράγεις κάτι, ενώ παράλληλα έχεις τη δυνατότητα να προσφέρεις κοινωνικά για τις ελλείψεις σε διάφορους τομείς, όπως η Υγεία και η Παιδεία. Οι κάτοικοι νιώθουν παραμελημένοι, αλλά έχουν επίγνωση ότι το κράτος είμαστε όλοι εμείς. Καταλαβαίνουν ότι όλοι έχουμε τις ευθύνες μας και ξέρουν πώς να λειτουργούν για το συνολικό καλό». l